शालेय प्रशासन

मुख्याध्यापक सक्षमीकरण प्रशिक्षणात शालेय साहित्याचे निरलेखन (Write-off) करण्याची कार्यवाही कशा प्रकारे करावी याबद्दलची माहिती:

1. निरलेखनाचे अधिकार:

   शालेय साहित्याचे निरलेखन करण्याचे अधिकार मुख्याध्यापकांना असतात. महाराष्ट्र शासनाच्या शिक्षण विभागाने वेळोवेळी निर्गमित केलेल्या आदेशानुसार मुख्याध्यापक हे अधिकार वापरू शकतात.

2. निरलेखनाची प्रक्रिया:

   1. समिती स्थापन करणे: शाळेतील साहित्याचे निरलेखन करण्यासाठी मुख्याध्यापकांच्या अध्यक्षतेखाली एक समिती स्थापन करावी. या समितीत वरिष्ठ शिक्षक, लिपिक आणि शालेय व्यवस्थापन समितीचे सदस्य असावेत.

   2. साहित्याची तपासणी: समितीने शाळेतील निरुपयोगी साहित्याची तपासणी करावी. वापरायोग्य नसलेले, खराब झालेले किंवा कालबाह्य झालेले साहित्य निरलेखनासाठी निश्चित करावे.

   3. निरलेखन प्रस्ताव तयार करणे: तपासणीनंतर, निरलेखन करण्याची आवश्यकता असलेले साहित्य, त्याची किंमत आणि कारण यांचा उल्लेख असलेला प्रस्ताव तयार करावा.

   4. प्रस्तावाला मंजुरी: तयार केलेला प्रस्ताव शालेय व्यवस्थापन समितीच्या बैठकीत मंजुरीसाठी ठेवावा. समितीच्या मान्यतेनंतरच निरलेखनाची कार्यवाही सुरू करावी.

   5. नोंदणी: निरलेखन केलेल्या साहित्याची नोंद शाळेच्या स्टॉक रजिस्टरमध्ये करावी. साहित्याची नोंदणी करताना साहित्याचे नाव, संख्या, किंमत आणि निरलेखनाचे कारण स्पष्टपणे नमूद करावे.

   6. विल्हेवाट लावणे: निरुपयोगी साहित्याची विल्हेवाट लावण्याची प्रक्रिया निश्चित करावी. यात साहित्य पुनर्वापर (recycle) करणे, लिलाव करणे किंवा अन्य योग्य पद्धतीने Disposal करणे इत्यादींचा समावेश असू शकतो.

3. आवश्यक कागदपत्रे:

   1. निरलेखन प्रस्ताव

   2. शालेय व्यवस्थापन समितीच्या बैठकीचा इतिवृत्तांत

   3. स्टॉक रजिस्टरमधील नोंदी

   4. विल्हेवाट लावल्याचा अहवाल

4. मार्गदर्शक सूचना:

   निरलेखनाची कार्यवाही करताना शिक्षण विभागाच्या वेळोवेळी निर्गमित होणाऱ्या मार्गदर्शक सूचनांचे पालन करावे.

या माहितीच्या आधारे, मुख्याध्यापक सक्षमीकरण प्रशिक्षणात शालेय साहित्याचे निरलेखन कसे करावे, याबाबत मार्गदर्शन मिळू शकेल.

टीप: शासकीय नियमांनुसार वेळोवेळी बदल होऊ शकतात, त्यामुळे संबंधित विभागाकडून अद्ययावत माहिती घेणे आवश्यक आहे.

1. विद्यार्थी मंत्रिमंडळाची (बालसंसदेची) रचना:
   • शाळेतील विद्यार्थ्यांमधून निवडणुकीद्वारे किंवा निवड प्रक्रियेद्वारे मंत्रिमंडळाची निवड करा.
   • या मंत्रिमंडळात विविध विभागांचे प्रतिनिधी असावेत, जसे की:
     • अध्यक्ष (Speaker): संपूर्ण विद्यार्थी मंत्रिमंडळाचा प्रमुख.
     • उपाध्यक्ष (Deputy Speaker): अध्यक्षाच्या गैरहजेरीत कामकाज पाहणारा.
     • शिक्षण मंत्री (Education Minister): शैक्षणिक कार्यक्रमांचे नियोजन व अंमलबजावणी.
     • सांस्कृतिक मंत्री (Cultural Minister): सांस्कृतिक कार्यक्रमांचे आयोजन.
     • क्रीडा मंत्री (Sports Minister): क्रीडा स्पर्धा व खेळांचे आयोजन.
     • स्वच्छता मंत्री (Cleanliness Minister): शाळेतील स्वच्छता आणि आरोग्य यावर लक्ष ठेवणारा.
     • पर्यावरण मंत्री (Environment Minister): पर्यावरण संरक्षण व संवर्धनाचे उपक्रम राबवणारा.
2. कार्यवाटप आणि जबाबदाऱ्या:
   • प्रत्येक मंत्र्याला त्यांच्या विभागाशी संबंधित विशिष्ट कार्ये आणि जबाबदाऱ्या सोपवा.
   • उदाहरणार्थ, शिक्षण मंत्र्याने शैक्षणिक धोरणे व उपक्रम तयार करावेत, सांस्कृतिक मंत्र्याने सांस्कृतिक कार्यक्रम आयोजित करावेत.
3. नियम आणि कार्यपद्धती:
   • विद्यार्थी मंत्रिमंडळाच्या कामकाजासाठी नियम आणि कार्यपद्धती तयार करा.
   • सभा कशा घ्याव्यात, निर्णय कसे घ्यावेत, याची नियमावली तयार करा.
   • शिस्त आणि नियमांचे पालन करणे आवश्यक आहे.
4. सभा आणि बैठका:
   • नियमित अंतराने विद्यार्थी मंत्रिमंडळाच्या सभा आयोजित करा.
   • सभेत शाळेतील समस्या, विद्यार्थ्यांचे प्रश्न आणि कार्यक्रमांवर चर्चा करा.
   • निर्णय घेण्यासाठी मतदानाची प्रक्रिया राबवा.
5. अंमलबजावणी आणि मूल्यांकन:
   • विद्यार्थी मंत्रिमंडळाने घेतलेल्या निर्णयांची अंमलबजावणी करा.
   • अंमलबजावणीनंतर त्याचे मूल्यांकन करा आणि आवश्यकतेनुसार सुधारणा करा.
   • विद्यार्थ्यांकडून अभिप्राय (Feedback) घ्या आणि त्यानुसार बदल करा.
6. शिक्षकांचे मार्गदर्शन:
   • विद्यार्थी मंत्रिमंडळाला मार्गदर्शन करण्यासाठी शिक्षकांची एक समिती नेमा.
   • शिक्षकांनी विद्यार्थ्यांना योग्य मार्गदर्शन करावे आणि त्यांच्या कामात मदत करावी.
7. fundraising ( निधी उभारणी ):
   • शालेय उपक्रमांसाठी देणग्या गोळा करा.
   • विविध कार्यक्रम आयोजित करून निधी जमा करा.
8. Parent's Meeting ( पालक सभा ):
   • पालकांशी नियमित संवाद ठेवा.
   • शालेय घडामोडींमध्ये पालकांना सहभागी करून घ्या.

• How student cabinets in schools can help students develop leadership skills

शालेय समित्या शाळा सुरळीत चालवण्यासाठी आणि शैक्षणिक गुणवत्ता वाढवण्यासाठी महत्त्वाच्या असतात. काही प्रमुख समित्या आणि त्यांची कार्यप्रणाली खालीलप्रमाणे:

1. शाळा व्यवस्थापन समिती (School Management Committee - SMC):

   • सदस्य: यात पालक, शिक्षक, मुख्याध्यापक, स्थानिक स्वराज्य संस्थेचे सदस्य आणि काही विद्यार्थी प्रतिनिधी असतात.
   • कार्य:
     • शाळेच्या विकास योजना तयार करणे आणि त्यांची अंमलबजावणी करणे.
     • शाळेच्या खर्चाचे व्यवस्थापन पाहणे.
     • शिक्षकांच्या उपस्थितीवर लक्ष ठेवणे.
     • शाळेतील सुविधांची देखभाल करणे.
     • पालक आणि शिक्षक यांच्यात समन्वय साधणे.
   • कार्यवाही:
     • SMC सदस्यांची निवड करणे.
     • नियमित बैठका घेणे (दर महिन्याला किंवा गरजेनुसार).
     • ठरावानुसार कार्यवाही करणे आणि त्याचे रेकॉर्ड ठेवणे.

2. शिक्षक पालक संघ (Parent-Teacher Association - PTA):

   • सदस्य: सर्व शिक्षक आणि विद्यार्थ्यांचे पालक.
   • कार्य:
     • पालक आणि शिक्षकांमध्ये संवाद वाढवणे.
     • शाळेच्या कार्यक्रमांमध्ये पालकांचा सहभाग वाढवणे.
     • विद्यार्थ्यांच्या शैक्षणिक आणि सामाजिक विकासासाठी उपाययोजना करणे.
     • शाळेला आवश्यक सुविधा पुरवण्यासाठी मदत करणे.
   • कार्यवाही:
     • PTA ची वार्षिक सभा घेणे.
     • पालक आणि शिक्षकांच्या नियमित बैठका आयोजित करणे.
     • विद्यार्थ्यांसाठी मार्गदर्शन सत्रांचे आयोजन करणे.

3. शालेय विकास समिती (School Development Committee - SDC):

   • सदस्य: मुख्याध्यापक, शिक्षक, शालेय व्यवस्थापन समितीचे सदस्य, माजी विद्यार्थी आणि शिक्षण क्षेत्रातील तज्ञ.
   • कार्य:
     • शाळेच्या विकासासाठी योजना तयार करणे.
     • शैक्षणिक गुणवत्ता सुधारण्यासाठी उपाययोजना करणे.
     • शाळेसाठी निधी उभारणे.
     • नवीन शैक्षणिक उपक्रम राबवणे.
   • कार्यवाही:
     • SDC सदस्यांची निवड करणे.
     • नियमित बैठका घेणे आणि विकास योजनांवर चर्चा करणे.
     • योजनांची अंमलबजावणी करणे आणि प्रगतीचा आढावा घेणे.

4. विद्यार्थी समिती (Student Committee):

   • सदस्य: निवडलेले विद्यार्थी प्रतिनिधी.
   • कार्य:
     • विद्यार्थ्यांच्या समस्या व अडचणी मुख्याध्यापकांपर्यंत पोहोचवणे.
     • शाळेतील कार्यक्रम आयोजित करणे.
     • शाळेच्या नियमांचे पालन करणे आणि इतरांना प्रोत्साहित करणे.
     • स्वच्छता, क्रीडा आणि सांस्कृतिक कार्यक्रमांमध्ये सक्रिय सहभाग घेणे.
   • कार्यवाही:
     • वर्गातून प्रतिनिधी निवडणे.
     • नियमित बैठका घेणे आणि समस्यांवर विचार विनिमय करणे.
     • शिक्षकांच्या मार्गदर्शनाखाली कार्यक्रम आयोजित करणे.

याव्यतिरिक्त, शाळेच्या गरजेनुसार इतर समित्या देखील स्थापन केल्या जाऊ शकतात, जसे की क्रीडा समिती, सांस्कृतिक समिती, विज्ञान समिती, इत्यादी. प्रत्येक समितीचे कार्य शाळेच्या नियमांनुसार आणि गरजेनुसार निश्चित केले जाते.