बऱ्याच लोकांना असे वाटते की १० च्या मापात मोजली जाणारी 'दशांश' मोजमाप पद्धतीच फक्त एक सोपी गणना पद्धती आहे आणि तिचा उपयोग करून कार्य करणे अगदी सरळ असते. आपण दशांश पद्धतीत मोठे झालो आहोत, आपल्याला ती स्पष्ट आणि नैसर्गिक वाटते. त्यामुळे आपल्याला त्या व्यतिरिक्त अन्य पद्धती दिसायला कठीण दिसतात. पण ते तसे नाही.

आपण सुशिक्षित असल्याने संपूर्ण गणिताचा उपयोग करून त्याच विचारसरणीने कार्य करतो आणि शिक्षणामुळे आपण बरेच जटिल गणित हाताळू शकतो. पण जेथे कमीतकमी शालेय शिक्षण असणार्‍या अगदी दूरस्थ डोंगराळ भागांत जेथे लोकांकडे साधे कॅल्क्युलेटर नसतात अशा वास्तविक जगात त्यांना दररोज त्याच्या समोर येणाऱ्या भौतिक समस्या आणि वस्तूंच्या मोजमाप करताना त्यांना सरळ सोप्या पद्धतीत विचार करावा लागतो.

एक उदाहरण पहा.

दशांश पद्धतीत एक किलोमीटरचा एक तृतीयांश भाग किती आहे? 333.333333333333 मीटर. तसेच फूट चे एक तृतीयांश 4 इंच, मीटरचा एक तृतीयांश 33.333 सेमी आहे.

मैलाचा एक तृतीयांश भाग किती आहे? अगदी 1760 फूट. मैल परिमाणात छोटी आकडेवारी नेहेमी एक संपूर्ण संख्या असल्यामुळे आपण विचित्र जोड एकत्र जोडू शकता. एक मैलाचा तिसरा भाग आणि मैलाचा आठवा भाग काय आहे? 1760 + 660 = 2420 फूट.

1760 का?

या सर्व गणनेत 5280 एक महत्त्वापूर्ण संख्या आहे. या संख्येला २, ३ ४,५ ८,१०,१२ या लघु संख्येने विभाजित केले जाऊ शकते. म्हणून एक मैल हा 5280 फूटचा असतो. याचे कारण असे कि गणितचे विशेष ज्ञान नसलेला माणूस देखील गणिताचे प्राथमिक शाळेतले मूलभूत ज्ञान वापरून सहज अर्ध्या मैल, एक मैलाचा तिसरा भाग, पाचवा भाग आणि अन्य गणना सहजपणे करू शकतो!

हे '1760' अर्थात 5280 फूट या संख्येला तीन ने भागाकार केल्यावर मिळाले. कारण सामान्य मोजमापांप्रमाणेच ही संख्या देखील पुढे बर्‍याच सामान्य विभाजकांमध्ये सुबकपणे विभाजित करता येते.

यात एकूण युक्तिवाद दशांश (बेस 10) वि डीओडिसिमल (बेस 12) चा युक्तिवाद कारणीभूत आहे. जरी आपल्यापैकी बर्‍याच जणांना दशांश पद्धती ही एक वास्तविक निवड आहे असे वाटते परंतु ती पूर्णपणे 'अनियंत्रित' पद्धत आहे. खरे पाहता यामुळे गणना पद्धतीचा आपल्या जीवनात काही ठळक फरक पडत नाही, ही केवळ व्यक्तिगत पसंतीची बाब आहे. बेस 12 गणित गणना पद्धती ही मुख्यपणे अल्प शिक्षित सामान्य लोकांसाठी लहान संख्या हाताळण्यासाठी खूपच सोपे पद्धत आहे परंतु जे नेहेमीच खूप मोठ्या संख्येत काम करतात त्यांच्यासाठी ही गणना पद्धती आदर्श नाही. आकडेवारीचा तार्किक विचार केल्यास कारण आपण 10 बेससह मोठे झालेले आहात म्हणून आपल्याला 'बेस 12' गणना पद्धतीचे फायदे दिसत नाहीत.

इम्पीरियल सिस्टम ची महत्ता ग्रामीण भागात अधिक असते.

आजचे साधारण लोक आणि वैज्ञानिक दशांश पद्धती चा अर्थात मीटर आणि किलोग्रॅम का वापरतात. पण जगातले बहुसंख्य लोक अजून ही ग्रामीण भागात राहतात. १७६० ही एक काल्पनिक ‘छद्म यादृच्छिक’ संख्या नाही. ही त्याचे विचार सरळ ठेवण्यासाठी त्याकाळात शोधलेली एक गणना पद्धती आहे.

मराठीमध्ये 'सतराशे साठ' हा आकडा अनेकदा काहीतरी संदिग्ध, गोलमाल किंवा निश्चित नसलेल्या गोष्टींबद्दल बोलण्यासाठी वापरला जातो.

या वापराची काही कारणे खालीलप्रमाणे दिली आहेत:

• अस्पष्टता: जेव्हा एखादी गोष्ट स्पष्टपणे सांगायची नसेल किंवा टाळायची असेल, तेव्हा 'सतराशे साठ' असा उल्लेख केला जातो.
• संदिग्धता: काहीवेळा बोलणारा व्यक्ती नक्की काय म्हणतोय हे स्पष्ट होत नाही, तेव्हा श्रोता 'सतराशे साठ काय बोलताय?' असा प्रश्न विचारतो.
• गोंधळ: एखाद्या विषयात किंवा गोष्टीत खूप गुंतागुंत असेल, तर त्याबद्दल बोलताना 'सतराशे साठ' असा उल्लेख होऊ शकतो.

उदाहरणार्थ:

• "त्याने मला सतराशे साठ गोष्टी सांगितल्या, पण त्यात तथ्य किती हे देव जाणे."
• "ह्या योजनेत सतराशे साठ नियम आहेत, त्यामुळे ती समजायला कठीण आहे."

यामुळे 'सतराशे साठ' हा आकडा मराठी भाषेत एक विशिष्ट अर्थाने रूढ झाला आहे.