2 उत्तरे
2
answers
वीज जमिनीवर कशी पडते?
8
Answer link
वीज कशी चमकते आणि जमिनीवर कशी पडते ?
विजा एकाच ढगात, दोन ढगात किंवा ढग आणि जमीन यामध्ये पडते. विजेमुळे निर्माण होणारे तापमान सूर्याच्या तापमानापेक्षा जास्त असते, त्यामुळे एवढ्या मोठ्या तापमानाला तिथल्या हवेवर प्रचंड दाब पडतो आणि ती प्रसरण पावते. त्यावेळी विजेचा आवाज होतो. वीज तीनप्रकारे आपल्याला आघात करू शकते. वीज सरळ आपल्या अंगावर पडू शकते किंवा वीज बाजूच्या वस्तूवर पडून तिचा झोत आपल्या अंगावर येऊ शकतो किंवा वीज पडल्याने जमिनीखालील पाईप, तारा यांना तिचा धक्का बसू शकतो.
खरं तर वीज पडते तेव्हा आपल्याला ती दिसत नाही, हे वाचून तुम्हाला कदाचित आश्चर्याचा धक्का बसेल. विजा नेहमी कमीत-कमी रोध म्हणजेच विरोध असलेला मार्ग निवडतात. थोडक्यात कोणता मार्ग सोयीचा आहे, याचा अंदाज घेऊनच वीज पडते. विजेचे मार्ग साधारणपणे खालील प्रकारचे असतात.
अ) एका ढगाकडून दुसऱ्या ढगाकडे
ब) एकाच ढगात एका भागातून दुसऱ्या भागाकडे
क) ढगातून हवेकडे
ड) ढगातून जमिनीकडे
इ) अ ते ड यांच्या दोन किंवा अधिक मिश्रणातून बनणाऱ्या विजेच्या शलाका प्रमाणे असतो.
एका सेकंदाच्या दहा हजाराव्या भागामध्ये वीज चमकण्याची प्रक्रिया पूर्ण होते. विजा कोसळतानाची पूर्ण क्रिया वेगाने मुख्यतः पाच उप-क्रियांच्या टप्प्यांत विभागली जाते. त्यातून आपल्याला विजेचा लखलखाट दिसून गडगडाट एेकू येतो.
स्टेप लॅडर
पहिल्या क्रियेत शिडीप्रमाणे अंदाज घेत हवेतल्या विद्युत भारीत (चार्जड्) आयन्सचा मार्ग तयार होतो. याला ‘स्टेप लॅडर’ म्हणजे विजेच्या ‘शिडीच्या पायऱ्या’ असे म्हणतात.
स्ट्रिमर
पहिली क्रिया होतांना विशिष्ट अंतर पूर्ण करेपर्यंत दुसरी क्रिया सुरू होते. जेव्हा ढगाकडून हवेत ‘स्टेप लॅडर’ बनत खाली येऊ लागते तेव्हा जमिनीकडून तशाच प्रकारे ‘आयन्सची श्रंखला’ तयार होऊ लागते. आयन्सच्या या श्रृंखलेला ‘स्ट्रिमर’ म्हणजे विजेसाठीची ‘मार्गिका’ असे म्हणतात.
स्टेप लॅडर व स्ट्रिमरचा ‘शेकहॅंड’
जमिनीकडून वर जाणारी ‘स्ट्रिमर’ तसेच ढगाकडून खाली येत असलेली ‘स्टेप लॅडर’ यांचा ‘शेकहॅंड’ झाला की वीज पडली असे समजावे. ‘स्टेप लॅडर’ व ‘स्ट्रिमर’चा मिलाप होतो तेव्हा ढगाकडून जमिनीकडे विद्युतधारा वाहून नेली जाते.
रिटर्न स्ट्रोक
‘रिटर्न स्ट्रोक’ म्हणजे विद्युतधारेचा ‘परतीचा टोला’ होय. ढगात असलेल्या चार्जचे पूर्ण उदासीनीकरण घडण्यासाठीच्या प्रयत्नात ‘रिटर्न स्ट्रोक’मध्ये जमिनीकडून ढगाकडे विद्युतधारा वाहते. वीज पडल्यावर आपल्याला जो लखलखाट दिसतो तो विजेचा परतीचा मार्ग असतो.
डार्ट लॅडर
एकदा वीज पडते तेव्हा एकापेक्षा जास्त ‘रिटर्न स्ट्रोक’देखील पाहायला मिळतात. यांची संख्या अनेकदा ३५ इतकी मोजली गेली आहे. जेव्हा हे अनेक रिटर्न स्ट्रोक हवेबरोबर जागा बदलत सरकतात तेव्हा त्यांना ‘डार्ट लॅडर’ असे म्हटले जाते.
विजा एकाच ढगात, दोन ढगात किंवा ढग आणि जमीन यामध्ये पडते. विजेमुळे निर्माण होणारे तापमान सूर्याच्या तापमानापेक्षा जास्त असते, त्यामुळे एवढ्या मोठ्या तापमानाला तिथल्या हवेवर प्रचंड दाब पडतो आणि ती प्रसरण पावते. त्यावेळी विजेचा आवाज होतो. वीज तीनप्रकारे आपल्याला आघात करू शकते. वीज सरळ आपल्या अंगावर पडू शकते किंवा वीज बाजूच्या वस्तूवर पडून तिचा झोत आपल्या अंगावर येऊ शकतो किंवा वीज पडल्याने जमिनीखालील पाईप, तारा यांना तिचा धक्का बसू शकतो.
खरं तर वीज पडते तेव्हा आपल्याला ती दिसत नाही, हे वाचून तुम्हाला कदाचित आश्चर्याचा धक्का बसेल. विजा नेहमी कमीत-कमी रोध म्हणजेच विरोध असलेला मार्ग निवडतात. थोडक्यात कोणता मार्ग सोयीचा आहे, याचा अंदाज घेऊनच वीज पडते. विजेचे मार्ग साधारणपणे खालील प्रकारचे असतात.
अ) एका ढगाकडून दुसऱ्या ढगाकडे
ब) एकाच ढगात एका भागातून दुसऱ्या भागाकडे
क) ढगातून हवेकडे
ड) ढगातून जमिनीकडे
इ) अ ते ड यांच्या दोन किंवा अधिक मिश्रणातून बनणाऱ्या विजेच्या शलाका प्रमाणे असतो.
एका सेकंदाच्या दहा हजाराव्या भागामध्ये वीज चमकण्याची प्रक्रिया पूर्ण होते. विजा कोसळतानाची पूर्ण क्रिया वेगाने मुख्यतः पाच उप-क्रियांच्या टप्प्यांत विभागली जाते. त्यातून आपल्याला विजेचा लखलखाट दिसून गडगडाट एेकू येतो.
स्टेप लॅडर
पहिल्या क्रियेत शिडीप्रमाणे अंदाज घेत हवेतल्या विद्युत भारीत (चार्जड्) आयन्सचा मार्ग तयार होतो. याला ‘स्टेप लॅडर’ म्हणजे विजेच्या ‘शिडीच्या पायऱ्या’ असे म्हणतात.
स्ट्रिमर
पहिली क्रिया होतांना विशिष्ट अंतर पूर्ण करेपर्यंत दुसरी क्रिया सुरू होते. जेव्हा ढगाकडून हवेत ‘स्टेप लॅडर’ बनत खाली येऊ लागते तेव्हा जमिनीकडून तशाच प्रकारे ‘आयन्सची श्रंखला’ तयार होऊ लागते. आयन्सच्या या श्रृंखलेला ‘स्ट्रिमर’ म्हणजे विजेसाठीची ‘मार्गिका’ असे म्हणतात.
स्टेप लॅडर व स्ट्रिमरचा ‘शेकहॅंड’
जमिनीकडून वर जाणारी ‘स्ट्रिमर’ तसेच ढगाकडून खाली येत असलेली ‘स्टेप लॅडर’ यांचा ‘शेकहॅंड’ झाला की वीज पडली असे समजावे. ‘स्टेप लॅडर’ व ‘स्ट्रिमर’चा मिलाप होतो तेव्हा ढगाकडून जमिनीकडे विद्युतधारा वाहून नेली जाते.
रिटर्न स्ट्रोक
‘रिटर्न स्ट्रोक’ म्हणजे विद्युतधारेचा ‘परतीचा टोला’ होय. ढगात असलेल्या चार्जचे पूर्ण उदासीनीकरण घडण्यासाठीच्या प्रयत्नात ‘रिटर्न स्ट्रोक’मध्ये जमिनीकडून ढगाकडे विद्युतधारा वाहते. वीज पडल्यावर आपल्याला जो लखलखाट दिसतो तो विजेचा परतीचा मार्ग असतो.
डार्ट लॅडर
एकदा वीज पडते तेव्हा एकापेक्षा जास्त ‘रिटर्न स्ट्रोक’देखील पाहायला मिळतात. यांची संख्या अनेकदा ३५ इतकी मोजली गेली आहे. जेव्हा हे अनेक रिटर्न स्ट्रोक हवेबरोबर जागा बदलत सरकतात तेव्हा त्यांना ‘डार्ट लॅडर’ असे म्हटले जाते.
0
Answer link
वीज जमिनीवर कशी पडते:
विजेचा कडकडाट (lightning) ही एक नैसर्गिक विद्युतdischarge आहे. ढगांमध्ये साठलेल्या स्थिर विद्युत प्रभाराचे (static electric charge) उत्सर्जन होऊन वीज निर्माण होते.
वीज पडण्याची प्रक्रिया:
- ढगांमध्ये विद्युतभार साठणे: वादळी ढगांमध्ये बर्फाचे कण, पाणी आणि हवेचे जोरदार घर्षण होते. या घर्षणातून positive्ह (धन) आणि negative्ह (ऋण) विद्युतभार निर्माण होतो. positive्ह चार्ज ढगाच्या वरच्या भागात आणि negative्ह चार्ज खालच्या भागात जमा होतो.
- विद्युत क्षेत्राची निर्मिती: ढगांमधील negative्ह चार्जमुळे जमिनीवर positive्ह चार्ज आकर्षित होतो. यामुळे ढग आणि जमीन यांच्यामध्ये শক্তিশালী विद्युत क्षेत्र तयार होते.
- हवेचे आयनीकरण (Ionization): जेव्हा विद्युत क्षेत्र खूप जास्त होते, तेव्हा हवा आयनीकृत (ionized) होते. याचा अर्थ, हवेतील neutral atoms positive्ह आयन आणि negative्ह electrons मध्ये वेगळे होतात. यामुळे हवा विद्युत conductor बनते.
- स्टेप लीडर (Stepped Leader): ढगातून negative्ह चार्ज असलेला stepped leader जमिनीच्या दिशेने खाली येतो. हा leader discontinuous असतो आणि zig-zag मार्गाने पुढे सरकतो.
- स्ट्रीमर (Streamer): जमिनीवरील positive्ह चार्ज negative्ह stepped leader ला भेटण्यासाठी streamer पाठवतो.
- कनेक्शन आणि वीज पडणे: जेव्हा stepped leader आणि streamer एकमेकांना भेटतात, तेव्हा circuit पूर्ण होतो आणि मोठा विद्युत प्रवाह (electric current) ढगातून जमिनीकडे प्रवाहित होतो. या प्रवाहामुळे वीज दिसते आणि मोठा आवाज येतो.
वीज पडण्याची कारणे:
- नैसर्गिक प्रक्रिया: वातावरणातील नैसर्गिक विद्युत discharge हे वीज पडण्याचे मुख्य कारण आहे.
- उंच वस्तू: उंच इमारती, झाडे आणि इतर उंच वस्तू वीज आकर्षित करतात, कारण ते जमिनीच्या तुलनेत ढगांच्या जास्त जवळ असतात.
सुरक्षितता: वीज पडताना सुरक्षित राहण्यासाठी घरात आश्रय घेणे, झाडांखाली उभे न राहणे आणि विद्युत उपकरणांपासून दूर राहणे महत्त्वाचे आहे.
अधिक माहितीसाठी, आपण खालील वेबसाइट्सला भेट देऊ शकता: