संस्कृती कुतूहल जात व कुळे कुळ

आपले गोत्र कसे ओळखायचे?

3 उत्तरे
3 answers

आपले गोत्र कसे ओळखायचे?

3
•भारतीय समाजात गोत्राचे महत्त्व?

ज्या गोत्राविषयी सर्वसाधारणपणे आपण ब्राह्मणाकडून ऐकतो, ते अचानक निवडणुकांचे वारे वाहत असल्याने चर्चेचा विषय ठरत आहे. पहिल्यांदा काँग्रेस अध्यक्ष राहुल गांधी आणि आता केंद्रीय मंत्री स्मृती इराणी यांनी आपले गोत्र सांगितल्याने पुन्हा हा शब्द चर्चेत आला आहे. गोत्र म्हणजे नेमकं काय, याची सुरुवात कशी झाली, याचे महत्त्व अधिक का आहे? सांगताहेत अश्विनी शास्त्री

•​अशी झाली सुरुवात
प्राचीन भारतीय परंपरेनुसार हिंदू धर्मातील सर्व जातीत गोत्र आढळतं. सर्वात आधी एखाद्या ऋषीच्या नावावरून याचे नामकरण करण्यात आले. काही गोत्रांची नावे कुळदेवीच्या नावानेही प्रसिद्ध झाले. सामान्यपणे गोत्र म्हणजे कूळ किंवा वंश परंपरा होय. संस्कृत व्याकरणाचे जनक महर्षी पाणिनी यांच्या अष्टाध्यायात एक सूत्र आहे ‘अपात्यं पौत्रप्रभृति गोत्रम्’ म्हणजेच गोत्र शब्दाचा अर्थ आहे मुलाच्या मुलापासून सुरू होणारी...

•किती आहेत गोत्र?
महाभारतातील शांतीपर्वात एका श्लोकानुसार त्यावेळी मूळ रुपात प्रमुख चार गोत्र होते - अंगिरा, कश्यप, वशिष्ठ आणि भृगु. पण कालांतराने जमदग्नि, अत्रि, विश्वामित्र आणि अगस्ती ऋषींची नावे जोडली गेल्याने त्यांची संख्या आठ झाली. जैन धर्मातही याचा उल्लेख आहे.

•असे वाढले मूल्य
जाती व्यवस्था कठोर झाल्यामुळं गोत्रांचे मूल्य अधिक वाढले. त्यावेळी शूद्र सोडून इतर सर्वजण नावासह गोत्र लावत होते आणि हळूहळू शूद्रांनीही गोत्र आपल्या नावसह जोडले. ज्या गोत्रातील व्यक्तींची किंवा परिवाराची त्यांनी वर्षानुवर्षे सेवा केली आहे, त्यांचे गोत्र शूद्र सांगू लागले. त्याकाळी क्षत्रिय किंवा वैश्य यज्ञाच्या वेळी आपल्या पुरोहिताच्या गोत्राचे नाव उच्चारत होते. आता सर्व सवर्ण जातीच्या गोत्रांची नावे पुरोहित व ब्राह्मणांच्या गोत्राच्या नावाने प्रचलित आहेत.

•​गोत्र समान असल्यास विवाह करू नये
हिंदू धर्मात समान गोत्र असलेला मुलगा आणि मुलीचा विवाह निषेध मानला गेला आहे. याचे कारण हेच आहे की, एकच गोत्र असल्याने ते एकमेकांचे भाऊ-बहीण असू शकतात, पती पत्नी नव्हे. असंही म्हटलं जातं की, एकाच गोत्रात विवाह झाला तर त्या दांपत्यापासून जन्माला येणारे संतान हे व्यंग असणारे असते. काही जाणकारांच्या मते, सात पिढ्यांनतर गोत्र बदलते. म्हणजेच सात पिढ्यांमध्ये एकच गोत्र असेल तर आठव्या पिढीत त्याच गोत्रातील व्यक्तीशी विवाह करण्याचा विचार केला जाऊ शकतो. यावर अनेकांचे एकमत नाही.

•​आई किंवा वडील कोणाचे गोत्र मानावे?
गोत्र मातृवंशीय किंवा पितृवंशीयही असण्याची शक्यता आहे. तसं पाहता समाजात आजही पितृवंशीय गोत्रच प्रचलित आहे गोत्र एखाद्या आदिपुरुषाचेच असायला हवे असं नाही. आपल्या समाजात अनेक जातीजमातींमध्ये विशिष्ट चिन्हांनीही गोत्र ठरवले जाते, जे वनस्पतींपासून ते पशु-पक्षी असेही असू शकते. सिंह, मकर, सूर्य,मासा, पिंपळ, बाभळीचे झाड यांचा यात समावेश आहे. हीच परंपरा आर्यांमध्येही चालत आलेली आआहे

•​गोत्र माहीत नसल्यास...
आजच्या समाजात सर्वांनाच आपले गोत्र साधारणपणे माहिती असते. पण असंही होऊ शकतं की, एखाद्याला आपले गोत्र माहिती नसते. अशावेळी त्याने आपले गोत्र कश्यप मानावे. असं सांगण्यामागे एक कारण आहे जे शक्यतो योग्य मानलं जातं. असं म्हणतात की, कश्यप ऋषींनी अनेक विवाह केले होते ज्यामुळे त्यांना अनेक मुले झाली आणि ही मुले कोठे ना कोठे कश्यप गोत्राशीच जोडली गेली होती. याबाबत प्राचीन ग्रंथ हेमाद्रि चंद्रिकेतही सांगितलेले आहे की, जर गोत्र ज्ञात नसेल तर काश्यप गोत्र मानावे.


संदर्भ- मठा
उत्तर लिहिले · 15/12/2020
कर्म · 14895
3
आपल्या वडिलांकडच्या कुटुंबातील ज्येष्ठांना विचारावे. गावच्या ब्राह्मणांना विचारावे. मूळ गावच्या ग्रामदैवताच्या किंवा कुलदैवताच्या स्थानी जाऊन तेथील पुजाऱ्यांना विचारावे. कुटुंबांचे अहवाल, वंशावळी वगैरे बनवणाऱ्या भाटांना विचारू शकता. त्र्यंबकेश्वरचे भाट प्रसिद्ध आहेत. काहीच नाही तर आपले आडनाव दुर्मीळ म्हणजे एकाच गावातून येणारे असे असल्यास त्याच आडनावाच्या कोणत्याही व्यक्तीस विचारावे. ते ही न जमल्यास आपल्या गुरुचे गोत्र घेता येते. स्वतःचे गोत्र माहित नसल्यास किंवा गोत्र नसल्यास धार्मिक विधींच्या वेळी 'काश्यप' गोत्र लावण्याचा संकेत आहे.
उत्तर लिहिले · 25/7/2021
कर्म · 121765
0
मी तुम्हाला तुमचे गोत्र कसे ओळखायचे याबद्दल काही माहिती देऊ शकेन.

गोत्र म्हणजे काय: गोत्र म्हणजे एकाच पुरुषाच्या वंशाजांचा समूह. हे सहसा ब्राह्मण, क्षत्रिय आणि वैश्य समुदायांमध्ये आढळते. गोत्र पितृसत्ताक असते आणि पिढ्यानपिढ्या पुरुषांच्या वंशातून पुढे जाते.

गोत्र कसे शोधायचे:

  • कुटुंबातील वडीलधाऱ्या व्यक्ती: तुमच्या कुटुंबातील वडीलधाऱ्या व्यक्तींना तुमच्या गोत्राबद्दल माहिती असू शकते. ते तुम्हाला तुमच्या पूर्वजांबद्दल आणि गोत्राच्या परंपरेबद्दल माहिती देऊ शकतात.
  • कुलगुरू किंवा पुरोहित: कुलगुरू किंवा पुरोहित हे तुमच्या गोत्राबद्दल माहिती देऊ शकणारे आणखी एक स्रोत आहेत. त्यांच्याकडे तुमच्या कुटुंबाच्या वंशावळीचे रेकॉर्ड असू शकतात.
  • कौटुंबिक नोंदी: तुमच्या कुटुंबाच्या नोंदी, जसे की जन्म दाखले, विवाह नोंदी आणि मृत्यू दाखले, यात तुमच्या गोत्राबद्दल माहिती असू शकते.
  • ऑनलाइन डेटाबेस: काही ऑनलाइन डेटाबेस उपलब्ध आहेत जे तुम्हाला तुमच्या गोत्राबद्दल माहिती शोधण्यात मदत करू शकतात. तथापि, या डेटाबेसची अचूकता तपासणे महत्त्वाचे आहे.

गोत्राचे महत्त्व:

  • गोत्र विवाह संबंध निश्चित करते. एकाच गोत्रातील व्यक्तींमध्ये विवाह करणे निषिद्ध मानले जाते, कारण ते एकाच कुटुंबातील मानले जातात.
  • गोत्र एखाद्या व्यक्तीच्या सामाजिक आणि सांस्कृतिक ओळखीचा एक महत्त्वाचा भाग आहे.

टीप: गोत्राबद्दल माहिती मिळवताना, विविध स्त्रोतांकडून माहिती सत्यापित करणे महत्त्वाचे आहे.

उत्तर लिहिले · 22/3/2025
कर्म · 1440

Related Questions

गोत्र म्हणजे काय?
तारडे आडनावाचे देवक काय आहे?
९६ कुळातील मराठा शिंदे यांचे देवक कोणते आहे?