वन व्यवस्थापन समिती (Joint Forest Management Committee) केस स्टडी:

वन व्यवस्थापन समिती (JFMC) ही संकल्पना भारत सरकारने वनांचे संरक्षण आणि व्यवस्थापन करण्यासाठी सुरू केली. यात सरकार आणि स्थानिक समुदाय यांच्यात सहकार्यावर भर दिला जातो.

ठोस उदाहरण:

* ठिकाण: Mendha Lekha गाव, गडचिरोली जिल्हा, महाराष्ट्र.

* समस्या:

• १९८० च्या दशकात, गावाला बांबू आणि इतर वन उत्पादनांसाठी वन विभागावर अवलंबून राहावे लागे.
• नक्षलवादी चळवळीमुळे वन विभागाचे नियंत्रण कमी झाले.
• गावातील लोकांना वनांचे महत्त्व आणि व्यवस्थापनाची गरज वाटू लागली.

* समाधान:

• १९८० च्या दशकात गावकऱ्यांनी 'आम्हीच आमचे सरकार' (We are our own government) ही भूमिका घेतली.
• १९८५ मध्ये, ग्रामसभेने वनांचे संरक्षण आणि व्यवस्थापन करण्याचा निर्णय घेतला.
• १९९० च्या दशकात, JFMC अंतर्गत, वन विभागाने गावकऱ्यांसोबत सहकार्य करण्यास सुरुवात केली.
• गावकऱ्यांनी पारंपरिक ज्ञान आणि आधुनिक तंत्रज्ञानाचा वापर करून वनांचे व्यवस्थापन केले.

* परिणाम:

• गावातील वनक्षेत्रात वाढ झाली.
• वन्यजीवनात सुधारणा झाली.
• गावकऱ्यांची आर्थिक स्थिती सुधारली, कारण त्यांना वन उत्पादनांपासून उत्पन्न मिळू लागले.
• ग्रामसभा अधिक मजबूत झाली आणि गावाच्या विकासासाठी सक्रियपणे काम करू लागली.

* शिकण्यासारखे:

• स्थानिक समुदायाला सहभागी करून वन व्यवस्थापन अधिक प्रभावीपणे करता येते.
• पारंपरिक ज्ञान आणि आधुनिक तंत्रज्ञानाचा योग्य वापर करणे आवश्यक आहे.
• ग्रामसभा सक्षम থাকলে, विकास अधिक sustainable होतो.

संदर्भ:

• Mendha Lekha: The village that won its forest: https://www.downtoearth.org.in/coverage/forests/mendha-lekha-the-village-that-won-its-forest-71888
• Joint Forest Management: https://en.wikipedia.org/wiki/Joint_forest_management