अधिकार आणि कर्तव्ये

1. सुरक्षेचा हक्क: ग्राहकांना जीवघेण्या व हानिकारक वस्तू व सेवांपासून संरक्षण मिळवण्याचा हक्क आहे.
2. माहितीचा हक्क: वस्तू व सेवांची गुणवत्ता, प्रमाण, शुद्धता, किंमत इत्यादींविषयी माहिती मिळवण्याचा हक्क आहे, जेणेकरून ग्राहकांना योग्य निवड करता येईल.
3. निवडीचा हक्क: विविध वस्तू व सेवांमधून निवड करण्याची संधी मिळण्याचा हक्क आहे.
4. दाद मागण्याचा हक्क: अन्याय झाल्यास निवारण मिळवण्याचा हक्क आहे. यामध्ये वस्तू बदलून मिळवणे, नुकसान भरपाई मिळवणे इत्यादींचा समावेश होतो.
5. ग्राहक शिक्षणाचा हक्क: ग्राहकांना त्यांच्या हक्कांविषयी आणि कायद्यांविषयी माहिती मिळवण्याचा हक्क आहे.
6. स्वच्छ वातावरणाचा हक्क: प्रदूषणमुक्त वातावरणात जगण्याचा हक्क आहे, जेणेकरून आरोग्य सुरक्षित राहील.

1. जागरूकता: वस्तू व सेवा खरेदी करताना जागरूक असणे आवश्यक आहे. वस्तूची किंमत, गुणवत्ता, प्रमाण इत्यादी तपासून घेणे.
2. खरेदीची पावती: वस्तू खरेदी केल्यानंतर पावती (Bill) घेणे आवश्यक आहे.
3. मानके तपासा: ISI, Agmark यांसारख्या मानकांची खात्री करणे.
4. तक्रार: वस्तू सदोष आढळल्यास किंवा सेवेत त्रुटी असल्यास त्वरित तक्रार करणे.
5. पर्यावरणाचे रक्षण: पर्यावरणाचे रक्षण करणे आणि टिकाऊ उत्पादने वापरणे.

1. वस्तूची गुणवत्ता आणि सुरक्षितता काय आहे?
2. वस्तूची किंमत योग्य आहे का?
3. वस्तूची वॉरंटी (Warranty) आणि गॅरंटी (Guarantee) काय आहे?
4. वस्तू सदोष निघाल्यास काय करावे?
5. खरेदी करताना फसवणूक झाल्यास कोणाकडे तक्रार करावी?
6. ऑनलाईन (Online) खरेदी करताना काय काळजी घ्यावी?

ग्राहकाचे हक्क:

1. माहितीचा हक्क:

ग्राहकांना खरेदी करत असलेल्या वस्तू/सेवेची संपूर्ण माहिती मिळण्याचा अधिकार आहे. यात वस्तूची किंमत, गुणवत्ता, उत्पादन तारीख, वापर आणि देखभाल मार्गदर्शक तत्त्वे, वारंटी, आणि इतर संबंधित माहितींचा समावेश आहे.

ग्राहकांना विक्रेत्याकडून वस्तू/सेवेची खरोखरच असलेली माहिती मिळण्याचा अधिकार आहे. विक्रेत्याने ग्राहकांना दिशाभूल करणारी, खोटी किंवा चुकीची माहिती देऊ नये.

2. निवडीचा हक्क:

ग्राहकांना आपल्या गरजा आणि बजेटनुसार वस्तू/सेवा निवडण्याचा अधिकार आहे.

विक्रेत्याने ग्राहकांना वस्तू/सेवा निवडण्यासाठी पुरेसा वेळ आणि माहिती देणं आवश्यक आहे.

3. सुरक्षिततेचा हक्क:

ग्राहकांना सुरक्षित आणि निरोगी वस्तू/सेवा मिळण्याचा अधिकार आहे.

वस्तू/सेवेमुळे ग्राहकांना जीवितहानी किंवा मालमत्तेचे नुकसान होऊ नये.

4. तक्रार निवारणाचा हक्क:

वस्तू/सेवा खराब असल्यास किंवा विक्रेत्याने ग्राहकांना फसवलं असल्यास, ग्राहकांना तक्रार करण्याचा अधिकार आहे.

ग्राहकांना तक्रार निवारणासाठी विविध मार्ग उपलब्ध आहेत, जसे की ग्राहक फोरम, ग्राहक न्यायालय, आणि राष्ट्रीय ग्राहक आयोग.

5. शिक्षणाचा हक्क:

ग्राहकांना आपल्या हक्क आणि कर्तव्ये यांची माहिती मिळण्याचा अधिकार आहे.

सरकार आणि स्वयंसेवी संस्थांनी ग्राहकांना शिक्षण आणि जागरूकता कार्यक्रम आयोजित करून त्यांच्या हक्कांसाठी लढण्यास मदत करणं आवश्यक आहे.

ग्राहकाचे कर्तव्य:

1. जागरूक ग्राहक बनणे:

ग्राहकांनी आपल्या हक्क आणि कर्तव्ये यांची माहिती करून घेणं आवश्यक आहे.

ग्राहकांनी खरेदी करताना सावधगिरी बाळगणं आणि वस्तू/सेवेची योग्य ती तपासणी करणं आवश्यक आहे.

2. जबाबदारीने खरेदी करणं:

ग्राहकांनी आपल्या गरजेनुसारच खरेदी करणं आणि गरजेपेक्षा जास्त खरेदी टाळणं आवश्यक आहे.

ग्राहकांनी पर्यावरणपूरक आणि टिकाऊ वस्तू/सेवा निवडण्यास प्राधान्य देणं आवश्यक आहे.

3. तक्रार करताना योग्य मार्ग अवलंबणं:

वस्तू/सेवा खराब असल्यास किंवा विक्रेत्याने ग्राहकांना फसवलं असल्यास, ग्राहकांनी योग्य मार्गाने तक्रार करणं आवश्यक आहे.

ग्राहकांनी तक्रार करताना पुरावे जमा करणं आणि योग्य तक्रार अर्ज करणं आवश्यक आहे.

4. इतर ग्राहकांना मदत करणं:

ग्राहकांनी इतर ग्राहकांना त्यांच्या हक्क आणि कर्तव्ये यांची माहिती देऊन त्यांना जागरूक बनवणं आवश्यक आहे.

ग्राहकांनी इतर ग्राहकांना फसवणुकीपासून वाचवण्यासाठी आणि त्यांच्या हक्कांसाठी लढण्यासाठी मदत करणं आवश्यक आहे.

ग्राहक हे राष्ट्राची संपत्ती आहेत आणि त्यांच्या हक्क आणि कर्तव्ये यांचा आदर करणं हे सर्वांची जबाबदारी आहे.

ग्राहकांची कर्तव्ये आणि जबाबदाऱ्या:

अधिक माहितीसाठी, तुम्ही ग्राहक संरक्षण कायद्या (Consumer Protection Act) विषयी माहिती मिळवू शकता. ग्राहक व्यवहार विभाग, भारत सरकार