नाव: अमर्त्य कुमार सेन

जन्म: ३ नोव्हेंबर, १९३३ (शांतीनिकेतन, बंगाल प्रेसिडेन्सी, ब्रिटिश भारत)

राष्ट्रीयत्व: भारतीय

शिक्षण:

• प्रेसिडेन्सी कॉलेज, कोलकाता
• ट्रिनिटी कॉलेज, केंब्रिज

व्यवसाय: अर्थशास्त्रज्ञ आणि तत्त्वज्ञ

कार्यक्षेत्र: कल्याणकारी अर्थशास्त्र, सामाजिक निवड सिद्धांत, विकास अर्थशास्त्र, राजकीय तत्त्वज्ञान

पुरस्कार:

• नोबेल स्मृती अर्थशास्त्र पुरस्कार (१९९८)
• भारतरत्न (१९९९)

अमर्त्य सेन यांचे जीवन आणि कार्य:

अमर्त्य सेन हे एक प्रसिद्ध भारतीय अर्थशास्त्रज्ञ आणि तत्त्वज्ञ आहेत. त्यांनी कल्याणकारी अर्थशास्त्र, सामाजिक निवड सिद्धांत, विकास अर्थशास्त्र आणि राजकीय तत्त्वज्ञान यांसारख्या क्षेत्रांमध्ये महत्त्वपूर्ण योगदान दिले आहे.

शिक्षण आणि कारकीर्द:

अमर्त्य सेन यांचे शालेय शिक्षण शांतिनिकेतन येथे झाले. त्यांनी प्रेसिडेन्सी कॉलेज, कोलकाता येथे शिक्षण घेतले आणि नंतर ट्रिनिटी कॉलेज, केंब्रिज येथून अर्थशास्त्रामध्ये डॉक्टरेट पदवी प्राप्त केली. त्यांनी जादवपूर विद्यापीठ, दिल्ली स्कूल ऑफ इकॉनॉमिक्स, ऑक्सफर्ड विद्यापीठ आणि हार्वर्ड विद्यापीठात अध्यापन केले.

कल्याणकारी अर्थशास्त्र आणि सामाजिक निवड सिद्धांत:

अमर्त्य सेन यांच्या कार्याचा केंद्रबिंदू कल्याणकारी अर्थशास्त्र आणि सामाजिक निवड सिद्धांत आहे. त्यांनी व्यक्तींच्या कल्याणासाठी आणि सामाजिक न्यायासाठी नवीन दृष्टिकोन विकसित केले. त्यांनी ‘क्षमता दृष्टिकोन’ (Capability Approach) मांडला, जो व्यक्तींच्या क्षमतांवर लक्ष केंद्रित करतो आणि त्यांना चांगले जीवन जगण्याची संधी देतो.

विकास अर्थशास्त्र:

विकास अर्थशास्त्रामध्ये अमर्त्य सेन यांनी महत्त्वपूर्ण योगदान दिले आहे. त्यांनी गरिबी, दुष्काळ आणि उपासमार यांसारख्या समस्यांवर संशोधन केले. त्यांनी दाखवून दिले की, दुष्काळ केवळ अन्नधान्याच्या कमतरतेमुळे नाही, तर लोकांच्या क्रयशक्तीच्या अभावामुळे देखील येतात.

राजकीय तत्त्वज्ञान:

अमर्त्य सेन यांनी राजकीय तत्त्वज्ञानामध्ये न्याय, हक्क आणि लोकशाही यांसारख्या मूल्यांवर जोर दिला आहे. त्यांनी ‘विकासाचे स्वातंत्र्य’ (Development as Freedom) या संकल्पनेचा पुरस्कार केला, ज्यामध्ये व्यक्तींच्या स्वातंत्र्यावर आणि हक्कांवर लक्ष केंद्रित केले जाते.

पुरस्कार आणि सन्मान:

अमर्त्य सेन यांना त्यांच्या कार्यासाठी अनेक पुरस्कार आणि सन्मान मिळाले आहेत. त्यांना १९९८ मध्ये अर्थशास्त्रातील नोबेल स्मृती पुरस्काराने सन्मानित करण्यात आले. १९९९ मध्ये त्यांना भारतरत्न पुरस्काराने गौरवण्यात आले.

अमर्त्य सेन यांचे योगदान:

अमर्त्य सेन यांनी अर्थशास्त्र आणि तत्त्वज्ञानाच्या क्षेत्रात महत्त्वपूर्ण योगदान दिले आहे. त्यांचे कार्य सामाजिक न्याय, कल्याण आणि मानवी हक्कांसाठी एक महत्त्वाचा आधार आहे.