कर्मणी प्रयोग म्हणजे वाक्यातील क्रियापदाचे रूप कर्माच्या लिंग, वचन व पुरुषानुसार बदलते. या प्रयोगात कर्त्याला प्रथमा विभक्ती नसते, तर कर्म प्रथमा विभक्तीत असते.

उदाहरण:

1. शिक्षकांनी विद्यार्थ्यांना शिकवले.
2. आईने मुलाला लाडू दिला.

या वाक्यांमध्ये 'विद्यार्थी' आणि 'लाडू' हे कर्म आहेत आणि ते प्रथमा विभक्तीत आहेत. क्रियापदांचे रूप ('शिकवले', 'दिला') कर्मांनुसार बदलले आहे.

कर्मणी प्रयोगाचे मुख्य प्रकार:

• प्रधानकर्तृक कर्मणी प्रयोग: या प्रयोगात कर्ता स्पष्ट असतो आणि त्याला महत्त्व दिलेले असते.
• गौणकर्तृक कर्मणी प्रयोग: या प्रयोगात कर्ता गौण असतो किंवा कर्त्याचा उल्लेख स्पष्टपणे केलेला नसतो.
• नवीन कर्मणी प्रयोग: हा कर्मणी प्रयोगाचा आधुनिक प्रकार आहे.

अधिक माहितीसाठी:

• मराठी व्याकरण - कर्मणी प्रयोग: मराठी व्याकरण