1. बाजारपेठेतील शोषण:

• किंमत निश्चितीमधील त्रुटी: शेतमालाची किंमत ठरवताना शेतकऱ्यांचा सहभाग नसतो. व्यापारी आणि दलाल यांच्या साटेलोट्यातून किंमत ठरवली जाते, ज्यामुळे शेतकऱ्याला त्याच्या मालाची योग्य किंमत मिळत नाही.

• वजन आणि मापात फसवणूक: अनेकदा व्यापारी वजन आणि मापात गडबड करून शेतकऱ्यांची फसवणूक करतात.

• खरेदीतील विलंब: वेळेवर खरेदी न झाल्यामुळे शेतमाल खराब होतो आणि शेतकऱ्यांचे नुकसान होते.

2. शासकीय धोरणांचा अभाव:

• आधारभूत किंमत योजना (MSP) : MSP सर्व पिकांसाठी आणि सर्व शेतकऱ्यांसाठी उपलब्ध नाही. तसेच, MSP पेक्षा कमी किमतीत बाजारात माल विकावा लागतो.

  संदर्भ: agricoop.nic.in

• अपुरी शासकीय मदत: नैसर्गिक आपत्तीच्या वेळी मिळणारी शासकीय मदत अपुरी असते.

• धोरणांचा अभाव: शेतीमालाच्या निर्यातीसाठी निश्चित धोरण नसल्यामुळे नुकसान होते.

3. सावकारी कर्ज आणि वित्तीय संस्थांचे शोषण:

• उच्च व्याजदर: सावकार जास्त व्याजदराने कर्ज देतात, ज्यामुळे शेतकरी कर्जाच्या दुष्टचक्रात अडकतो.

• कर्ज परतफेडीचा दबाव: कर्ज परतफेडीसाठी सावकारांकडून दबावतंत्राचा वापर केला जातो.

• बँकांची असहकारिता: अनेकदा बँका शेतकऱ्यांना कर्ज देण्यास टाळाटाळ करतात.

4. नैसर्गिक संकटे:

• अतिवृष्टी आणि दुष्काळ: वारंवार येणाऱ्या नैसर्गिक आपत्तींमुळे शेतीचे मोठे नुकसान होते.

• पिकांवरील रोग: पिकांवर विविध रोगांचा प्रादुर्भाव झाल्यास उत्पादन घटते.

5. सामाजिक घटक:

• जातीभेद: काही ठिकाणी जातीभेदावरून शेतकऱ्यांचे शोषण केले जाते.

• अज्ञान आणि अंधश्रद्धा: अनेक शेतकरी आजही पारंपरिक पद्धतीने शेती करतात आणि आधुनिक तंत्रज्ञानाचा वापर करत नाहीत, त्यामुळे उत्पादन कमी होते.