सांस्कृतिक राष्ट्रवाद ही एक विचारधारा आहे जी राष्ट्राला भाषिक, धार्मिक, वांशिक, आणि ऐतिहासिक परंपरांच्या आधारावर एकत्रित करते. हे राष्ट्रवादाचे स्वरूप राजकीय किंवा भौगोलिक सीमेपेक्षा संस्कृतीवर अधिक लक्ष केंद्रित करते.

भारतातील सांस्कृतिक राष्ट्रवादाची संकल्पना खालीलप्रमाणे स्पष्ट करता येते:

1. सिंधू संस्कृती आणि वैदिक परंपरा:

   भारताच्या सांस्कृतिक राष्ट्रवादाचा आधार सिंधू संस्कृती आणि वैदिक परंपरा आहे. अनेक इतिहासकार आणि विचारवंत मानतात की या संस्कृतीने भारतीय संस्कृतीचा पाया रचला.

2. विविधता आणि एकता:

   भारत हा विविधतेने भरलेला देश आहे. अनेक भाषा, धर्म, जात आणि संस्कृती येथे एकत्र नांदतात. सांस्कृतिक राष्ट्रवाद या विविधतेत एकता मानतो आणि 'वसुधैव कुटुंबकम्' (संपूर्ण जग एक कुटुंब आहे) या भावनेला महत्त्व देतो.

3. धार्मिक आणि आध्यात्मिक दृष्टीकोन:

   भारतातील सांस्कृतिक राष्ट्रवादात धर्म आणि अध्यात्माला महत्त्वपूर्ण स्थान आहे. हिंदू धर्म, बौद्ध धर्म, जैन धर्म, आणि शीख धर्म यांसारख्या अनेक धर्मांचा उगम भारतात झाला आहे. या धर्मांच्या शिकवणी, विचारधारा, आणि मूल्यांचा प्रभाव भारतीय संस्कृतीवर आहे.

4. भाषा आणि साहित्य:

   संस्कृत, हिंदी, तामिळ, बंगाली, मराठी, आणि उर्दू यांसारख्या भाषा आणि साहित्याने भारतीय संस्कृतीला समृद्ध केले आहे. या भाषांमधील साहित्य, कला, आणि संगीताने भारताची ओळख निर्माण केली आहे.

5. ऐतिहासिक वारसा:

   भारताला एक समृद्ध ऐतिहासिक वारसा लाभला आहे. मौर्य, गुप्त, मराठा, आणि मुघल साम्राज्यांनी भारताच्या इतिहासात महत्त्वपूर्ण योगदान दिले आहे. या साम्राज्यांनी निर्माण केलेली स्मारके, कला, आणि वास्तुकला भारतीय संस्कृतीचा भाग आहेत.

6. महात्मा गांधी आणि सांस्कृतिक राष्ट्रवाद:

   महात्मा गांधींनी भारतीय संस्कृती, स्वदेशी, आणि ग्राम स्वराज्य यावर जोर दिला. त्यांनी 'राम राज्य' (न्याय आणि नीतीवर आधारित शासन) ची कल्पना मांडली, जी सांस्कृतिक राष्ट्रवादाचा एक भाग आहे.

सांस्कृतिक राष्ट्रवादाच्या संकल्पनेत काही समस्या आणि विवाद देखील आहेत. काही लोकांचे म्हणणे आहे की या विचारधारेमुळे धार्मिक आणि सांस्कृतिक अल्पसंख्यांकांना दुर्लक्षित केले जाते. तसेच, काही वेळा सांस्कृतिक राष्ट्रवादाचा उपयोग राजकीय स्वार्थासाठी केला जातो, ज्यामुळे समाजात तेढ निर्माण होऊ शकते.

एकंदरीत, भारतातील सांस्कृतिक राष्ट्रवाद हा एक जटिल आणि बहुआयामी विषय आहे. यात भारताची समृद्ध संस्कृती, इतिहास, आणि परंपरा यांचा समावेश आहे.