इयत्ता: दहावी

विषय: इतिहास

धडा: उपयोजित इतिहास

प्रश्न १. (अ) दिलेल्या पर्यायांपैकी योग्य पर्याय निवडून विधाने पूर्ण करा.

1. उपयोजित इतिहासाला __________ असेही म्हणतात.
   1. नैसर्गिक इतिहास
   2. सार्वजनिक इतिहास
   3. सामाजिक इतिहास
   4. आर्थिक इतिहास

   उत्तर: सार्वजनिक इतिहास

2. __________ या वर्षी 'भारतीय पुरातत्त्व सर्वेक्षण' (Archaeological Survey of India) ची स्थापना झाली.
   1. १८६१
   2. १८९१
   3. १९२१
   4. १९५१

   उत्तर: १८६१

(आ) पुढील विधाने चूक की बरोबर ते सकारण सांगा.

1. इतिहास केवळ अभ्यासकांसाठी असतो.

   उत्तर: चूक, इतिहास सर्वांसाठी असतो.

2. भविष्यासाठी भूतकाळाचे ज्ञान उपयोगी नसते.

   उत्तर: चूक, भविष्यासाठी भूतकाळाचे ज्ञान आवश्यक असते.

3. उपयोजित इतिहास म्हणजे भूतकाळाचे भविष्यकाळात उपयोगी नियोजन.

   उत्तर: बरोबर

प्रश्न २. टीपा लिहा.

1. उपयोजित इतिहास

   उपयोजित इतिहास म्हणजे भूतकाळातील घटनांचा उपयोग वर्तमान आणि भविष्यकाळात करणे. भूतकाळातील ज्ञान, अनुभव आणि घटना यांचा वापर करून वर्तमानकालीन समस्यांवर उपाय शोधणे आणि भविष्यकाळासाठी योजना तयार करणे म्हणजे उपयोजित इतिहास.

2. पुरातत्त्व विभाग

   पुरातत्त्व विभाग ऐतिहासिक स्थळे, वास्तू आणि अवशेषांचे जतन आणि संरक्षण करण्याचे कार्य करतो. उत्खनन करून जुन्या वस्तू व अवशेष शोधणे, त्यांचे विश्लेषण करणे आणि ऐतिहासिक माहिती जमा करणे हे या विभागाचे महत्त्वाचे काम आहे.

   भारतीय पुरातत्त्व सर्वेक्षण (Archaeological Survey of India) ची स्थापना १८६१ मध्ये झाली.

   भारतीय पुरातत्त्व सर्वेक्षण (Archaeological Survey of India)
3. संग्रहालय

   संग्रहालय हे इतिहास, कला, विज्ञान आणि संस्कृतीशी संबंधित वस्तूंचे जतन करतात. हे ज्ञान आणि शिक्षणाचे केंद्र आहे. लोकांना भूतकाळातील संस्कृती, कला आणि इतिहासाची माहिती museums मधून मिळते.

प्रश्न ३. पुढील प्रश्नांची सविस्तर उत्तरे लिहा.

1. उपयोजित इतिहासाचा वर्तमानकाळाशी कसा संबंध असतो?

   उपयोजित इतिहास म्हणजे भूतकाळातील घटना, ज्ञान आणि अनुभवांचा उपयोग आजच्या समस्या सोडवण्यासाठी करणे.

   • समस्यांची जाणीव: भूतकाळातील चुका आणि यश यांच्या अभ्यासाने वर्तमानातील समस्या ओळखता येतात.
   • मार्गदर्शन: भूतकाळातील यशस्वी प्रयोग आजच्या परिस्थितीत वापरता येतात.
   • योजना: भूतकाळातील अनुभवांवर आधारित योजना तयार करता येतात, ज्यामुळे भविष्य सुरक्षित राहते.
2. सांस्कृतिक वारसा जतन करणे का आवश्यक आहे?

   सांस्कृतिक वारसा जतन करणे आवश्यक आहे कारण तो आपल्या इतिहासाचा आणि संस्कृतीचा भाग आहे.

   • ओळख: सांस्कृतिक वारसा आपली ओळख आणि परंपरा जतन करतो.
   • ज्ञान: भूतकाळातील कला, साहित्य, आणि विज्ञान यांचा अभ्यास करण्याची संधी मिळते.
   • प्रेरणा: सांस्कृतिक वारसा आपल्याला आपल्या पूर्वजांकडून प्रेरणा देतो आणि चांगले भविष्य निर्माण करण्यास मदत करतो.
   • पर्यटन: सांस्कृतिक वारसा पर्यटनाला आकर्षित करतो, ज्यामुळे आर्थिक विकास होतो.
3. उपयोजित इतिहास आणि संशोधन यांमधील संबंध स्पष्ट करा.

   उपयोजित इतिहास आणि संशोधन एकमेकांशी संबंधित आहेत.

   • संशोधन: उपयोजित इतिहासासाठी भूतकाळातील घटनांचे संशोधन करणे आवश्यक आहे. संशोधनामुळे नवीन माहिती मिळते.
   • उपयोजन: संशोधनातून मिळालेल्या माहितीचा उपयोग वर्तमानातील समस्या सोडवण्यासाठी आणि भविष्यकालीन योजना बनवण्यासाठी होतो.