साहित्यामध्ये भाषेचा वापर अनेक प्रकारे केला जातो. त्यामध्ये काही भाषिक आकृतिबंध (पॅटर्न्स) वापरले जातात, पण काही गोष्टी निषिद्ध मानल्या जातात. हे निषेध सामाजिक, सांस्कृतिक, धार्मिक किंवा राजकीय कारणांमुळे असू शकतात.

भाषा आकृतिबंध:

• अलंकारिक भाषा: उपमा, उत्प्रेक्षा, रूपक, अतिशयोक्ती यांसारख्या अलंकारांचा वापर करणे.
• प्रतीकात्मकता: विशिष्ट वस्तू, रंग किंवा घटना वापरून काहीतरी सूचित करणे.
• लय आणि ताल: कवितेमध्ये विशिष्ट लय आणि ताल निर्माण करणे.
• शैली: लेखकाची स्वतःची विशिष्ट लेखनशैली असणे.

निषेध:

• अपशब्द/गाळ: समाजात वापरण्यास योग्य नसलेले शब्द वापरणे टाळणे.
• तिरस्कारपूर्ण भाषा: विशिष्ट समाज, व्यक्ती किंवा समूहांना अपमानित करणारी भाषा वापरणे टाळणे.
• धार्मिक भावना दुखावणे: कोणत्याही धर्माबद्दल अपमानास्पद लेखन करणे टाळणे.
• राजकीय निषेध: काही राजकीय विचारधारा किंवा नेत्यांबद्दल थेट टीका करणे (हे त्या त्या वेळच्या परिस्थितीवर अवलंबून असते).

उदाहरण:

समजा, एका कथेमध्ये जातीय भेदभावावर भाष्य करायचे आहे. लेखक थेट 'दलित' किंवा 'उच्च वर्ण' असे शब्द वापरण्याऐवजी प्रतीकात्मक भाषेचा वापर करू शकतो. पण, त्याच वेळी कोणत्याही जातीबद्दल अपमानास्पद भाषा वापरणे निषिद्ध मानले जाईल.

साहित्यात भाषेचा वापर संवेदनशीलतेने आणि विचारपूर्वक करणे आवश्यक आहे.