चैतन्यवाद (Vitalism) हा एक विचार आहे जो असे मानतो की सजीव वस्तूंमध्ये एक 'अतिरिक्त' घटक असतो जो त्यांना निर्जीव वस्तूंपेक्षा वेगळा करतो. या 'अतिरिक्त' घटकाला 'जीवन शक्ती' किंवा 'चैतन्य' म्हटले जाते.

चैतन्यवादाची काही प्रमुख वैशिष्ट्ये:

• सजीवांमध्ये एक विशेष 'जीवन शक्ती' असते.
• ही शक्ती भौतिक किंवा रासायनिक प्रक्रियांनी स्पष्ट करता येत नाही.
• सजीवांचे कार्य केवळ भौतिक नियमांनुसार होत नाही, तर चैतन्य शक्तीमुळे होते.

उदाहरण:

एका चैतन्यवादी विचारकानुसार, मानवी शरीर केवळ हाडे, स्नायू आणि रसायनांचे मिश्रण नाही, तर त्यात 'आत्मा' किंवा 'चेतना' नावाचा एक अतिरिक्त घटक आहे, जो त्याला जिवंत ठेवतो.

टीका:

आधुनिक विज्ञान चैतन्यवादाला समर्थन देत नाही. वैज्ञानिक दृष्टिकोन असा आहे की सजीवांमधील सर्व क्रिया रासायनिक आणि भौतिक प्रक्रियांनी समजावून सांगता येतात.

अधिक माहितीसाठी आपण खालील दुवे पाहू शकता:

• Stanford Encyclopedia of Philosophy - Vitalism