युनिफाइड पेमेंट इंटरफेस (यूपीआय) च्या आगमनाने कॅशलेस अर्थव्यवस्था साध्य करण्यासाठी भारताने एक मोठे पाऊल उचलले आहे. नवीन पेमेंट मॉडेल आपल्याला आपले स्मार्टफोन व्हर्च्युअल डेबिट कार्ड म्हणून वापरण्याची परवानगी देतो. यामुळे त्वरित पैसे पाठविणे आणि प्राप्त करणे देखील शक्य झाले आहे. क्यूआर कोडच्या संकल्पनेने डिजिटल वॉलेटचा वापर पूर्णपणे काढून टाकला आहे.

• यूपीआय म्हणजे काय?

यूपीआय एक एकच व्यासपीठ आहे जे विविध बँकिंग सेवा आणि वैशिष्ट्यांसह एकाच छत्र्याखाली विलीन होते. पैसे पाठविण्यासाठी आणि प्राप्त करण्यासाठी यूपीआय आयडी आणि पिन पुरेसे आहे. मोबाईल नंबर किंवा व्हर्च्युअल पेमेंट अ‍ॅड्रेस (यूपीआय आयडी) वापरुन रिअल-टाइम बँक-टू-बँक पेमेंट केले जाऊ शकते.

• यूपीआयची सुरूवात कोणी केली?

भारतीय राष्ट्रीय पेमेंट कॉर्पोरेशन ऑफ इंडिया (एनपीसीआय) आणि रिझर्व्ह बँक ऑफ इंडिया आणि इंडियन बँक्स असोसिएशन (आयबीए) यांच्या संयुक्त विद्यमाने यूपीआय हा एक पुढाकार आहे. एनपीसीआय ही एक फर्म आहे जी रुपे पेमेंट्स इन्फ्रास्ट्रक्चर हाताळते, म्हणजे व्हिसा आणि मास्टरकार्डप्रमाणेच. हे वेगवेगळ्या बँकांना परस्पर कनेक्ट आणि निधी हस्तांतरित करण्यास अनुमती देते. त्वरित पेमेंट्स सर्व्हिस (आयएमपीएस) हा देखील एनपीसीआयचा पुढाकार आहे. यूपीआय आयएमपीएसची प्रगत आवृत्ती मानली जाते.

• यूपीआय आयडी आणि पिन म्हणजे काय?

यूपीआय आयडी ही बँक खात्यासाठी एक अद्वितीय ओळख आहे जी निधी पाठविण्यासाठी आणि प्राप्त करण्यासाठी वापरली जाऊ शकते. यूपीआय पिन हा 4-अंकी वैयक्तिक ओळख क्रमांक आहे जो यूपीआय मार्गे पैसे हस्तांतरित करण्यासाठी अधिकृत करणे आवश्यक आहे. खातेधारकाद्वारे पिन निवडला जाऊ शकतो.

• यूपीआय कसे कार्य करते?

यूपीआयने पैसे हस्तांतरणाची प्रक्रिया खूप सोपी केली आहे. आपल्याला प्राप्तकर्त्याचा खाते क्रमांक, खाते प्रकार, आयएफएससी आणि बँक नाव लक्षात ठेवण्याची गरज नाही. त्याऐवजी आपण केवळ त्यांचा आधार नंबर, बँक खात्यात नोंदणीकृत मोबाइल फोन नंबर किंवा यूपीआय आयडी जाणून पैसे बदलू शकता. आपण यूपीआय सेवेस समर्थन देणार्‍या अ‍ॅप्सपैकी एकावर यूपीआय आयडी सेट करू शकता. मुख्यतः, एक यूपीआय आयडी आपल्या मोबाइल क्रमांकासह '@' चिन्हानंतर सुरू होईल आणि आपण वापरत असलेल्या अ‍ॅपसह समाप्त होईल. उदाहरणार्थ, आपला मोबाइल नंबर 90xxxxxx6060 असल्यास आणि आपण पेटीएम अ‍ॅप वापरत असल्यास, यूपीआय आयडी '90xxxxxx6060 @ paytm' असू शकतो. अ‍ॅपवर आपल्या बँक खात्याचा तपशील देऊन आयडी सेट केला जाऊ शकतो. आपण अधिकृत व्यक्ती आहात हे सुनिश्चित करण्यासाठी अॅप आपल्या नोंदणीकृत मोबाइल नंबरवर ओटीपी पाठवेल. एकदा आपण ओटीपी प्रविष्ट केल्यास आपल्याला यूपीआय आयडीसाठी एक पिन तयार करण्यास सूचित केले जाईल.नोंदणी पूर्ण केल्यावर आपण आपल्या संपर्कांमधून कोणताही मोबाइल नंबर निवडू शकता आणि पैसे पाठवू शकता. आपण आपल्या संपर्क यादीतील कोणालाही पैशाची विनंती करू शकता.

UPI म्हणजे युनिफाईड पेमेंट्स इंटरफेस (Unified Payments Interface). UPI एक त्वरित रिअल-टाइम पेमेंट सिस्टम आहे, जी मोबाईल ॲपद्वारे बँक खात्यातून त्वरित पैसे ट्रान्सफर करण्याची सुविधा देते.

UPI कोडची संपूर्ण माहिती:

1. UPI आयडी (UPI ID): UPI आयडी हे तुमचे व्हर्च्युअल पेमेंट ॲड्रेस (Virtual Payment Address- VPA) असते. हे तुमच्या बँक खात्याशी जोडलेले असते. उदाहरणार्थ, तुमचे UPI आयडी asdf@oksbi असे असू शकते.

2. UPI पिन (UPI PIN): UPI पिन हा एक 4-6 अंकी सिक्रेट कोड असतो, जो तुम्ही UPI ॲपमध्ये सेट करता. पेमेंट करताना हा पिन वापरला जातो. UPI पिन तुमच्या डेबिट कार्डच्या पिनसारखाच असतो.

3. QR कोड (QR Code): QR कोडच्या माध्यमातून तुम्ही कोणालाही सहजपणे पैसे पाठवू शकता किंवा स्वीकारू शकता. QR कोड स्कॅन केल्यावर तुम्हाला पेमेंटची माहिती दिसते आणि तुम्ही UPI पिन टाकून पेमेंट करू शकता.

4. UPI ॲप्स (UPI Apps): UPI चा वापर करण्यासाठी अनेक ॲप्स उपलब्ध आहेत, जसे की Google Pay, PhonePe, Paytm, BHIM इत्यादी. या ॲप्सच्या मदतीने तुम्ही UPI द्वारे सुरक्षितपणे व्यवहार करू शकता.

5. UPI व्यवहार शुल्क (UPI Transaction Charges): UPI द्वारे केलेले बहुतेक व्यवहार विनामूल्य असतात, परंतु काही बँका किंवा ॲप्स काही विशिष्ट व्यवहारांवर शुल्क आकारू शकतात.

UPI हे सुरक्षित आणि जलद पेमेंटचे माध्यम आहे. यामुळे लोकांना कॅशलेस व्यवहार करणे सोपे झाले आहे.