संज्ञापन क्रांती (Information Revolution):

संज्ञापन क्रांती म्हणजे माहिती तंत्रज्ञानातील (Information Technology) आणि संपर्क माध्यमातील (Communication Medium) अभूतपूर्व प्रगती. यामुळे माहितीची निर्मिती, प्रसार आणि उपलब्धता मोठ्या प्रमाणात वाढली आहे.

लोकशाही (Democracy):

लोकशाही म्हणजे लोकांचे, लोकांकरिता आणि लोकांनी चालवलेले शासन. यात लोकांना आपले प्रतिनिधी निवडण्याचा आणि शासनावर अंकुश ठेवण्याचा अधिकार असतो.

संज्ञापन क्रांतीचे लोकशाहीवरील परिणाम:

• माहितीची उपलब्धता: इंटरनेट आणि सोशल मीडियामुळे लोकांना कोणत्याही विषयाची माहिती सहज उपलब्ध होते. यामुळे नागरिक अधिक जागरूक आणि माहितीपूर्ण बनतात.
• सहभागी शासन (Participatory Governance): नागरिक सोशल मीडियाद्वारे थेट सरकारशी संवाद साधू शकतात, धोरणांवर प्रतिक्रिया देऊ शकतात आणि आपल्या समस्या मांडू शकतात.
• पारदर्शकता आणि जबाबदारी: माहितीच्या अधिकारामुळे (Right to Information) शासनाच्या कामांमध्ये पारदर्शकता येते. यामुळे सरकारला अधिक जबाबदारीने वागावे लागते.
• निवडणुकांमध्ये प्रभाव: सोशल मीडियामुळे राजकीय पक्ष आणि उमेदवार मतदारांपर्यंत सहज पोहोचू शकतात. ते आपल्या योजना आणि विचार लोकांपर्यंत पोहोचवतात, ज्यामुळे निवडणुकीच्या निकालावर परिणाम होतो.
• सामाजिक चळवळी: सोशल मीडियामुळे लोक एकत्र येतात आणि सामाजिक समस्यांवर आवाज उठवतात. अनेक सामाजिक चळवळींना यामुळे गती मिळाली आहे.

नकारात्मक परिणाम:

• खोट्या बातम्या (Fake news): सोशल मीडियावर चुकीच्या बातम्या वेगाने पसरतात, ज्यामुळे समाजात गैरसमज निर्माण होऊ शकतो.
• तिरस्कारपूर्ण संवाद (Hate speech): सोशल मीडियावर द्वेषपूर्ण आणि तिरस्कारयुक्त संवाद वाढू शकतो, ज्यामुळे समाजात तेढ निर्माण होते.
• एकाधिकारशाहीला आव्हान: काही वेळा सरकार सोशल मीडिया आणि इंटरनेटवर नियंत्रण ठेवण्याचा प्रयत्न करते, ज्यामुळे लोकशाही मूल्यांना धोका निर्माण होऊ शकतो.

निष्कर्ष:

संज्ञापन क्रांतीने लोकशाहीला अधिक सक्षम आणि सहभागी बनवले असले, तरी त्याचे नकारात्मक परिणाम टाळण्यासाठी सजग राहणे आवश्यक आहे.

नागरिकांनी माहितीचा वापर विचारपूर्वक आणि जबाबदारीने करायला हवा.