अवयव दान याविषयी माहिती मिळेल का?
हळहळतो, लाईफ इज अनसर्टन म्हणतो. एक उसासा टाकतो. पुन्हा रोजच्या गतीने श्वासोच्छ्वासाची लय पकडून आपला मार्ग चालू लागतो
आपल्या मागे आपल्या कुटूंबाची सोय करुन ठेवायला हवी ह्या जाणीवेने कुठल्या कुठल्या पॉलीसीज घेतो. फायनान्सची कॅलक्युलेशन्स करतो. पुन्हा एकदा आपला पेस पकडून चालायला लागतो
हजारोंच्या की लाखोंच्या संख्येने रोज कोणी ना कोणी कुठच्या ना कुठच्या जीवघेण्या आजाराशी झुंजत असतो. डॉक्टर "डोनर" कोणी मिळाला तर जगायचे क्षण वाढतील असं निदान करतात. जेव्हा आपण किंवा आपलं कोणी त्या जागी असतं तेव्हा "डोनर" मिळवायला आपण जीवाचं रान करतो.
लाईफ इज अन्सर्टन पुन्हा एकदा जाणवून जातं
जगात अमुक इतके अंध आहेत, अमुक इतकी लोकसंख्या आहे. अमुक इतक्यांनी नेत्र दान केलं तर तमुक इतक्या दिवसात जगातलं अंधत्व लोप पावेल अशा अर्थाचे इमेल्स फ़ॉरवर्ड वर फ़ॉर्वर्ड करतो
मला ठावूक आहे तुम्हालाही हे ठावूक आहे की असं इमेल्स फ़ॉरवर्ड करुन काही होत असतं तर आत्ता पर्यंत बरच काही झालं असतं
तरीही आपण ते करतो. का?
कारण कधी तरी कोणीतरी आपल्यासारखाच वेडा विचार करणारा ते वाचेल. कदाचित तो ही ह्या माहीतीच्या शोधात असेल जसे आपण होतो. आपल्याला जसा फायदा झाला त्या एका इमेलचा/ त्या एका लेखाचा तसा तो त्या व्यक्तीलाही होईल.
१० मधल्या ५ जणांनी नुसतच डिलिट केलं, ३ जणांनी तुम्हालाच वेड्यात काढलं तरी एखाद दोन तर असतील ज्यांना ही पायवाट चालून बघावी वाटेल
त्या एक दोघांसाठी आपण ते इमेल फ़ॉरवर्ड करतो/ अनुभव लिहितो
तर आत्ता पर्यंतच वाचून हे कळलच असेल की हे लिहिण्याचा प्रपंच त्या एक दोघांसाठी आहे. तेव्हा बाकीच्या इग्नोर मारणाऱ्यांनी, डिलिट करण्याच्या मुडात असणाऱ्यांनी आणि खिल्ली उडवण्याच्या बेतात असणाऱ्यांनी इथेच रामराम म्हणायला हरकत नाही :फ़िदी:
झोनल ट्रान्सप्लान्ट को ऑर्डिनेशन सेंटर (मुंबई) ही संस्था ऑर्गन डोनेशन वर काम करते. जसं नेत्र दान करता येतं, तसच हृदय, यकृत, किडनी, पॅनक्रियाज, इंटेस्टाईन, फुफ्फुस, आणि त्वचा दान देखील करता येतं.
अर्थात वरील पैकी त्वचा आणि नेत्र दान सोडता बाकीच्या गोष्टी ब्रेन डेड अवस्थेतील पेशंट्च दान करु शकतो
किडनी, यकृताचा काही भाग हा जीवित व्यक्ती देखील दान करु शकते पण त्यासाठीचे नियम वेगळे आहेत.
आपण गेल्यावर आपले देता येण्यासारखे अवयव दान देऊन आपण काही व्यक्तींना जीवनदान देऊ शकलो तर त्यापेक्षा अधिक आनंदाचे असे काय असेल?
असे केल्यानंतर देखील तुमच्या पार्थिवाचे तुमच्या धर्मात लिहिल्याप्रमाणे अंत्यसंस्कार करता येतात तेव्हा धार्मिक क्रियाकर्म शक्य होतील का नाही हा विचार मनात येत असेल तर त्याच उत्तर निश्चीतच तुमच्या तुमच्या धर्मात लिहिल्याप्रमाणे अंत्यविधी करता येतील असच आहे
मुळात अशी इच्छा व्यक्त करुन डोनर कार्ड भरले तरी काही ठरावीक केसेस मधे ती इच्छा पुर्णत्वास नेणे अशक्य होते. तरी देखील आपली इच्छा नोंदवून तसे आपल्या जवळच्या कुटूंबियांस सांगणे केव्हाही योग्यच.
डोनर कार्ड हे साधारण असे दिसते
आपल्या पैकी कोणाला जर ह्या विषयी अधीक माहिती जाणून घ्यायची असेल तर हा त्या संस्थेचा पत्ता
झोनल ट्रान्सप्लान्ट को ऑर्डिनेशन सेंटर
एल टी एम जी इस्पितळ, कॉलेज बिल्डींग
रुम नंबर ए/२९, त्वचा बॅन्केच्या जवळ
सायन (प.) मुंबई - ४०० ०२२
वेबसाईट: www.ztccmumbai.org
इमेल: organtransplant@ztccmumbai.org
फोन: 24028197/ 9167663468/ 69
वेळ: सोमवार ते शुक्रवार - सकाळी १० ते सायंकाळी ५ वाजेपर्यंत
शनिवारी - सकाळी १० ते दुपारी १ वाजेपर्यंत
नेत्रदान.
(थोडी माहिती)
तुम्ही स्वतः नेत्रदान केल्याचे कार्ड भरू शकता. याने तुम्हाला आनंद नक्कीच होईल, परंतू त्या फॉर्मचा अॅक्चुअल उपयोग तेव्हाच होईल, जेव्हा तुमच्या मृत्यूनंतर नातेवाईक योग्य ती खबरदारी घेतील व नेत्रदान केले जाऊन त्या डोळ्याचे रोपण होऊन कुणाला दिसू लागेल. रक्तदान वा किडनी दान हे जिवंतपणी करतात. नेत्रदान तुमच्या मृत्यूनंतर करावयाचे असते, तेंव्हा तुमच्यासोबत तुमच्या जवळच्यांनाही हे वाचायला द्या.
१. डोळा बसवतात / रोपण करतात म्हणजे नक्की काय करतात?
डोळ्याच्या काळ्या बाहुलीवर घड्याळाच्या काचे सारखा भाग आहे. या काचेला 'कॉर्निआ' (मराठीत पारपटल) असे म्हणतात. फक्त या इतक्याच पार्टचे रोपण करता येते. संपूर्ण बुबुळ वापरले जात नाही, वापरता येऊ शकत नाही.
(कॉर्निया मधे रक्तवाहिन्या नाहीत. रक्तामार्फत पोहोचणारे अनेक घटक तिथे पोहोचू शकत नाहीत व त्यामुळे कोणतेही क्रॉसमॅचिंग न करता कॉर्निया यशस्वीपणे कलम करून बसवता येतो. क्रॉसमॅचिंग : रक्तगट जुळवणे सारखा प्रकार. किडनी, वा इतर अवयवांच्या डोनेशन मधे या अनेक गुणांची पत्रीका तंतोतंत जुळली तरच काम चालते, नाहीतर अवयव 'रिजेक्ट' होतो. -रुग्णाचे शरीर/इम्युनिटी त्याला जगू देत नाही. कलम फसते.)
२. कोणत्या प्रकारच्या अंधांना याचा फायदा होतो?
सहाजिकच फक्त कॉर्निया अपारदर्शक झाल्यामुळे आलेल्या अंधत्वालाच नेत्रदानाने दृष्टी मिळू शकते. अपारदर्शक कॉर्निया काढून टाकून दान केलेला पारदर्शक कॉर्निया तिथे बसवला जातो.
सगळ्याच अंधांना याचा उपयोग नाही. जसे, डायबेटीसमुळे पडदा खराब झालेले, पडदा निखळलेले (रेटिनल डिटॅचमेंट), ऑप्टिक अॅट्रोफी ('नस' सुकलेले) इ. लोकांना दृष्टी येण्यासाठी याचा उपयोग नाही.
(मात्र, अशा पेशंटचा कॉर्निया दान केला जाऊ शकतो!)
३. कुणाला नेत्रदान करता येत नाही?
ज्या ज्या दात्याला अवयवामार्फत पसरतील असे आजार आहेत, उदा. कावीळ (हिपॅटायटिस बी), एड्स, कॅन्सर, शरीरभर सेप्टिक पसरले असे इन्फेक्शन इ. या रुग्णांनी नेत्रदान करू नये.
नेत्रपेढीतील डॉक्टर येऊन डोळे काढण्या आधी हा इतिहास विचारून घेतील, व तशी पॉझिटिव्ह हिस्टरी सापडली तर नेत्रदान स्वीकारता येत नाही, म्हणून तुमची क्षमा मागतील व धन्यवाद म्हणून निघून जातील.
नेत्रदान स्वीकारले, तर सोबत मृत शरीरातील रक्ताचा नमूना आजकाल HIV टेस्ट साठी काढून घेतात. तो मिळाला नाही, तर काहीवेळा दान स्वीकारत नाहीत.
याव्यतिरिक्त सर्व माणसे नेत्रदान करू शकतात.
४. डोळ्याचे ऑपरेशन झालेले असेल तर?
हरकत नसते. कॉर्नियाचा आजार नसेल तर तो डोळा वापरात येतो. मात्र, खूप काळ बेशुद्ध / सिरियस पेशंटचे डोळे अर्धवट उघडे राहून या कॉर्नियाज वाळून खराब झालेल्या असतात. त्यावर जखम तयार झालेली असते. (एक्स्पोजर केरॅटायटीस) असे कॉर्निया उपयोगात आणता येत नाहीत. अटेंडिंग डॉक्टरांना एक शब्द विचारुन घ्या.
५. नक्की नेत्रदान कसे करायचे?
मृत्यू झाल्यापासून ६ तासांचे आत डोळे/कॉर्निया काढून नेणे गरजेचे असते. (काहीवेळा आजोबा/आजी 'गेल्या'नंतर ४-५ तासांनी डॉक्टरला बोलावले जाते, उदा. झोपेतच गेले असतील तर. अशावेळी टिश्यू डीकांपोज होऊन खराब होऊ लागलेली असू शकते, म्हणून Time of death. NOT time of 'declaration of death')
पेशंटचे डोळे बंद करा. त्यावर स्वच्छ रुमाल ओला करून घट्ट पिळून मग त्याची घडी ठेवा. खोलीतील पंखे बंद करा.
ताबडतोब नेत्रपेढीला कळवा. (हत्यारे निर्जंतुक करून तुमच्यापर्यंत पोहोचायला त्यांना २ तासापर्यंत वेळ लागू शकतो. फ्रेश निर्जंतुक हत्यारेच वापरली जातात. ऑपरेशनला वापरतात तसे.)
तुमच्या आसपासच्या कोणत्याही डोळ्यांच्या डॉक्टरांना विचारलेत तर ते नक्की कुणाला बोलवायचे याचे मार्गदर्शन करतील. प्रत्येक गावात नेत्रपेढी नसते. अशावेळी शासकिय रुग्णालयांत संपर्क करावा. मात्र, तुमच्या गावापासून ३ तासात एसटीने पोहोचता येईल इतक्या अंतरावर नेत्रपेढी नसली तर उगा डोळे काढायला लावू नका. ते दान वायाच जाणार आहे. सर्व शासकीय वैद्यकीय महाविद्यालय असलेल्या रुग्णालयांत नेत्रपेढी आहे. उदा. ससून. पुण्यात अजूनही काही आहेत.
६. बाबांनी फॉर्म भरला नव्हता...
तुम्ही सर्वात जवळचे वारस आहात, अन तुम्ही नातेवाईकांनी मिळून नेत्रदानाचा निर्णय घेतलात तर चालतो. ते दान स्वीकारले जाईलच. वर म्हटल्याप्रमाणे आधी ते प्रश्न विचारतील, कागदांवर सह्या घेतील. (नेक्स्ट ऑफ किन व २ साक्षीदार) एड्स टेस्टींगसाठी रक्त काढतील (सरळ छातीतून) ते मिळाले नाही तर वर म्हटल्याप्रमाणे नेत्रदान स्वीकारले जाणार नाही.
७. डोळे काढतील म्हणजे?
संपूर्ण बुबुळ वा फक्त कॉर्निआ त्याच्या बाजूल स्क्लेरल रिम सह काढला जातो. प्रत्येक पेढीत स्टोरेजची सोय/पद्धत काय आहे त्यानुसार.
आलेल्या डॉक्टरांना हात धुवायला पाणी व साबण लागेल. तो द्या. मृतदेह ज्या खोलीत आहे, तिथून सगळ्यांना बाहेर जायला सांगा. तुम्हाला पहायचे असल्यास परवानगी मिळेल, पण अनाठायी हौस शक्यतो करू नका.
(कॉर्निआ हार्वेस्टिंग : डोळे काढून नेणे, हे एक ऑपरेशन आहे. अगदी जिवंत माणसांचे करतात तसेच निर्जंतुक परिस्थिती करून, व्यवस्थित ड्रेपिंग वगैरे करून ते काम करतात. मात्र ऑपरेशन व तेही नुकत्याच गेलेल्या जवळच्या व्यक्तीचे- पहाण्याइतके घट्ट काळीज असेल तरच पहा. नाहीतर चक्कर येऊन पडाल अन आलेल्या डॉक्टरांना वेगळेच काम लागेल.)
हवा तो भाग काढून घेतल्यानंतर पापण्या टाके मारून एकत्र शिवल्या जातील, चेहरा अजिबात विद्रुप दिसणार नाही.
८. बाबांचे डोळे कुणाला बसवलेत?
ते तुम्हाला सांगितले जाणार नाही. हे संपूर्ण अनामिक दान आहे. घेणार्यालाही कुणाचे कॉर्निया ते ठाऊक नसते, व देणार्यांनाही ही माहिती दिली जात नाही. ती सांगण्यासाठी दबाव कृपया टाकू नका.
९. काही 'फी' द्यावी लागेल का?
नाही.
तुम्ही नेत्रदानासाठी कुणालाही कोणतेही पैसे देणे अपेक्षित नाही.
नेत्रपेढीस देणगी देण्याची इच्छा असल्यास तिथे जाऊन नंतर संचालकांशी बोलून काय ते करावे.
त्यातील देहदान म्हणजे संपुर्ण शरीर दान करणे ,दान केल्यानंतर हे शरीर वैदयकिय महाविद्यालयात विध्यार्थ्यांना अभ्यास करण्याकरिता पुरविले जाते,
तर अवयवदान हे मेल्यानंतर किंवा मेंदू पूर्णपणे कामातून गेल्यावर विशिष्ट अवयवाचे दान आपल्या किंवा नातेवाईकाच्या इच्छेने करता येते,
त्याचा उपयोग गरजू रुग्णांना होतो.
अवयव दान: जीवनदान
अवयव दान म्हणजे एखाद्या व्यक्तीने स्वेच्छेने आपले अवयव दुसऱ्या व्यक्तीला दान करणे, जेणेकरून त्या व्यक्तीचे जीवन वाचू शकेल. अवयव दान मृत्यूनंतर किंवा जिवंतपणीही करता येते.
अवयव दानाचे प्रकार:
- मृत्यूनंतर अवयव दान: मृत्यूनंतर अवयव दान म्हणजे, जेव्हा एखादी व्यक्ती ब्रेन डेड (Brain dead) घोषित होते, तेव्हा तिचे अवयव दान केले जातात. यात हृदय, किडनी, लिव्हर, फुफ्फुसे, स्वादुपिंड, आतडे आणि डोळे दान करता येतात.
- जिवंतपणी अवयव दान: जिवंतपणी अवयव दान म्हणजे, एखादी व्यक्ती जिवंत असताना आपले अवयव दान करते. यात किडनी आणि लिव्हरचा काही भाग दान करता येतो.
कोण अवयव दान करू शकतो?
१८ वर्षांवरील कोणताही व्यक्ती अवयव दान करू शकतो. अवयव दान करण्यासाठी दात्याची शारीरिक आणि मानसिक स्थिती चांगली असणे आवश्यक आहे. काही विशिष्ट वैद्यकीय चाचण्या केल्यानंतरच अवयव दान करता येते.
अवयव दानाचे महत्त्व:
अवयव दानामुळे अनेक गरजू लोकांना जीवनदान मिळते. जेव्हा एखादा अवयव निकामी होतो, तेव्हा अवयव प्रत्यारोपण हाच एकमेव उपाय असतो. अवयव दानामुळे त्या व्यक्तीला नवजीवन मिळू शकते.
अवयव दान कसे करावे?
अवयव दान करण्यासाठी नोंदणी करणे आवश्यक आहे. यासाठी अनेक सरकारी आणि गैर-सरकारी संस्था (NGO) मदत करतात. तुम्ही त्यांच्या वेबसाइटवर जाऊन ऑनलाइन नोंदणी करू शकता किंवा त्यांच्या कार्यालयात जाऊन अर्ज भरू शकता.