व्याकरण
भाषा आणि बोली यांमध्ये काही साम्य आणि भेद आहेत, ते खालीलप्रमाणे:
साम्य:
- संप्रेषणाचे माध्यम: भाषा आणि बोली दोन्ही संवादासाठी वापरल्या जातात. लोक एकमेकांशी बोलण्यासाठी, विचार व्यक्त करण्यासाठी आणि माहिती देण्यासाठी दोहोंचा उपयोग करतात.
- ध्वनी आणि व्याकरण: प्रत्येक बोली आणि भाषेला स्वतःचे ध्वनी (phonetics) आणि व्याकरण (grammar) असते.
- सामाजिक महत्त्व: दोन्ही मानवी समाजाचा भाग आहेत आणि विशिष्ट समूहांमध्ये वापरल्या जातात.
भेद:
- व्याप्ती: भाषेची व्याप्ती मोठी असते, ती अनेक प्रदेशांमध्ये आणि देशांमध्ये वापरली जाते. तर, बोली एका विशिष्ट क्षेत्रात किंवा लहान समूहांमध्ये बोलली जाते.
- प्रमाणित स्वरूप: भाषेला एक प्रमाणित (standardized) स्वरूप असतं. तिचं व्याकरण, शब्दसंग्रह आणि लेखन नियम निश्चित केलेले असतात. याउलट, बोली प्रमाणित नसते आणि तिचे नियम बदलू शकतात.
- लिखित स्वरूप: भाषा सहसा लिखित स्वरूपात आढळते, ज्यात साहित्य, पुस्तके आणि इतर लेखन सामग्री उपलब्ध असते. बोली बहुतेक वेळा फक्त बोलली जाते आणि तिचे लिखित स्वरूप कमी असते.
- राजकीय आणि सामाजिक मान्यता: भाषेला अधिकृत मान्यता असते, तिचा उपयोग सरकारी कामकाज, शिक्षण आणि माध्यमांमध्ये होतो. बोलीला सहसा अशी अधिकृत मान्यता नसते.
- उदाहरण: मराठी एक भाषा आहे, जी महाराष्ट्र राज्यात आणि जगभरातील मराठी भाषिक लोकांमध्ये वापरली जाते. अहिराणी ही मराठी भाषेची बोली आहे, जी खानदेश विभागात बोलली जाते.
थोडक्यात, भाषा ही अधिक व्यापक आणि प्रमाणित असते, तर बोली विशिष्ट प्रदेशात बोलली जाणारी भाषेची एक उपभाषा असते.
प्रमाण भाषेची काही वैशिष्ट्ये:
- व्याकरण: प्रमाणभाषेचे स्वतःचे व्याकरण असते.
- शब्दसंग्रह: प्रमाणभाषेत विशिष्ट शब्दसंग्रह असतो.
- उच्चार: प्रमाणभाषेतील शब्दांचा उच्चार विशिष्ट असतो.
- स्वीकारार्हता: प्रमाणभाषा ही शिक्षण, सरकारी कामकाज आणि प्रसारमाध्यमांमध्ये वापरली जाते.
उदाहरण: मराठी, हिंदी, इंग्रजी, जर्मन, फ्रेंच इत्यादी अनेक भाषांमध्ये प्रमाणभाषा अस्तित्वात आहेत.
मराठी आणि महाराष्ट्री या दोन्ही भाषा एकमेकांशी संबंधित आहेत, पण त्यांमध्ये काही महत्त्वाचे फरक आहेत:
-
उत्पत्ती:
- महाराष्ट्री: ही एक प्राकृत भाषा आहे, जी प्राचीन भारतात बोलली जात होती. ही भाषा संस्कृतमधून विकसित झाली आहे.
- मराठी: मराठी भाषेचा उगम महाराष्ट्री प्राकृत भाषेशी जोडलेला आहे. त्यामुळे मराठी ही महाराष्ट्री प्राकृतची एक आधुनिक आवृत्ती आहे, असे मानले जाते.
-
स्वरूप:
- महाराष्ट्री: महाराष्ट्री प्राकृत ही एक साहित्यिक भाषा होती, जी नाटके आणि कवितांमध्ये वापरली जात होती.
- मराठी: मराठी ही एक स्वतंत्र भाषा आहे, जी बोलण्यासाठी आणि लिहिण्यासाठी वापरली जाते.
-
व्याकरण आणि शब्दसंग्रह:
- महाराष्ट्री: महाराष्ट्रीचे व्याकरण आणि शब्दसंग्रह संस्कृतवर आधारित होते.
- मराठी: मराठी भाषेमध्ये संस्कृत, प्राकृत आणि इतर स्थानिक भाषांमधील शब्दांचा समावेश आहे. त्यामुळे तिचे व्याकरण आणि शब्दसंग्रह अधिक विस्तृत आहे.
-
उपलब्धता:
- महाराष्ट्री: महाराष्ट्री भाषेतील साहित्य आता फार कमी उपलब्ध आहे, ते फक्त जुन्या ग्रंथांमध्ये आढळते.
- मराठी: मराठी भाषा आजही मोठ्या प्रमाणात बोलली आणि वापरली जाते. तसेच, तिचे साहित्य, व्याकरण आणि शब्दसंग्रह आधुनिक जगातही उपलब्ध आहेत.
थोडक्यात, महाराष्ट्री ही मराठी भाषेची जननी आहे, तर मराठी ही तिची आधुनिक विकसित आवृत्ती आहे.
अधिक माहितीसाठी आपण खालील दुवे पाहू शकता:
संस्कृतमध्ये संधींचे मुख्यतः तीन प्रकार आहेत: स्वर संधी (अच् संधी), व्यंजन संधी (हल संधी), आणि विसर्ग संधी.
जेंव्हा दोन व्यंजन वर्ण एकत्र येतात, तेव्हा त्याला हल संधी म्हणतात. या संधीचे काही नियम आहेत:
- Schutva Sandhi (श्चुत्व संधी): जर 'स्' किंवा 'त्' वर्गाच्या आधी 'श्' किंवा 'च्' वर्ग येत असेल, तर 'स्' चा 'श्' आणि 'त्' वर्गाचा 'च्' वर्ग होतो.
- Stutva Sandhi (ष्टुत्व संधी): जर 'स्' किंवा 'त्' वर्गाच्या आधी 'ष्' किंवा 'ट्' वर्ग येत असेल, तर 'स्' चा 'ष्' आणि 'त्' वर्गाचा 'ट्' वर्ग होतो.
- Jastva Sandhi (जश्त्व संधी): जर कोणत्याही वर्गाच्या पहिल्या, दुसऱ्या, तिसऱ्या किंवा चौथ्या अक्षरानंतर स्वर किंवा मृदू व्यंजन आले, तर त्या अक्षराच्या जागी त्याच वर्गातील तिसरे अक्षर येते.
- Anunasika Sandhi (अनुनासिक संधी): जर 'त्' वर्गाच्या अक्षरांच्या पुढे 'न्' किंवा 'म्' आले, तर 'त्' वर्गाच्या जागी अनुनासिक वर्ण येतो.
जेव्हा विसर्गाच्या पुढे स्वर किंवा व्यंजन येतो, तेव्हा विसर्ग संधी होते.
- Visarga Uତ୍tva Sandhi (विसर्ग उत्व संधी): जर विसर्गाच्या आधी 'अ' असेल आणि नंतर कोणताही स्वर किंवा मृदू व्यंजन असेल, तर विसर्गाचा 'उ' होतो आणि तो मागील 'अ' मध्ये मिसळून 'ओ' बनतो.
- Visarga Rutva Sandhi (विसर्ग रुत्व संधी): जर विसर्गाच्या आधी 'अ' सोडून दुसरा कोणताही स्वर असेल आणि पुढे स्वर किंवा मृदू व्यंजन असेल, तर विसर्गाचा 'र्' होतो.
- Visarga Lopa Sandhi (विसर्ग लोप संधी): काही विशिष्ट परिस्थितीत विसर्गाचा लोप होतो (म्हणजे तो नाहीसा होतो).
'दुर्जन' हा शब्द 'दुर्' (वाईट) आणि 'जन' (लोक) या दोन शब्दांनी बनलेला आहे. दुर्जन म्हणजे वाईट माणूस. या संदर्भात कोणती संधी आहे हे स्पष्ट नाही, परंतु बहुतेक ठिकाणी विसर्ग संधी लागू होऊ शकते.
कर्म पद्धती म्हणजे कर्मानुसार क्रियापदाचे रूप बदलणे. यात कर्मणी प्रयोगाचा वापर केला जातो.
उदाहरण: 'रामः रोटीकां खादति' (राम भाकरी खातो) याचे कर्मणी रूप 'रामेण रोटीका खाद्यते' (रामाकडून भाकरी खाल्ली जाते) असे होईल.
अधिक माहितीसाठी, आपण खालील संकेतस्थळांना भेट देऊ शकता:
- इंग्रजीमध्ये: Alexander the Great
- मराठीमध्ये: अलेक्झांडर द ग्रेट, सिकंदर
तुम्ही तुमचा संदर्भ आणि भाषेनुसार योग्य नाव निवडू शकता.
अधिक माहितीसाठी, तुम्ही खालील संकेतस्थळांना भेट देऊ शकता:
अर्थानुसार वाक्यांचे चार प्रकार खालीलप्रमाणे आहेत:
- विधानार्थी वाक्य: ज्या वाक्यात केवळ विधान केलेले असते, त्या वाक्याला विधानार्थी वाक्य असे म्हणतात.
- प्रश्नार्थी वाक्य: ज्या वाक्यात प्रश्न विचारलेला असतो, त्या वाक्याला प्रश्नार्थी वाक्य असे म्हणतात.
- उद्गारार्थी वाक्य: ज्या वाक्यात आश्चर्य, दुःख, आनंद, इत्यादी तीव्र भावना व्यक्त केलेल्या असतात, त्या वाक्याला उद्गारार्थी वाक्य असे म्हणतात.
- आज्ञार्थी वाक्य: ज्या वाक्यात आज्ञा, विनंती, উপদেশ, आशीर्वाद, प्रार्थना, इत्यादी गोष्टी व्यक्त केलेल्या असतात, त्या वाक्याला आज्ञार्थी वाक्य असे म्हणतात.
अधिक माहितीसाठी:
अर्थानुसार वाक्यांचे चार प्रकार खालीलप्रमाणे आहेत:
- विधानार्थी वाक्य: ज्या वाक्यामध्ये केवळ विधान केलेले असते, त्यास विधानार्थी वाक्य म्हणतात.
- प्रश्नार्थी वाक्य: ज्या वाक्यामध्ये प्रश्न विचारलेला असतो, त्यास प्रश्नार्थी वाक्य म्हणतात.
- उद्गारार्थी वाक्य: ज्या वाक्यामध्ये तीव्र भावना व्यक्त केलेली असते, त्यास उद्गारार्थी वाक्य म्हणतात.
- आज्ञार्थी वाक्य: ज्या वाक्यामध्ये आज्ञा, विनंती, उपदेश किंवा आशीर्वाद दिलेला असतो, त्यास आज्ञार्थी वाक्य म्हणतात.
अधिक माहितीसाठी: