दुसऱ्या शब्दांत: भांडवलशाही व्यवस्थांमध्ये, उत्पादक संसाधने खाजगी असतात. राज्यासारख्या संस्थेशी संबंधित असण्याऐवजी ते काही लोकांच्या मालकीचे आहेत. भांडवलशाहीच्या मते, हे करण्याचा सर्वोत्तम मार्ग म्हणजे बाजारपेठेद्वारे, कारण अर्थव्यवस्थेचा उद्देश हा आहे की आपल्याजवळ असलेल्या मर्यादित संसाधनांसह मानवाच्या सर्व गरजा पूर्ण करण्याचा सर्वोत्तम मार्ग कोणता आहे याचा अभ्यास करणे. तर भांडवलशाही अर्थव्यवस्था स्पर्धा आणि खाजगी मालमत्तेला प्रोत्साहन देते.

भांडवलशाही अर्थव्यवस्थेच्या बाबतीत, उत्पादनाचे मूलभूत घटक म्हणजे भांडवल आणि श्रम. या प्रणालीद्वारे, मोबदल्यात आर्थिक मजुरी प्राप्त करून काम केले जाते. याव्यतिरिक्त, ते कर्मचार्यांनी मुक्तपणे आणि जाणीवपूर्वक स्वीकारले पाहिजे.

आर्थिक क्रियाकलापांबद्दल, ते खालीलप्रमाणे आयोजित केले जाते: उत्पादनाच्या साधनांवर प्रभारी असलेल्या कामगारांना आर्थिक लाभ मिळतो, त्यामुळे त्यांचे भांडवल वाढते. दोन्ही वस्तू आणि सेवा विविध बाजार यंत्रणेद्वारे वितरीत केल्या जातात, ज्यामुळे कंपन्या एकमेकांशी स्पर्धा करतात. भांडवल वाढल्याने गुंतवणुकीद्वारे अधिक संपत्ती निर्माण होण्यास मदत होते. म्हणून, जर लोकांनी आर्थिक लाभ मिळविण्याचा प्रयत्न केला आणि बाजारपेठेत स्पर्धा केली तर संपत्ती वाढेल. संपत्ती वाढली तर उपलब्ध संसाधनेही वाढतात.

स्पर्धात्मक बाजार: मागणी आणि पुरवठा यांच्या परस्परसंवादातून, विनिमय किंमत तयार केली जाते. ते होय, राज्याच्या बाजूने कमीतकमी संभाव्य हस्तक्षेपासह.

व्यवसाय स्वातंत्र्य: या बेससह व्यवसाय प्रकल्प पूर्ण करणे किंवा संपवणे शक्य आहे.

वैयक्तिक हक्कांचे संरक्षण: ही उत्पादन साधनांची आणि भांडवलाची खाजगी मालमत्ता आहे.

उत्पादन पर्याय आणि अनेक पर्याय: प्रत्येक व्यक्ती अनेक उत्पादनांमधून निवडू शकते. पुरवठा आणि मागणी ही संकल्पना पुन्हा प्रत्यक्षात येते, किंमत निर्णय आणि संतुलनाचा मार्ग खुला करते.

या आधारांवर मोजून, ज्या व्यक्ती आर्थिक स्पेक्ट्रमचा भाग आहेत ते त्यांचे भांडवल ऑपरेट करण्यासाठी वापरतात, नेहमी त्यांचे स्वतःचे हित शोधत आणि त्यांचे संचित लाभ वाढवणे. त्याऐवजी, कामगार प्रणालीमध्ये सहभागाचा दुसरा प्रकार करतात. ते श्रम देतात आणि त्या बदल्यात त्यांना आवश्यक किंवा हव्या असलेल्या वस्तू किंवा सेवा मिळविण्यासाठी उपयुक्त ठरू शकेल असा पगार किंवा इतर मोबदला प्राप्त करतात.

भांडवलशाही अर्थव्यवस्था: संकल्पना

भांडवलशाही अर्थव्यवस्था एक अशी प्रणाली आहे जिथे उत्पादन, वितरण आणि व्यापाराची साधने खाजगी मालकीच्या असतात. व्यक्ती आणि खाजगी संस्था नफा कमावण्यासाठी आणि त्यांची संपत्ती वाढवण्यासाठी या साधनांचा वापर करतात.

भांडवलशाहीचे फायदे:

• उत्पादन वाढते कारण स्पर्धात्मक वातावरणामुळे चांगले उत्पादन तयार होते.
• नवीन कल्पनांना वाव मिळतो.
• ग्राहक विविध वस्तू आणि सेवा निवडू शकतात.

भांडवलशाहीचे तोटे:

• गरिबी वाढू शकते, कारण काही लोकांकडे जास्त संपत्ती जमा होते.
• पर्यावरणाची हानी होऊ शकते, कारण नफ्याच्या मागे लागून अनेकदा पर्यावरणाकडे दुर्लक्ष केले जाते.

उदाहरण: अमेरिका, जपान आणि जर्मनी यांसारख्या देशांमध्ये भांडवलशाही अर्थव्यवस्था मोठ्या प्रमाणावर आढळते.

अधिक माहितीसाठी:

• इन्व्हेस्टोपेडिया (Investopedia)
• ब्रिटानिका (Britannica)