समष्टि अर्थशास्त्र

                         स्थूल अर्थशास्त्रात अर्थव्यवस्थेतील समग्र घटकांचा अभ्यास केला जातो . उदा. राष्ट्रीय उत्पन्न , राष्ट्रीय उत्पादन , राष्ट्रीय रोजगार , सर्वसाधारण किंमत पातळी , व्यापारचक्र इत्यादी .

                              स्थूल अर्थशास्त्र राष्ट्रीय उत्पन्नाची संकल्पना त्याचे विविध घटक , मापन पद्धती इत्यादीचा अभ्यास करते . हे एकूण मागणी व एकूण पुरवठाशी संबंधित आहे . तसेच यात राष्ट्रीय उत्पन्नातील चढ-उतार , व्यापारचक्रतील तेजी-मंदी या कारणांचे व बदलांचे स्पष्टीकरण करते .

                                   स्थूल अर्थशास्त्राच्या सर्वसाधारण समतोलाचे विश्लेषण केले जाते . यामध्ये एकूण घटकांचा वर्तनाशी आणि त्यांच्या कार्यपद्धतीशी संबंधित आहे . सर्वसाधारण समतोल संपूर्ण अर्थव्यवस्थेत मागणी , पुरवठा व किंमत यांच्या वर्तनाशी निगडित आहे . 

4] परस्परावलंबन :- 

                              स्थूल विश्लेषणात उत्पन्न , उत्पादन , रोजगार , गुंतवणूक , किंमतपातळी यांसारख्या आर्थिक परस्परावलंबन विचारात घेतले जाते . उदा. गुंतवणूक पातळीत होणाऱ्या बदलांचा अंतिम परिणाम , उत्पन् , एकूण उत्पादन , रोजगार आणि आर्थिक वृद्धीवर होतो .

                             स्थूल अर्थशास्त्रात राशी पद्धधतीचा अवलंब केला जाते . यामध्ये केवळ एका घटकाचा अभ्यास नसून संपूर्ण अर्थव्यवस्थेचा अभ्यास केला जातो . प्रा . बोल्डींग यांच्या मते ,

                      " जंगल म्हणजे संपूर्ण झाडांचा समूच्चय असतो . परंतू त्यात एका विशिष्ट झाडाची गुणवैशिष्ट्ये दिसून येत नाही " यातून सूक्ष्म अर्थशास्त्र व स्थूल अर्थशास्त्रातील यांमधीत फरक दर्शविला जातो .

                           स्थूल अर्थशास्त्र वृद्धीची प्रारूपे विकसित करण्यासाठी उपयुक्त ठरते . आर्थिक विकासाच्या अभ्यासासाठी ही प्रारूपे उपयोगी ठरतात . उदा . देशांच्या आर्थिक विकासाच्या अभ्यासासाठी मूलभूत व अवजड उद्योगांवर भर देणारे महालनोबीस वृद्धी प्रारूप .

                         स्थूल अर्थशास्त्रात सर्वसाधारण किंमत पातळी निश्चित त्यातील बदलांचा अभ्यास केला जातो . सर्वसाधारण किंमत पातळी म्हणजे अर्थव्यवस्थेतील सदस्यस्थितील उत्पादित केलेले सर्व वस्तू व सेवांच्या किंमतीची सरासरी होय .

                        लॉर्ड केन्सच्या मते " स्थूल अर्थशास्त्र हे आर्थिक समस्या सोडविण्याच्या धोरणांची चर्चा करणारे शास्त्र आहे " . उदा . भाववाढ नियंत्रण , रोजगारनिर्मिती , अर्थव्यवस्थेला मंदीतून बाहेर काढाणे इ.

समग्र अर्थशास्त्राची व्याप्ती (Scope of Macroeconomics):

समग्र अर्थशास्त्र हे अर्थशास्त्राचा एक भाग आहे, जे संपूर्ण अर्थव्यवस्थेचा अभ्यास करते. यात राष्ट्रीय उत्पन्न, एकूण मागणी, एकूण पुरवठा, रोजगार, महागाई आणि आर्थिक वाढ यांसारख्या विषयांचा समावेश होतो. समग्र अर्थशास्त्राची व्याप्ती खालीलप्रमाणे आहे:

1. राष्ट्रीय उत्पन्न आणि उत्पादन (National Income and Output):

• समग्र अर्थशास्त्र राष्ट्रीय उत्पन्न कसे मोजले जाते आणि देशाच्या एकूण उत्पादनावर कोणत्या घटकांचा परिणाम होतो, याचा अभ्यास करते.
• सकल राष्ट्रीय उत्पादन (GDP) आणि निव्वळ राष्ट्रीय उत्पादन (NNP) यांसारख्या संकल्पनांचा अभ्यास केला जातो.

2. रोजगार (Employment):

• अर्थव्यवस्थेतील रोजगाराची पातळी आणि बेरोजगारीची कारणे काय आहेत, हे समग्र अर्थशास्त्र पाहते.
• पूर्ण रोजगार (Full employment) आणि बेरोजगारीचे प्रकार (Types of unemployment) यांचा अभ्यास करते.

3. महागाई (Inflation):

• महागाई म्हणजे काय, तिची कारणे काय आहेत आणि अर्थव्यवस्थेवर तिचा कसा परिणाम होतो, हे समग्र अर्थशास्त्र तपासते.
• चलनवाढ (Demand-pull inflation) आणि खर्च-आधारित महागाई (Cost-push inflation) यांसारख्या महागाईच्या प्रकारांचा अभ्यास करते.

4. आर्थिक वाढ (Economic Growth):

• देशाची अर्थव्यवस्था किती वेगाने वाढते आणि वाढीसाठी कोणते घटक महत्त्वाचे आहेत, हे समग्र अर्थशास्त्र पाहते.
• तंत्रज्ञान, गुंतवणूक आणि मानवी भांडवल यांचा आर्थिक वाढीवर कसा परिणाम होतो, हे अभ्यासले जाते.

5. व्यापार चक्र (Business Cycle):

• अर्थव्यवस्थेत तेजी आणि मंदी का येते, याचा अभ्यास समग्र अर्थशास्त्र करते.
• व्यापार चक्राचे टप्पे आणि त्याचे अर्थव्यवस्थेवरील परिणाम समजून घेतले जातात.

6. सरकारी धोरणे (Government Policies):

• सरकारच्या fiscal policy (राजकोषीय धोरण) आणि monetary policy (मौद्रिक धोरण) यांचा अर्थव्यवस्थेवर काय परिणाम होतो, हे समग्र अर्थशास्त्र पाहते.
• उदाहरणार्थ, करांचे दर (Tax rates) बदलल्यास किंवा व्याज दर (Interest rates) कमी-जास्त केल्यास त्याचा अर्थव्यवस्थेवर काय परिणाम होतो, हे अभ्यासले जाते.

7. आंतरराष्ट्रीय व्यापार (International Trade):

• देशांमधील आयात (Imports) आणि निर्यात (Exports) यांचा अर्थव्यवस्थेवर कसा परिणाम होतो, हे समग्र अर्थशास्त्र पाहते.
• विनिमय दर (Exchange rates) आणि व्यापार धोरणे (Trade policies) यांचा अभ्यास करते.

थोडक्यात, समग्र अर्थशास्त्र हे अर्थव्यवस्थेच्या मोठ्या चित्राचा अभ्यास आहे. हे सरकारला आणि धोरणकर्त्यांना (Policymakers) आर्थिक धोरणे तयार करण्यात मदत करते, ज्यामुळे अर्थव्यवस्था अधिक स्थिर आणि विकसित होऊ शकते.

अर्थव्यवस्थेचा समतोल म्हणजे मागणी आणि पुरवठा यांच्यातील संतुलन. या स्थितीला बाजारातील समतोल (Market Equilibrium) म्हणतात.

जेव्हा वस्तूची मागणी आणि पुरवठा समान होतात, तेव्हा त्या वस्तूची किंमत आणि नगसंख्या स्थिर होते. याequilibrium price आणि equilibrium quantity म्हणतात.

बाजारातील समतोल खालील गोष्टींवर अवलंबून असतो:

• वस्तूची मागणी
• वस्तूचा पुरवठा
• उत्पादन खर्च
• ग्राहकांची आवड

जेव्हा समग्र पुरवठा आणि समग्र मागणी समान राहते, तेव्हा अर्थव्यवस्थेत संतुलन (Equilibrium) म्हटले जाते.

संतुलन म्हणजे काय:

• जेव्हा वस्तू आणि सेवांची मागणी (aggregate demand) त्यांच्या उत्पादनाबरोबर (aggregate supply) जुळते, तेव्हा बाजारात संतुलन निर्माण होते.
• या स्थितीत, वस्तूंच्या किमती स्थिर राहतात कारण मागणी आणि पुरवठा दोन्ही समान पातळीवर असतात.
• अर्थव्यवस्थेत संतुलन राखणे आवश्यक आहे, कारण यामुळे आर्थिक स्थिरता आणि विकासाला मदत होते.

अधिक माहितीसाठी, आपण खालील लिंकला भेट देऊ शकता:

• Investopedia - Equilibrium

जेव्हा समग्र पुरवठा (Aggregate Supply) आणि समग्र मागणी (Aggregate Demand) अर्थव्यवस्थेत स्थिर होतात, तेव्हा त्या स्थितीला समग्र आर्थिक संतुलन (Macroeconomic Equilibrium) म्हटले जाते.

या स्थितीमध्ये:

• वस्तू आणि सेवांची मागणी त्यांच्या पुरवठ्याशी जुळते.
• किंमत पातळी स्थिर राहते.
• बेरोजगारी दर स्थिर असतो.
• अर्थव्यवस्था स्थिर वाढ दर्शवते.

समग्र आर्थिक संतुलन हे अर्थव्यवस्थेसाठी एक आदर्श मानले जाते, परंतु ते नेहमी प्राप्त करणे शक्य नसते.

अधिक माहितीसाठी आपण खालील लिंकला भेट देऊ शकता:

1. Aggregate Demand
2. Aggregate Supply