*⭕'रांजणखळगे⭕*
*एक नैसर्गिक चमत्कार*

पुणे व नगर जिल्ह्यात शिरूर व पारनेर तालुक्याच्या सरहद्दी वरून कुकडी नदी वाहते. या कुकडी नदीवरच रांजण खळग्याच्या रूपात निसर्गाचा अनोखा आविष्कार पाहायला मिळतो.

नगरवरून याठिकाणी यायचे असेल, तर निघोज गावात यावे आणि पुण्यावरून यायचे असेल, तर शिरुरमार्गे टाकळी हाजी गावात यावे. पुणे आणि नगर जिल्ह्याच्या सरहद्दीवरच हे ठिकाण आहे. नदीत असणाऱ्या बेसॉल्ट खडकात रांजणाच्या आकाराचे प्रचंडमोठे खळगे पडले आहेत. त्यामुळेच
या ठिकाणाला रांजणखळगे म्हटले जाते. काही रांजणखळगे इतके जवळ आहेत, की त्यांच्या भिंती एकमेकांत मिसळून गेल्या
आहेत. महाराष्ट्रात अनेक ठिकाणी असे रांजणखळगे आहेत; परंतु असे असंख्य रांजणखळगे कोठेही नाहीत. 1990मध्ये या ऐतिहासिक रांजणखळग्यांची नोंद "गिनीज बुक ऑफ रेकॉर्डस'
मध्ये सुद्धा करण्यात आली आहे.
हा नैसर्गिक चमत्कार
पाहण्यासाठी अनेक पर्यटक, अभ्यासक येथे येतात. नदीच्या काठावरच मळगंगा देवीचे मंदिर आहे. त्यामुळे भाविकांचीही येथे गर्दी असते. हे रांजणखळगे व्यवस्थित पाहायचे असतील, तर उन्हाळ्यात याठिकाणी यावे. रांजणखळग्यातून पाणी
वाहताना ते वळणदार गिरकी घेत घेत वाहते. नक्षीदार
पाण्याचे दृश्य पाहायचे असेल, तर मात्र पावसाळ्यात येथे अवश्य यावे. कुकडी नदीच्या काठावर मळगंगा देवीचे पांडवकालीन
मंदिर आहे. मंदिराच्या समोर एक कुंड आहे. Ⓜत्यात बाराही महिने पाणी असते. नदीच्या एका काठावर शिरूर
तालुक्यातील टाकळीहाजी येथे थोरली मळगंगा, तर दुसऱ्या बाजूला नगर जिल्ह्यात निघोजजवळ धाकटी मळगंगा, अशी दोन मंदिरे आहेत. नदीवर पर्यटकांच्या आकर्षणासाठी झुलता पूल बांधला आहे. खडकात तयार झालेले हे मोठमोठे गोलाकार
खड्डे पाहिल्यावर ते कसे तयार झाले हा प्रश्न मनात
साहजिकच येतो. पाण्याच्या प्रचंड प्रवाहामुळे दगडगोटे
फिरल्याने झालेल्या खडकाच्या झीजेमुळे हे तयार झालेअसावेत, असे म्हटले जाते.Ⓜ

div > div > b रांजणखळगे (Potholes):/b p रांजणखळगे म्हणजे नदीच्या पात्रात आढळणारे खडकांमध्ये तयार झालेले मोठे, खोलगट आणि cylindrical आकाराचे खड्डे. हे खड्डे पाण्याच्या प्रवाहामुळे आणि त्यासोबत वाऱ्याने आणलेल्या गोट्या, दगड यांच्या सततच्या घर्षणाने तयार होतात./p /div> div > b निर्मिती प्रक्रिया: /b ul> li पाण्याच्या प्रवाहामुळे खडक झिजतात./li li पाण्याच्या प्रवाहाबरोबर आलेले दगड, गोटे खडकांशी घासून खड्डे तयार करतात./li li कालांतराने हे खड्डे मोठे आणि खोल होत जातात./li /ul> /div> div > b रांजणखळगे कुठे आढळतात?:/b p रांजणखळगे विशेषतः नदीच्या पात्रात, धबधब्यांच्या खाली किंवा जेथे खडक उघडे पडलेले असतात अशा ठिकाणी आढळतात. महाराष्ट्रात नाशिक जिल्ह्यातील निळगंगा नदीच्या पात्रात (चांदवडजवळ) आणि अहमदनगर जिल्ह्यातील कुकडी नदीच्या पात्रात रांजणखळगे आढळतात./p /div> div > b महत्त्व: /b ul> li रांजणखळगे भूवैज्ञानिक दृष्ट्या महत्त्वाचे आहेत, कारण ते नदीच्या खनन कार्यामुळे (erosional activity) तयार होतात./li li ते जल व्यवस्थापनाचा भाग आहेत./li li पर्यटनासाठी हे एक आकर्षक ठिकाण आहे./li /ul> /div> div > b अधिक माहितीसाठी:/b ul> li a href="https://mr.vikaspedia.in/energy/environment/91c-94b-935-935-93f-927-94d/92d-93e-91c-902-915-933-933-947" target="_blank" noreferrer भूगर्भशास्त्र - रांजणखळगे/a/li /ul> /div> /div>