नृत्य ही एक ६४ कलांपैकी असलेली कला आहे. दोनशेहून अधिक लोकनृत्ये ही भारतात प्रचलित आहेत. आठ शास्त्रीय नृत्यशैली भारतात रुजलेल्या आहेत. यातील कथक, मणिपुरी, भरतनाट्यम् सत्रिया आणि कथकली या प्रमुख शास्त्रीय नृत्य पद्धती आहेत, तर कुचिपुडी, ओडिसी, मोहिनीअट्टम या भगिनी शैली आहेत.

हा नृत्याचा शास्त्रीय प्रकार आहे जो सुरुवातीला देवाची भक्ती म्हणून प्राचीन मंदिरांमध्ये सादर केला जात असे. हा नृत्य प्रकार इसवी सन पूर्व 1000 काळातील आहे. त्याची मुळे भारताच्या तामिळनाडू राज्यात सापडतात. भारतीय समाजात ही एक परंपरा आहे आणि स्वतःमध्ये लय, नियम आणि शैलीचा संच आहे.

कथकली हा केरळ राज्यातील शास्त्रीय नृत्य प्रकार आहे. यामध्ये सामान्यत: महाभारत आणि रामायण (भारतीय इतिहासातील दोन महाकाव्ये) मधील अर्क सादर केला जातो.

कथ्थक का उत्तर प्रदेश राज्यातील शास्त्रीय नृत्य प्रकार आहे. उत्तर भारतात उगम पावलेल्या या शास्त्रीय प्रकारात दोन प्रकारच्या घराण्यांचा समावेश होतो – जयपूर घराणे आणि लखनौ घराणे. लखनौ घराणे गणिकेच्या नृत्य प्रकाराची प्रामाणिकता प्रदर्शित करते. हे नृत्य प्रामुख्याने लखनौमधील नवाबांसाठी केले जात असे. याला राधा आणि कृष्ण यांच्यातील प्रेम सौजन्याचे नृत्य असे संबोधले जाते.

ओडिसी हा ओडिसा राज्यातील शास्त्रीय नृत्य प्रकार आहे. पूर्व भारतात (ओरिसा) उगम पावलेल्या या नृत्य शास्त्रीय स्वरूपाचे मूळ त्याच्या प्राचीन मंदिरांमध्ये आणि पौराणिक कथांमध्ये आढळते, ज्यात भगवान शिव आणि सूर्य यांचेही चित्रण आहे. हा मुख्यतः महिला-केंद्रित नृत्य प्रकार आहे, पुरुष देखील हे करतात.

मणिपुरी हा पूर्वोत्तर भारतातील शास्त्रीय नृत्याचा प्रकार आहे. हा शास्त्रीय प्रकार कृष्ण आणि राधा यांच्या रोमँटिक भेटी दर्शविणाऱ्या “रासलीला” मध्ये खास आहे. मणिपुरीची मुळे भारतातील मणिपूर (उत्तर-पूर्व) राज्यामध्ये आढळतात.

केरळमधील दुसरा सर्वात लोकप्रिय नृत्य प्रकार, हा शास्त्रीय नृत्य प्रकार मोहिनी – भगवान कृष्णाच्या स्त्री अवताराची कथा वर्णन करतो; हे भगवान शिवाचे तांडव देखील प्रदर्शित करते.

नृत्याचा एक कठीण प्रकार म्हणून अनुमानित, हा एक प्राचीन शास्त्रीय नृत्य प्रकार होता जो पूर्वी उच्च वर्गीय ब्राह्मण पुरुष नर्तकांनी सादर केला जात होता. कुचीपुडी नृत्य देवाच्या पूजेला समर्पित करण्याची संपूर्ण प्रक्रिया दर्शवते – अगरबत्ती लावणे, पवित्र पाणी शिंपडणे आणि देवाला प्रार्थना करणे.

सत्तरीया हा आसाम राज्यातील शास्त्रीय नृत्याचा प्रकार आहे. 15 व्या शतकात वैष्णव संत आणि सुधारक महापुरुष श्रीमंती संकरदेव यांनी सादर केलेला, हा नृत्य प्रकार पूर्वी पुरुष भिक्षूंनी सादर केला जात होता परंतु वर्षानुवर्षे त्याचा विकस झाला आणि आता महिलांद्वारे देखील सादर केला जातो.

नृत्य कलेचे अनेक प्रकार आहेत, त्यापैकी काही प्रमुख प्रकार खालीलप्रमाणे:

1. शास्त्रीय नृत्य (Classical Dance):

   हे नृत्य प्रकार विशिष्ट नियमांनुसार केले जातात आणि त्यांची परंपरा फार जुनी आहे.

   • भरतनाट्यम (Bharatanatyam): तामिळनाडू
   • कथक (Kathak): उत्तर भारत
   • ओडिसी (Odissi): ओडिशा
   • कुचिपुडी (Kuchipudi): आंध्र प्रदेश
   • मोहिनीअट्टम (Mohiniattam): केरळ
   • कथकली (Kathakali): केरळ
   • मणिपुरी (Manipuri): मणिपूर
2. लोक नृत्य (Folk Dance):

   हे नृत्य प्रकार स्थानिक लोकांच्या परंपरा आणि संस्कृतीचा भाग आहेत.

   • लावणी (Lavani): महाराष्ट्र
   • बिहू (Bihu): आसाम
   • गरबा (Garba) आणि डांडिया (Dandiya): गुजरात
   • भांगडा (Bhangra): पंजाब
3. आदिवासी नृत्य (Tribal Dance):

   हे नृत्य प्रकार आदिवासी समुदायांच्या जीवनशैली आणि धार्मिक विधींमध्ये महत्त्वाचे आहेत.

4. पाश्चात्त्य नृत्य (Western Dance):

   ह्या प्रकारात साल्सा, हिप-हॉप, बॅले असे अनेक प्रकार येतात.

   • बॅले (Ballet)
   • साल्सा (Salsa)
   • हिप-हॉप (Hip-Hop)
   • जॅझ (Jazz)

हे काही प्रमुख नृत्य प्रकार आहेत. प्रत्येक प्रकारची स्वतःची अशी वेगळी शैली, वेशभूषा आणि संगीत असते.