लोकसंख्या वितरण

लोकसंख्येच्या वितरणावर परिणाम करणारे घटक

 

लोकसंख्येच्या वितरणावर प्रामुख्याने पुढील चार घटक परिणाम करतात. लोकसंख्येच्या वितरणावर परिणाम करणारे घटक हे मुख्यत: चार प्रकारचे असतात. 1)प्राकृतिक घटक 2) आर्थिक घटक 3)राजकीय घटक 4)सामाजिक घटक 1) प्राकृतिक घटक: प्राकृतिक म्हणजेच नैसर्गिक घटक. एखाद्या प्रदेशाचे स्थान, त्याची प्राकृतिक रचना, हवामान, मृदा, खनिज संपत्ती हे सर्व नैसर्गिक घटकात येते. स्थान म्हणजे तो प्रदेश कोठे आहे – समुद्रकिनारी की खंडाच्या अंतर्गत? प्राकृतिक रचना म्हणजे तिथे डोंगरदऱ्या आहेत, की पठारी प्रदेश आहे की मैदानी भाग आहे. तिथले हवामान उष्ण, थंड, सम-विषम कसे आहे. तिथली मृदा सकस, सुपीक आहे की रेताड, कमी प्रतीची आहे. 2) आर्थिक घटक: आर्थिक उत्पन्नाची साधने कोणती उपलब्ध असतील त्यानुसार लोकसंख्या दाट असणार की विरळ यात फरक पडतो. शेती, कारखानदारी, ही उत्पन्नाची साधने आहेत. तर नागरीकरण, बाजारपेठ, वाहतूक व्यवस्था यामुळे आर्थिक स्थितीला चालना मिळते. 3) राजकीय घटक: एखाद्या प्रदेशात राजकीय अस्थिरता असेल, राजकीय धोरण स्थिर नसेल, सतत युद्धाची परिस्थिती असेल तर अशा ठिकाणची लोकसंख्या सुस्थिर परिस्थिती असलेल्या प्रदेशापेक्षा कधीही कमी दाट असते. 4) सामाजिक घटक: वंश, धर्म, भाषा, रूढी व परंपरा हे घटकही लोकसंख्या वितरणावर परिणाम करतात.

गंगेच्या खोऱ्यात लोकसंख्येचे वितरण जास्त दाट असण्याची अनेक कारणे आहेत:

• सुपीक जमीन: गंगेच्या खोऱ्यातील जमीन अत्यंत सुपीक आहे. गंगेने आणलेल्या गाळाच्या मातीमुळे शेती चांगली होते आणि अन्न उत्पादन मोठ्या प्रमाणावर होते.
• पाण्याची उपलब्धता: गंगा नदी आणि तिच्या उपनद्यांमुळे या भागात पाण्याची उपलब्धता मुबलक आहे. शेतीसाठी आणि पिण्यासाठी पुरेसे पाणी उपलब्ध असल्याने लोक येथे स्थायिक झाले.
• हवामान: गंगेच्या खोऱ्यातील हवामान मानवी वस्तीसाठी अनुकूल आहे. येथे जास्त थंडी किंवा जास्त उष्णता नसते, त्यामुळे जीवन सुसह्य होते.
• परिवहन: गंगा नदी एक महत्त्वाचा जलमार्ग आहे. त्यामुळे व्यापार आणि दळणवळण सोपे होते.
• रोजगाराच्या संधी: शेती आणि व्यापारामुळे या भागात रोजगाराच्या संधी मोठ्या प्रमाणात उपलब्ध आहेत.

या सर्व कारणांमुळे गंगेच्या खोऱ्यात लोकसंख्येचे वितरण अधिक दाट आहे.

अधिक माहितीसाठी:

विरळ लोकसंख्या खालील ठिकाणी आढळते:

• वाळवंटी प्रदेश: वाळवंटी प्रदेशात पाण्याची कमतरता आणि प्रतिकूल हवामानामुळे लोकसंख्या विरळ असते.
• पर्वतीय प्रदेश: पर्वतीय प्रदेशात उंच डोंगर आणि दुर्गमतेमुळे शेती करणे आणि वाहतूक करणे कठीण असते, त्यामुळे लोकसंख्या कमी असते.
• जंगल प्रदेश: जंगल प्रदेशात घनदाट झाडी आणि वन्य जीवामुळे मानवी वस्ती कमी असते.
• ध्रुवीय प्रदेश: ध्रुवीय प्रदेशात अतिशय थंड हवामान आणि बर्फामुळे जीवन जगणे कठीण असते, त्यामुळे लोकसंख्या विरळ असते.

भूरचनेचा लोकसंख्येच्या वितरणावर होणारा प्रभाव:

भूरचना लोकसंख्येच्या वितरणावर अनेक प्रकारे परिणाम करते:

1. पर्वतीय प्रदेश: पर्वतीय प्रदेशात लोकसंख्या कमी आढळते. कारण पर्वतीय प्रदेशात शेती करणे, वाहतूक करणे आणि राहणे देखील सोपे नसते.
2. मैदानी प्रदेश: मैदानी प्रदेशात लोकसंख्या जास्त आढळते. कारण या ठिकाणी शेती करणे, वाहतूक करणे आणि राहणे सोपे असते.
3. समुद्रकिनारपट्टी: समुद्रकिनारपट्टीच्या प्रदेशात लोकसंख्या जास्त आढळते. कारण या ठिकाणी मासेमारी, व्यापार आणि पर्यटन यांसारख्या व्यवसायांची संधी जास्त असते.
4. वाळवंटी प्रदेश: वाळवंटी प्रदेशात लोकसंख्या कमी आढळते. कारण या ठिकाणी पाण्याची कमतरता असते आणि शेती करणे देखील शक्य नसते.

अशा प्रकारे, भूरचना लोकसंख्येच्या वितरणावर महत्त्वपूर्ण प्रभाव पाडते.