मुख्याध्यापक हा शाळेचा कणा असतो. शाळेची ध्येये साध्य करण्यासाठी मुख्याध्यापक अनेक भूमिका पार पाडतो. त्यांची काही प्रमुख कर्तव्ये आणि जबाबदाऱ्या खालीलप्रमाणे:

1. शैक्षणिक नेतृत्व (Educational Leadership):

   मुख्याध्यापकांनी शाळेतील शैक्षणिक कार्यक्रमांचे नेतृत्व करणे आवश्यक आहे.

   • अभ्यासक्रम नियोजन: शिक्षकांना अभ्यासक्रम तयार करण्यासाठी आणि तो प्रभावीपणे राबवण्यासाठी मार्गदर्शन करणे.
   • शैक्षणिक गुणवत्ता: शाळेतील शिक्षणाची गुणवत्ता वाढवणे आणि त्यासाठी आवश्यक उपाययोजना करणे.
   • मूल्यांकन: विद्यार्थ्यांचे वेळोवेळी मूल्यांकन करणे आणि त्यांच्या प्रगतीचा आढावा घेणे.
2. प्रशासन आणि व्यवस्थापन (Administration and Management):

   शाळेचे प्रशासन आणि व्यवस्थापन व्यवस्थित चालवणे ही मुख्याध्यापकांची जबाबदारी आहे.

   • शाळा व्यवस्थापन समिती: शाळा व्यवस्थापन समितीच्या मदतीने शाळेच्या विकासासाठी योजना तयार करणे आणि त्यांची अंमलबजावणी करणे.
   • शिस्त: शाळेत शिस्त राखणे आणि विद्यार्थ्यांसाठी नियमांचे पालन करणे बंधनकारक करणे.
   • अर्थसंकल्प: शाळेचा अर्थसंकल्प तयार करणे आणि त्याचे योग्य व्यवस्थापन करणे.
3. शिक्षक आणि कर्मचारी व्यवस्थापन (Teacher and Staff Management):

   मुख्याध्यापकांनी शिक्षक आणि कर्मचाऱ्यांचे व्यवस्थापन योग्य प्रकारे करणे आवश्यक आहे.

   • भरती आणि प्रशिक्षण: शिक्षकांची भरती करणे आणि त्यांना वेळोवेळी प्रशिक्षण देणे.
   • कार्यप्रदर्शन मूल्यांकन: शिक्षकांच्या कामाचे मूल्यांकन करणे आणि त्यांना सुधारणा करण्यासाठी मार्गदर्शन करणे.
   • समन्वय: शिक्षक आणि कर्मचाऱ्यांमध्ये समन्वय साधणे.
4. विद्यार्थी कल्याण (Student Welfare):

   विद्यार्थ्यांचे कल्याण आणि विकास साधणे हे मुख्याध्यापकाचे महत्त्वाचे कर्तव्य आहे.

   • सुरक्षित वातावरण: विद्यार्थ्यांसाठी सुरक्षित आणि आरोग्यदायी वातावरण निर्माण करणे.
   • समुपदेशन: विद्यार्थ्यांना आवश्यकतेनुसार मार्गदर्शन आणि समुपदेशन करणे.
   • शैक्षणिकsupport: गरीब व गरजू विद्यार्थ्यांना शैक्षणिक साहित्य उपलब्ध करून देणे.
5. पालकांशी संबंध (Parent Relationship):

   मुख्याध्यापकांनी पालक आणि शालेय व्यवस्थापन यांच्यात चांगले संबंध प्रस्थापित करणे आवश्यक आहे.

   • बैठका: नियमितपणे पालक-शिक्षक बैठका आयोजित करणे.
   • अभिप्राय: पालकांकडून विद्यार्थ्यांच्या प्रगतीबाबत अभिप्राय घेणे.
   • सहकार्य: शाळेच्या विकास योजनांमध्ये पालकांचे सहकार्य घेणे.

मुख्याध्यापकांना त्यांची कर्तव्ये पार पाडताना अनेक अडचणी येतात, त्यापैकी काही प्रमुख अडचणी खालीलप्रमाणे आहेत:

1. आर्थिक अडचणी:

   शाळेला पुरेसा निधी उपलब्ध न झाल्यास शैक्षणिक साहित्य खरेदी करणे, शिक्षकांची नेमणूक करणे आणि शाळेची देखभाल करणे कठीण होते.

2. Infrastructure चा अभाव:

   अनेक शाळांमध्ये पुरेशी इमारत, वर्गखोल्या, प्रयोगशाळा आणि ग्रंथालय यांसारख्या मूलभूत सुविधांचा अभाव असतो.

3. शिक्षकांची कमतरता:

   ग्रामीण आणि दुर्गम भागातील शाळांमध्ये शिक्षकांची कमतरता असते, त्यामुळे विद्यार्थ्यांच्या शिक्षणावर परिणाम होतो.

4. पालकांचे सहकार्य नसणे:

   अनेक पालक आपल्या मुलांच्या शिक्षणाकडे पुरेसे लक्ष देत नाहीत, त्यामुळे विद्यार्थ्यांची प्रगती खुंटते.

5. सरकारी नियमांमधील अडचणी:

   अनेकदा सरकारी नियम आणि धोरणे शाळांच्या व्यवस्थापनात अडचणी निर्माण करतात.

6. तंत्रज्ञानाचा अभाव:

   अनेक शाळांमध्ये कंप्यूटर, इंटरनेट आणि इतर आधुनिक तंत्रज्ञान उपलब्ध नसते, त्यामुळे विद्यार्थ्यांना अद्ययावत शिक्षण देणे कठीण होते.