Topic icon

ललित गद्य

0

ललित गद्याचे स्वरूप:

ललित गद्य हे गद्य लेखनाचे एक रूप आहे. यात लेखक, सौंदर्यपूर्ण आणि कलात्मक भाषेचा वापर करून, आपले विचार आणि भावना व्यक्त करतो.

ललित गद्याची वैशिष्ट्ये:

  • सौंदर्यपूर्ण भाषा: ललित गद्यात भाषेला सौंदर्यपूर्ण बनवण्यासाठी विविध अलंकार, प्रतिमा आणि प्रतीकांचा वापर केला जातो.
  • आत्मपर स्वरूप: हे गद्य আত্মनिष्ठ असते, ज्यात लेखकाचे व्यक्तिगत अनुभव आणि भावना व्यक्त होतात.
  • कल्पनाशक्तीचा वापर: लेखनात कल्पनाशक्तीचाplot वापर केला जातो, ज्यामुळे ते अधिक आकर्षक आणि प्रभावी बनते.
  • शैली: ललित गद्याची शैली লেখকের স্বতন্ত্র असते. ती वाचकाला आकर्षित करते आणि त्याला एक वेगळा अनुभव देते.
  • उदाहरण:charitra আত্মवृत्त, प्रवास वर्णन, निबंध, वैचारिक लेख.

ललित गद्याचे महत्त्व:

  • ललित गद्य वाचकाला आनंद आणि सौंदर्य प्रदान करते.
  • हे लेखकाला स्वतःच्या भावना व्यक्त करण्याचे स्वातंत्र्य देते.
  • ललित गद्य साहित्य आणि संस्कृतीचा एक महत्त्वाचा भाग आहे.

अधिक माहितीसाठी:

उत्तर लिहिले · 25/3/2025
कर्म · 980
0
मराठीत विपुल म्हणावी अशी ललित साहित्याची निर्मितीही होत नाही. निबंधापासून ते गुजगोष्टी, लघुनिबंध, ललितनिबंध. ललितगद्य ते मुक्तगद्य ह्या नावानी या लेखनाचा वेगवेगळ्या काळात निर्देश केला गेला आहे. आठवणी, व्यक्तिचित्रणपर, प्रवासकथन व आत्मपर स्वरूपातून तो आविष्कृत झालेला आहे.



समकाळातील ललितगद्यललेखनाविषयीची काही निरीक्षणे इथे नोंदविली आहेत. या साहित्यप्रकाराकडे तसे पाहिले तर फार गांभीर्याने पाहिले जात नाही. मराठीत विपुल म्हणावी अशी ललित साहित्याची निर्मितीही होत नाही.समकाळातील ललितगद्यललेखनाविषयीची काही निरीक्षणे इथे नोंदविली आहेत. या साहित्यप्रकाराकडे तसे पाहिले तर फार गांभीर्याने पाहिले जात नाही. मराठीत विपुल म्हणावी अशी ललित साहित्याची निर्मितीही होत नाही. निबंधापासून ते गुजगोष्टी, लघुनिबंध, ललितनिबंध. ललितगद्य ते मुक्तगद्य ह्या नावानी या लेखनाचा वेगवेगळ्या काळात निर्देश केला गेला आहे. आठवणी, व्यक्तिचित्रणपर, प्रवासकथन व आत्मपर स्वरूपातून तो आविष्कृत झालेला आहे. स्वातंत्र्योत्तर काळात इरावती कर्वे, दुर्गा भागवत, गो.वि.करंदीकर, श्रीनिवास कुलकर्णी, अनिल अवचट यांनी वेगळ्या प्रकारचे ललितगद्य लेखन केलेले आहे.
रानवाटा व जंगलसंवेदनेचे ललित या काळात लिहिले गेले. व्यंकटेश माडगूळकर, मारुती चितमपल्ली ते मेघःश्याम कुंटे यांनी जंगलसृष्टीची व रानवाटेची असंख्य रूपे आपल्या लेखनातून व्यक्त केली आहेत. निसर्गवाचनाची संवेद्यरूपे त्यामध्ये आहेत. चर्चबेल पासून वाऱ्याने हलते रान पर्यंत ग्रेस यांच्या ललितगद्यलेखनाने वाचकांना आकर्षित केले आहे. दंतकथा, पुराणकथांचा वापर, देशोदेशींच्या साहित्यातील अवतरणे, संदर्भ, आत्यंतिक आत्ममग्न आत्माविष्कार व संमोहित शैलीचा प्रत्यय त्यांच्या लेखामध्ये आहे. प्रकाश नारायण संत यांनी कथा व ललित या प्रकारांच्या सीमारेषा धूसर करणारे ललितलेखन केले आहे. लंपन या बालमनाची निर्मिती करून त्याच्या कुतूहलपूर्ण जगाचे संवेदन या लेखनातून मांडले.
गेल्या तीनेक दशकात ग्रामीण संस्कृतीविषयीचे ललितलेखन मोठ्या प्रमाणात झालेले आहे. चंद्कुमार नलगे, महादेव मोरे, भास्कर चंदनशिव, द.ता.भोसले, इंद्रजित भालेराव, श्रीकांत देशमुख, अशोक कोतवाल, सदानंद देशमुख, प्रतिमा इंगोले, संजीवनी तडेगावकर, कृष्णात खोत, प्रवीण बांदेकर, अशोक कोळी यांनी ग्रामीण संवेदनेचे ललितलेखन केले. या लेखनातून महाराष्ट्राचा विविध प्रदेश, निसर्ग व जीवनरीतीचे आविष्करण झाले आहे. मात्र यातले बरेच ललितलेखन हे स्मरणरंजनातून प्रकटलेले आहे. मंतरलेल्या दिवसांपासून ते मंतरकैफपर्यंतचा हा प्रवास आहे. भूतकाळाची कमालीची ओढ या ललितगद्यात आहे. गावाकडची माती, गावाकडची माणसं, आंब्या-फणसाचे दिवस, गावाकडच्या जत्रा, खमंग हुरडयाचे दिवस, म्हाईच्या दिवसाच्या खमंग आठवणी... या शीर्षकातून ते ध्वन‌ित झाले आहे. अलीकडच्या काळात हे ललितलेखन लोकसंस्कृतीच्या अंगानेही विकसित होत आहे. द.ता. भोसले, मुकुंद कुळे यांच्या लेखनातून या जाणिवेचे प्रकटीकरण होते. नाहीशा होत चाललेल्या लोकसंस्कृतीच्या पाऊलखुणा शोधण्याचे प्रयत्न या लेखनात आहेत. लोकसाहित्य व समाजशास्त्राला उपयुक्त ठरेल अशी माहिती या ललितलेखनात आहे.मराठीत जीवनसंबध्द ललितलेखनाची परंपरा फारशी नाही. कारण मराठी लेखकांवर वाङ्मयीन संस्कृतीच्या संकेतशरण व्यवस्थेचे मोठे ओझे असते. समाजवास्तव व समकालीनतेच्या विन्मुख राहिलेले ललित लेखनच मराठीत मोठ्या प्रमाणात आहे. तरीही अलीकडे जीवनसंबध्द, समूहनिष्ठ स्वरूपाचे ललितगद्य लिहिले जात आहे. अनिल अवचट, उत्तम कांबळे, रामनाथ चव्हाण, सुनीलकुमार लवटे ते अशोक पवार यांचे लेखन या प्रकारचे आहे. ललितगद्यातील 'मी'चा लोप करून लिहिले गेलेले हे लेखन आहे. अवचटांच्या लेखनातून सामाजिक जीवनातील विविधांगे वस्तुनिष्ठ अशा रिपोर्ताज शैलीतून व्यक्त झाली आहेत. वाचनीय असे हे मराठी गद्य आहे. अनेक फिरस्त्या समूहाच्या संवेदना या लेखकांच्या लेखनात आहेत. या पार्श्वभूमीवर अनिल सुर्डीकरांच्या 'गावगाडा-शतकानंतरचा' सारख्या लेखनात गावगाड्याचा नजीकचा इतिहास व वर्तमानाविषयीचे समाजशास्त्रीय कथन आहे.
अलीकडच्या काळातील ललितलेखनातून विविधक्षेत्री अनुभवांचे प्रकटीकरण होते आहे. वैद्यक क्षेत्रातील अनुभवापासून चित्रकला, चित्रपट अशा अनुभवक्षेत्रांचे हे प्रकटीकरण आहे. विशेषतः चित्रकला व चित्रपटविषयक लेखनास या काळात नवे धुमारे फुटले आहेत. यासंदर्भात अरुण खोपकर, प्रभाकर कोलते ते विजय पाडळकर यांचे लेखन महत्त्वाचे आहे. खोपकर यांनी अलीकडे केलेले लेखन कलाविषयक जाण समृद्ध करणारे आहे. चिंतनशीलता, जगभरातील वाङ्मयकलेचे संदर्भ, भाषेच्या यथार्थ वापरातून साकारलेले चिरेबंद स्वरूपाचे ललित लेखन त्यांनी केले आहे. जीवन जाणून घेण्याच्या प्रेरणेतून लिहिले गेलेले चिंतनशील स्वरूपाचे ललित लेखन वसंत आबाजी डहाके (यात्रा-अंतर्यात्रा, मालटेकडीवरून, गोष्ट : न सांगता येण्या‌विषयी) व महेश एलकुचवारांचा (मौनराग, पश्चिमप्रभा) अपवाद वगळता असे लेखन या काळात पाहायला मिळत नाही. एलकुंचवारांच्या ललितगद्य देशोदेशीच्या वाङ्मयाचे-कलांचे अनुभवसमृद्ध संदर्भ आहेत. डहाके यांच्या ललितगद्य लेखनात भूतकाळ व वर्तमानकाळाविषयीचे विशिष्ट मूल्यभान आहे. भाषेचा व कथनाचा लक्षणीय वापर या लेखनात आहे.मराठीतील ललितलेखन हे वृत्तपत्रांतून वा वाङ्मयीन नियतकालिकातून सदर रूपाने प्रकाशित झालेले आहे. त्यामुळे वृत्तपत्रसृष्टीय लेखनाची मर्यादा या लेखनाला आहे. तात्कालिक विषय तीमधून सतत आलेले आहेत. अपवाद काही दाखवता येतील. या काळात वैचारिक स्वरूपाच्या लेखनास विविध संदर्भ प्राप्त होत आहेत. अरुण टिकेकर, डॉ. सदानंद मोरे, जयदेव डोळे यांचे लेखन या दृष्टीने महत्त्वाचे आहे. अरुण टिकेकरांचे सांस्कृतिक इतिहासाच्या व कालबदलाच्या पार्श्वभूमीवरील लेखन महत्त्वाचे ठरावे. तर सदानंद मोरे यांच्या लेखनातून आधुनिक महाराष्ट्राचा सामाजिक, राजकीय व सांस्कृतिक जाणीवेचा प्रदीर्घ पट निष्पन्न झालेला आहे. अशी वैचारिक लेखनाची धारा या काळात निर्माण होते आहे. तसेच अरुणा ढेरे यांच्या ‘विस्मृतिचित्रे’ मधील लेखनाचे स्वरूपही याच प्रकारचे आहे. अशा विविध प्रकारच्या ललितलेखनातून विविध तऱ्हेची बोलीभाषा येते आहे. तावडी बोलीपासून ते कोकणी बोलींची रूपे आहेत. या ललितलेखनावर आधीच्या ललितगद्याच्या रूपाचा व वाङ्मयीन संकेतबध्द व्यवस्थेचा प्रभाव आहे.
तसेच या रूपात खुली लवचीकताही गृहीत धरलेली आहे. तसेच मराठी ललितगद्य हे नेहमी भूतकाळात रममाण झालेले आहे. त्यात स्मरणरमणीयता मोठ्या प्रमाणात आहे. व्यक्तिचित्रणपर व आत्मपर लेखनाचा या ललतिलेखनावर मोठा प्रभाव आहे. यातील 'मी' या लेखकांना सतत महत्त्वाचा वाटत आलेला आहे. तो आस्वादपर, काव्यात्मक व आत्मनिष्ठ स्वरूपाचा आहे. जीवनसंबध्दतेचा व चिंतनशीलतेचा मोठा अभाव यात आहे. वाङ्मयीन अभिरुचीचा व ललितगद्य निर्मितीचा जवळचा संबंध आहे. मध्यमवर्गीय वाङ्मयीन अभिरुचीचा तीवर मोठा प्रभाव आहे. मराठीतील ललितगद्यलेखन हे स्थिर अशा वाङ्मयीन संकेतशरण जाणिवांपुरते सीमित राहिले आहे. अलीकडे त्यास समूहनिष्ठ जाणिवेचा पदर प्राप्त झाला आहे. समकालीन मराठी ललितगद्य लेखनात वैचारिकता व व्यापक समाजदर्शनाच्या खुणा उमटत आहेत. काहीएक प्रमाणात तो सामाजिक व वैचारिक अंगाने विकसित होतो आहे. तसेच कलेविषयीचे प्रगल्भ स्वरूपाचे लेखन होते आहे.
उत्तर लिहिले · 22/2/2023
कर्म · 9415
0

ललित गद्य: स्वरूप

ललित गद्य हे गद्य लेखनाचे एक रूप आहे. यात लेखक सौंदर्यपूर्ण, कलात्मक आणि वैयक्तिक शैलीचा वापर करतो. ललित गद्याचा उद्देश केवळ माहिती देणे नसून, वाचकाला आनंद देणे, विचार करायला लावणे आणि भावना जागृत करणे हा असतो.

ललित गद्याची वैशिष्ट्ये:

  • सौंदर्यपूर्ण भाषा: ललित गद्यात भाषेला सौंदर्यपूर्ण बनवण्यासाठी विविध अलंकार, प्रतिमा आणि प्रतीकांचा वापर केला जातो.
  • आत्मनिष्ठता: लेखक स्वतःच्या भावना, विचार आणि अनुभवांनुसार लेखन करतो.
  • कल्पकता: ललित गद्य लेखनात कल्पनाशक्तीला खूप महत्त्व असते. लेखक आपल्या কল্পनेतून नवीन विचार आणि भावना व्यक्त करतो.
  • आशय आणि अभिव्यक्तीचा समन्वय: ललित गद्यात काय सांगायचे आहे (आशय) आणि कसे सांगायचे आहे (अभिव्यक्ती) या दोहोंचा मेळ असतो.
  • उदाहरण: निबंध, व्यक्तिचित्रण, प्रवास वर्णन, ललित लेख.

अधिक माहितीसाठी, आपण खालील लिंकला भेट देऊ शकता:

उत्तर लिहिले · 25/3/2025
कर्म · 980
0
ललित गद्य म्हणजे काय:

ललित गद्य म्हणजे एक प्रकारचे लेखन आहे ज्यामध्ये लेखक सौंदर्यपूर्ण आणि कलात्मक भाषेत विचार व्यक्त करतो. हे लेखन माहिती देण्यापेक्षा वाचकाला आनंद देण्याच्या उद्देशाने केले जाते. ललित गद्यात लेखक कल्पना, भावना आणि अनुभव आपल्या खास शैलीत मांडतो.

ललित गद्याची वैशिष्ट्ये:

  • सौंदर्यपूर्ण भाषा: ललित गद्यात वापरली जाणारी भाषा सुंदर आणि आकर्षक असते.
  • कल्पनाशक्तीचा वापर: लेखक आपल्या कल्पना आणि भावनांना शब्दांत व्यक्त करतो.
  • आत्मexpression: ललित गद्य लेखकाला स्वतःचे विचार आणि अनुभव मांडण्याची संधी देते.
  • व्यक्तिनिष्ठता: हे लेखन व्यक्तिनिष्ठ असते, कारण ते लेखकाच्या दृष्टिकोनातून जगाकडे पाहते.

आधुनिक मराठीतील ललित लेखनाचा आढावा:

आधुनिक मराठी साहित्यात ललित गद्याला महत्त्वाचे स्थान आहे. अनेक लेखकांनी या क्षेत्रात उत्कृष्ट लेखन केले आहे. त्यापैकी काही प्रमुख लेखक आणि त्यांच्या कामांचा आढावा खालीलप्रमाणे आहे:

  • वि. वा. शिरवाडकर:

    वि. वा. शिरवाडकर हे एक प्रसिद्ध कवी आणि लेखक होते. त्यांच्या लेखनातून सामाजिक विचार आणि भावना व्यक्त होतात.

  • पु. ल. देशपांडे:

    पु. ल. देशपांडे हे लोकप्रिय लेखक, संगीतकार आणि अभिनेते होते. त्यांच्या विनोदी आणि सामाजिक लेखनामुळे ते घराघरात पोहोचले.

  • शिवाजी सावंत:

    शिवाजी सावंत यांनी अनेक प्रसिद्ध पुस्तके लिहिली, ज्यात ‘छावा’, ‘युगंधर’ आणि ‘मृत्युंजय’ यांचा समावेश होतो. त्यांच्या लेखनात ऐतिहासिक आणि पौराणिक कथांचे सुंदर मिश्रण आढळते. अधिक माहितीसाठी येथे क्लिक करा

  • रणजित देसाई:

    रणजित देसाई हे प्रसिद्ध मराठी लेखक होते. ‘लक्ष्य भोक’, ‘वळणे’ आणि ‘समिधा’ या त्यांच्या महत्त्वाच्या साहित्यकृती आहेत. त्यांच्या लेखनात ग्रामीण जीवन आणि सामाजिक समस्यांचे चित्रण आढळते. अधिक माहितीसाठी येथे क्लिक करा

  • व. पु. काळे:

    व. पु. काळे हे लोकप्रिय लेखक आणि कथाकार होते. त्यांच्या कथांमधून मानवी संबंधांचे आणि भावनांचे सुंदर चित्रण केलेले आढळते. ‘माणूस’, ‘Loan’ आणि ‘Vapurza’ हे त्यांचे प्रसिद्ध साहित्य आहे. अधिक माहितीसाठी येथे क्लिक करा

  • terminating_terms:

    या व्यतिरिक्त अनेक लेखकांनी ललित गद्य क्षेत्रात मोलाची भर घातली आहे. या लेखकांनी विविध विषयांवर लेखन करून मराठी साहित्याला समृद्ध केले आहे.

ललित गद्य हे वाचकाला केवळ माहितीच देत नाही, तर त्याला विचार करायला लावते आणि आनंदित करते. त्यामुळेच आधुनिक मराठी साहित्यात ललित गद्याचे महत्त्व अनमोल आहे.

उत्तर लिहिले · 24/3/2025
कर्म · 980
0

मी तुम्हाला ललित गद्य म्हणजे काय आणि गो. वि. करंदीकर व इरावती कर्वे यांच्या ललित गद्याची वैशिष्ट्ये काय आहेत, याबद्दल माहिती देतो.

ललित गद्य म्हणजे काय?

ललित गद्य म्हणजे भावनात्मक आणि सौंदर्यपूर्ण लेखन. यात लेखक आपल्या भावना, कल्पना आणि अनुभव आकर्षक शैलीत व्यक्त करतो. ललित गद्यात भाषेचा उपयोग केवळ माहिती देण्यासाठी न होता, वाचकाला आनंद देण्यासाठी आणि विचार करण्यास प्रवृत्त करण्यासाठी केला जातो.

ललित गद्याची वैशिष्ट्ये:

  • भावनात्मकता: ललित गद्य लेखनात भावनांना महत्त्व दिले जाते.
  • सौंदर्यपूर्ण भाषा: भाषा आकर्षक आणि सुंदर असते.
  • कल्पनाशक्ती: लेखक आपल्या कल्पनाशक्तीचा वापर करतो.
  • व्यक्तिनिष्ठता: लेखक स्वतःच्या दृष्टिकोनातून विचार व्यक्त करतो.
  • आलंकारिकता: भाषेत विविध अलंकार वापरले जातात.

गो. वि. करंदीकर यांच्या ललित गद्याची वैशिष्ट्ये:

गो. वि. करंदीकर हे एक प्रसिद्ध कवी आणि लेखक होते. त्यांच्या ललित गद्यात (संदर्भ: आता हे नवे) सामाजिक जाणीव आणि निसर्गावरील प्रेम दिसून येते. त्यांची भाषा सोपी पण प्रभावी असते.

  • सामाजिक जाणीव: करंदीकरांच्या लेखनात समाजातील समस्यांवर भाष्य असते.
  • निसर्गावरील प्रेम: त्यांच्या लेखनात निसर्गाचे सुंदर वर्णन आढळते.
  • मानवी मूल्यांची जपणूक: ते मानवी मूल्यांना महत्त्व देतात.
  • उदाहरणे: ‘विरूपिका’ व ‘जागर’ हे त्यांचे ललित लेखनाचे उत्तम उदाहरणे आहेत.

इरावती कर्वे यांच्या ललित गद्याची वैशिष्ट्ये:

इरावती कर्वे या समाजशास्त्रज्ञ आणि लेखिका होत्या. त्यांच्या ललित गद्यात (संदर्भ: परिपूर्ती) मानवी जीवनातील अनुभव आणि संस्कृतीचे दर्शन घडते. त्यांची भाषा प्रांजळ आणि विचार करायला लावणारी असते.

  • मानवी जीवनाचे अनुभव: कर्वे यांच्या लेखनात जीवनातील विविध अनुभवांचे चित्रण आहे.
  • संस्कृतीचे दर्शन: त्या भारतीय संस्कृती आणि परंपरा यावर प्रकाश टाकतात.
  • स्त्रीवादी दृष्टीकोन: त्यांच्या लेखनात स्त्रियांच्या समस्यांवर विचार मांडला जातो.
  • उदाहरणे: ‘भोवरा’ आणि ‘गंगाजल’ हे त्यांचे ललित लेखनाचे उत्तम उदाहरणे आहेत.
उत्तर लिहिले · 24/3/2025
कर्म · 980
4

समकाळातील ललितगद्यललेखनाविषयीची काही निरीक्षणे इथे नोंदविली आहेत. या साहित्यप्रकाराकडे तसे पाहिले तर फार गांभीर्याने पाहिले जात नाही. मराठीत विपुल म्हणावी अशी ललित साहित्याची निर्मितीही होत नाही. निबंधापासून ते गुजगोष्टी, लघुनिबंध, ललितनिबंध. ललितगद्य ते मुक्तगद्य ह्या नावानी या लेखनाचा वेगवेगळ्या काळात निर्देश केला गेला आहे. आठवणी, व्यक्तिचित्रणपर, प्रवासकथन व आत्मपर स्वरूपातून तो आविष्कृत झालेला आहे. स्वातंत्र्योत्तर काळात इरावती कर्वे, दुर्गा भागवत, गो.वि.करंदीकर, श्रीनिवास कुलकर्णी, अनिल अवचट यांनी वेगळ्या प्रकारचे ललितगद्य लेखन केलेले आहे.

*******************************************



एखादा विषय,अनुभव यावर असलेले मुक्तचिंतन याला ललित गद्य म्हणता येईल. त्याचा फॉर्म आणि कंटेंट या दोन्हीवर कसलीही बंधने नाहीत. पण त्याला कथा-कादंबरीचे स्वरुप नसले पाहिजे
या क्षणी माबोवर 'ललित' या सदरात असलेले बरेच काही 'ललित गद्य' म्हणता येईल.
मला वाटतं काणेकरांनी वगैरे ललितलेखनाची अशी एक परंपरा रुजवणे चालु केले. चु भु द्या. घ्या.
काणेकर, कुसुमावती देशपांडे, इरावतीबाई, दुर्गाबाई, फडके, खांडेकर,(आनंदीगोपाळवाले) जोश्यांपासुन विंदा/शांताबाई आणि बोरकरांपर्यंत ते आताआतापर्यंतच्या टिपीकल दवणे, पिंगेंपर्यंत ललितलेखांचा सुळसुळाट झाला मराठी भाषेत. प्राध्यापकांची, टीकाकारांची प्रतिभा (कथा, कादंबरी, कविता, नाटक सारख्या साहित्यप्रकारांना)अपुरी पडली पण ललिताच्या फॉर्म ने त्यांना तारलं असावं, इतकं की ललितलेखन वॉनॉबे साहित्यिकांचे आणि प्राध्यापकांचे राखीव कुरण बनलं. पूर्वीचे ललितनिबंध तसे ठाशीव वाटतात. ते साधारण विषयाभोवती रिंगण घालतात, म्हणुनच लघुनिबंधात त्यांचे बीज आढळते. अलिकडचे नुसते भाषेची वीण उलट सुलट घालतात. स्मृतीरंजनाच्या शिळ्या कढीला बरंका कोणाचे तरी काहीतरी वाक्याची फोडणी घालावी, चांगली संस्कारांची उकळी आणावी आणि वर गोडगोड शब्दांची कोंथींबीर भुरभुरावी- झाले ललित तयार
उत्तर लिहिले · 13/5/2022
कर्म · 53720