उपयोजित मानसशास्त्र

• उपयोजित मानसशास्त्र हे मानसशास्त्राचे ते क्षेत्र आहे जे व्यावहारिक समस्यांवर लक्ष केंद्रित करते.
• हे मानवी वर्तनाचे विश्लेषण करते आणि त्या आधारावर उपाय शोधते.
• उपयोजित मानसशास्त्र विविध क्षेत्रांमध्ये वापरले जाते, जसे की शिक्षण, आरोग्य, उद्योग, आणि क्रीडा.

उपयोजित मानसशास्त्राची एक उपभाषा म्हणून 'खोट्या' मानसशास्त्र (Pseudo-psychology) या संकल्पनेचा सविस्तर अभ्यास:

खोटे मानसशास्त्र, ज्याला छद्म मानसशास्त्र देखील म्हणतात, हे मानसशास्त्राचे असे स्वरूप आहे जे वैज्ञानिक पद्धती आणि पुराव्यावर आधारित नसल्याचा दावा करते. हे अनेकदा समकालीन मानसशास्त्रज्ञांनी स्वीकारलेल्या वैज्ञानिक मानकांचे उल्लंघन करते. खोट्या मानसशास्त्रामध्ये अवैज्ञानिक किंवा बनावट पद्धतींचा वापर केला जातो आणि मानसशास्त्राचे निष्कर्ष आणि सिद्धांत खऱ्या वैज्ञानिक मानसशास्त्रज्ञानाच्या नावाखाली सादर केले जातात.

खोट्या मानसशास्त्राची काही उदाहरणे:

• हस्तसामुद्रिक (Palmistry): तळहातावरील रेषांच्या आधारावर भविष्य वर्तवणे.
• ज्योतिष (Astrology): ग्रह आणि तारे यांच्या स्थितीनुसार भविष्य आणि व्यक्तिमत्त्वाचे विश्लेषण करणे.
• ग्राफोलॉजी (Graphology): handwriting नमुन्यांवरून व्यक्तिमत्त्वाचे विश्लेषण करणे.
• न्यूरो-लिंग्विस्टिक प्रोग्रामिंग (NLP): प्रभावी संवाद आणि वर्तणूक बदलण्यासाठी तंत्रांचा एक संच, ज्यामध्ये वैज्ञानिक आधार नाही.

खोट्या मानसशास्त्राची वैशिष्ट्ये:

• अवैज्ञानिक दृष्टिकोन: वैज्ञानिक पद्धतींचा अभाव आणि व्यक्तिनिष्ठ अनुभवांवर जास्त अवलंबित्व.
• पुराव्याचा अभाव: दाव्यांना समर्थन देण्यासाठी ठोस वैज्ञानिक पुरावे नसणे.
• सार्वत्रिक दावे: कोणत्याही विशिष्ट परिस्थितीत लागू होणारे व्यापक आणि सामान्य दावे करणे.
• खंडन टाळणे: त्यांच्या दाव्यांचे खंडन करणाऱ्या माहितीकडे दुर्लक्ष करणे किंवा नाकारणे.

उपयोजित मानसशास्त्र आणि खोटे मानसशास्त्र यांच्यातील फरक:

• उपयोजित मानसशास्त्र वैज्ञानिक तत्त्वांचे आणि संशोधनाचे पालन करते, तर खोटे मानसशास्त्र अवैज्ञानिक पद्धती वापरते.
• उपयोजित मानसशास्त्र पुराव्यावर आधारित आहे, तर खोटे मानसशास्त्र व्यक्तिनिष्ठ समजुती आणि अनुभवांवर आधारित आहे.
• उपयोजित मानसशास्त्र विशिष्ट समस्यांचे निराकरण करण्यासाठी डिझाइन केलेले आहे, तर खोटे मानसशास्त्र सार्वत्रिक दावे करते जे कोणत्याही विशिष्ट परिस्थितीत लागू होऊ शकत नाहीत.

खोट्या मानसशास्त्रापासून सावध राहणे महत्त्वाचे आहे, कारण ते दिशाभूल करू शकते आणि हानिकारक निर्णय घेण्यास प्रवृत्त करू शकते.