रंगभूमी ही मिश्र किंवा सामुदायिक स्वरूपाची कला आहे. नाट्यसंहिता, नाट्यदिग्दर्शक, नाट्यप्रयोगात भाग घेणारे कलावंत, त्यांची रंगभूषा व वेशभूषा, रंगमंदिर, त्यातील रंगमंच आणि त्यावरील नेपथ्य, प्रकाशयोजना तसेच नाट्यप्रयोगाचा प्रेक्षक आणि समीक्षक असे अनेक घटक या कलेत अंतर्भूत होतात.

आंगिक कलांचा व्यक्तिशः किंवा समुदायाने आविष्कार करण्याची भूमी किंवा स्थान म्हणजे रंगभूमी. रंग म्हणजे आंगिक कलाविष्कार. इंग्रजीतील ‘थिएटर’ या संज्ञेची समानार्थी असलेली ही भारतीय संज्ञा आहे. ‘पाहण्याची कृती जेथून केली जाते ती जागा’ अशा अर्थाचा मूळ ग्रीक शब्दापासून थिएटर ही संज्ञा आलेली आहे. रंगभूमीच्या संकल्पनेचे अगदी प्राथमिक व मूलभूत असे दोन घटक म्हणजे आंगिक कलाविष्कार करणारा कलावंत व त्याचा प्रेक्षक हे होत. रंगभूमी ही मिश्र किंवा सामुदायिक स्वरूपाची कला आहे. नाट्यसंहिता, नाट्यदिग्दर्शक, नाट्यप्रयोगात भाग घेणारे कलावंत, त्यांची रंगभूषा व वेशभूषा, रंगमंदिर, त्यातील रंगमंच आणि त्यावरील नेपथ्य, प्रकाशयोजना तसेच नाट्यप्रयोगाचा प्रेक्षक आणि समीक्षक असे अनेक घटक या कलेत अंतर्भूत होतात. नृत्य व संगीत या कलांचाही रंगभूमीशी निकटचा संबंध आहे. प्रत्येक समाजाच्या रंगभूमीचे स्वरूप आणि परंपरा वेगवेगळी असली, तरी त्यांतील वरील घटक हे कमीअधिक फरकांनी समानच राहतात. रंगभूमीचा विचार कलादृष्टीबरोबरच समाजातील एक सांस्कृतिक संस्था म्हणूनही केला जातो कारण कलावंत, तंत्रज्ञ, नाट्यप्रयोगाची साधनसामग्री या बाबतींत ती इतर कलांच्या तुलनेने अधिक सामूहिक स्वरूपाची कला असून समाजाच्या सांस्कृतिक अवस्थेशी त्या बाबी संबंधित असतात. रंगभूमी या संज्ञेतून त्या त्या भाषेतील नाट्यसाहित्य, त्याचप्रमाणे नाट्यप्रयोग आणि त्यांच्याशी निगडित असलेले कलावंत, नाट्यप्रयोगाची साधनसामग्री इत्यादींचाही बोध होतो.

रंगभूमीचे अनेक घटक आहेत, जे एकत्रितपणे नाट्य अनुभव निर्माण करतात. त्यापैकी काही प्रमुख घटक खालीलप्रमाणे आहेत:

1. कथा/नाट्य (Play/Script):

   कथेमध्ये नाटकाची कल्पना, विषय, पात्रे आणि संवाद यांचा समावेश असतो. नाटककार कथेला लेखी रूप देतात.

2. दिग्दर्शन (Direction):

   दिग्दर्शक नाटकाच्या कथेला रंगमंचावर जिवंत करतात. ते अभिनेत्यांकडून অভিনয় করवून घेतात आणि नाटकाच्या प्रत्येक घटकावर नियंत्रण ठेवतात.

3. अभिनेता (Actor):

   अभिनेता हा नाटकाचा महत्त्वाचा घटक आहे. तो आपल्या अभिनयाने पात्रांना जिवंत करतो आणि प्रेक्षकांना कथेशी जोडतो.

4. नेपथ्य (Set Design):

   नेपथ्य म्हणजे रंगमंचावरील सजावट. यात नाटकाच्या वेळेनुसार आणि स्थळानुसार योग्य वातावरण तयार केले जाते.

5. प्रकाश योजना (Lighting):

   प्रकाश योजना नाटकातील दृश्यांना अधिक प्रभावी बनवते. योग्य प्रकाशामुळे नाटकातील वातावरण निर्मितीला मदत होते.

6. संगीत (Music):

   संगीत नाटकाला भावनिक आणि आकर्षक बनवते. नाटकाच्या आवश्यकतेनुसार पार्श्वसंगीत आणि गाणी वापरली जातात.

7. वेशभूषा आणि रंगभूषा (Costume and Makeup):

   वेशभूषा पात्रांना योग्य रूप देते आणि त्यांची ओळख निर्माण करते. रंगभूषा अभिनेत्यांच्या चेहऱ्यावरील हावभाव अधिक स्पष्ट करते.

8. प्रेक्षक (Audience):

   प्रेक्षक हे नाटकाचे অবিচ্ছেদ্য অংশ आहेत. त्यांच्या प्रतिसादाने नाटकाला पूर्णत्व येते.

हे सर्व घटक एकत्रितपणे काम करून एक चांगला नाट्य अनुभव निर्माण करतात.