प्राचीन काळापासून भारतीय संस्कृतीमध्ये 16 संस्काराचं वर्णन करण्यात आलं आहे. त्यापैकीच एक म्हणजे गर्भसंस्कार. गर्भसंस्काराबाबत प्राचीन शास्त्रांमध्ये लिहीण्यात आलं आहे आणि आर्युवेदातही हे सामील करण्यात आलं आहे. संस्कृतमध्ये गर्भ म्हणजे भ्रूण आणि संस्कार म्हणजे मनावरील शिक्षा असा अर्थ अभिप्रेत आहे. याचा अर्थ असा की, जन्माला येणाऱ्या बाळाच्या मेंदूला शिक्षित करण्याची प्रक्रिया होय.

पारंपारिकपणे हे मानलं जातं की, गर्भामध्येच बाळाचा मानसिक आणि व्यावहारिक विकास सुरू होतो. कारण आईच्या भावनात्मक स्थितीचा त्याच्यावर परिणाम होत असतो. आदिकाळापासून ही प्रथा हिंदू परंपरेचा भाग मानली जाते. उदाहरणार्थ अभिमन्यूवरील गर्भसंस्काराचा परिणाम आणि भक्त प्रल्हादसारख्या पौराणिक चरित्रांवर याचा खूप सकारात्मक परिणाम दिसून आला. या आख्यायिकांनुसार आपल्या मातेच्या गर्भातूनच ते ज्ञान घेऊन आले होते. गर्भसंस्कार बाळाच्या फायद्यासाठी असल्याचं मानलं जातं पण हे फक्त बाळापुरतेच केंद्रित नाहीत. हा अभ्यास आईचं आरोग्य आणि मनाची सकारात्मक स्थितीही घडवतो. गर्भसंस्कारामार्फत गर्भवती महिलेचा आहार आणि जीवनशैलीच्या परिवर्तनाला प्रेरित करण्यात आलं आहे.

गर्भसंस्कारातील प्रमुख गोष्टी -

आयुर्वेदानुसार गर्भसंस्कार हे एका निरोगी बाळाला जन्म देण्याचा सर्वात्तम पर्यायांपैकी एक आहे. हे फक्त मानसिक नाहीतर शारीरिक, भावनात्मक आणि आध्यात्मिक रूपाने आईच्या मनस्थितीला कायम राखण्यात मदत करतात.

आहाराच्या योग्य सवयी

आहार हा गर्भावस्थेतील प्रमुख आणि अनिवार्य पैलू आहे. कारण भ्रुणाचा विकास हा आईचं आरोग्य आणि पोषण यावर अवलंबून आहे. आर्युवेदानुसार आहार-रस म्हणजेच आईच्या आहारातून मिळालेलं पोषण किंवा उर्जा ही तिचं पोषण, बाळाची वाढ आणि स्तनपानाच्या तयारीसाठी मदत करते. गर्भसंस्कारात सात्विक भोजनावर भर देण्यात आला आहे.

सकारात्मक विचार

गर्भावस्थेतील मूड स्विंग्स आणि चिडचिडेपणा गर्भसंस्कारामुळे कंट्रोल करता येतो. जे आई आणि बाळासाठी चांगल आहे. गर्भसंस्कार हे सकारात्मक विचारांना प्रोत्साहन देतात.

योग किंवा सोपे व्यायाम करणे

गर्भसंस्कारामध्ये गर्भवती महिलेने मानसिक आणि शारीरिक रूपाने काही सोपे व्यायाम करणे आवश्यक आहे. ज्यामुळे आई आणि मुलं दोघेही निरोगी राहतील. जसं प्राणायम. विशिष्ट गर्भसंस्कार योगासनामुळे लेबर पेन कमी होऊन नॉर्मल डेलीव्हरीची शक्यता वाढते.

ध्यानधारणा आणि प्रार्थना

ध्यानधारणा आणि प्रार्थना हे गर्भसंस्काराचे महत्त्वपूर्ण पैलू आहेत आणि शरीरासाठी फायदेशीर आहे. ज्यामुळे तणाव दूर होतो. हे आईच्या आणि बाळाच्या सकारात्मक वाढीसाठी आवश्यक आहे.

मनाला शांतता देणारं संगीत ऐकणे

गर्भसंस्कारानुसार एक मुलं आपल्या आईच्या गर्भात असताना म्युझिक ऐकल्यावर त्याला साद देतं. याचकारणामुळे आईन गर्भवस्थेदरम्यान मधुर संगीत ऐकणे लाभदायक आहे. जसं वीणा, बासरी किंवा श्लोक.

सकारात्मक किंवा आध्यात्मिक पुस्तके वाचणे

गर्भसंस्कार हे आध्यात्मिक पुस्तक वाचण्याचा सल्ला देतात. ज्यामुळे आनंद आणि समाधानाची भावना वाढते.

मनाला तणावमुक्त आणि आनंदी ठेवणे

ज्या गोष्टींमुळे तुम्हाला त्रास होईल किंवा तुमच्या ताण येईल अशा गोष्टी टाळा. प्रयत्न करा आणि आपल्या बाळासाठी नऊ महिन्यादरम्यान शारीरिक, मानसिक, भावनात्मक आणि आध्यात्मिक रूपाने आनंदी रहा.

गर्भसंस्कार हे प्राचीन प्रथांशी जुळलेले आहेत. हे आईचं कल्याण आणि बाळाच्या निरोगी विकासावर केंद्रित आहेत. पण याहूनही अधिक म्हणजे गर्भसंस्कार आई आणि बाळामधील चिरस्थायी बंधनाला वाढवण्यावर लक्ष केंद्रित करतात. एक पोषक आहार, सकारात्मक विचार, नियमित व्यायाम आणि प्रेमपूर्ण नातं हे गर्भसंस्काराचे प्रमुख घटक आहेत

1. आहार (Diet):

• आईने पौष्टिक आणि संतुलित आहार घ्यावा. फळे, भाज्या, कडधान्ये, आणि प्रथिने (proteins) भरपूर प्रमाणात असावीत.myUpchar
• जंक फूड (junk food) आणि प्रक्रिया केलेले अन्न टाळावे.

2. सकारात्मक विचार (Positive Thinking):

• आईने नेहमी सकारात्मक विचार करावे. नकारात्मक विचार टाळावेत.
• चांगली पुस्तके वाचावी, प्रेरणादायक गोष्टी ऐकाव्यात.

3. संगीत (Music):

• आई आणि गर्भासाठी शांत आणि मधुर संगीत ऐकावे.
• विशेषतः शास्त्रीय संगीत (classical music) ऐकणे फायदेशीर असते.YouTube

4. ध्यान आणि योग (Meditation and Yoga):

• नियमितपणे ध्यान आणि योगा केल्याने आईला शांत आणि आनंदी वाटते, ज्यामुळे गर्भावर सकारात्मक परिणाम होतो.
• गर्भावस्थेसाठी सुरक्षित योगासने तज्ञांच्या मार्गदर्शनाखाली करावी.YouTube

5. प्रार्थना आणि मंत्र (Prayer and Mantras):

• नियमितपणे प्रार्थना आणि मंत्रोच्चार केल्याने सकारात्मक ऊर्जा मिळते.
• "ओम" चा जप करणे फायदेशीर आहे.YouTube

6. संवाद (Communication):

• आईने गर्भाशी नियमितपणे संवाद साधावा. त्याला गोष्टी सांगाव्यात, गाणी ऐकवावी.
• आई आणि वडील दोघांनीही गर्भाशी बोलणे महत्त्वाचे आहे.

7. विश्रांती (Rest):

• आईला पुरेशी विश्रांती मिळणे आवश्यक आहे.
• दिवसातून काही वेळ आराम करावा.

8. पुस्तके आणि शिक्षण (Books and Education):

• गर्भसंस्कारासंबंधी पुस्तके वाचावी.
• तज्ञांचे मार्गदर्शन घ्यावे.

9. घरातील वातावरण (Home Environment):

• घरातील वातावरण आनंदी आणि सकारात्मक ठेवावे.
• कौटुंबिक कलह टाळावेत.

10. नकारात्मक गोष्टी टाळा (Avoid Negative Things):

• तणाव, चिंता आणि भीतीदायक गोष्टींपासून दूर राहावे.
• नकारात्मक बातम्या आणि चित्रपट पाहणे टाळावे.