सामाजिक महत्त्व

राष्ट्रीय उद्यानांचे सामाजिक महत्त्व खालीलप्रमाणे आहे:

• शिक्षण आणि संशोधन: राष्ट्रीय उद्याने निसर्गाचा अभ्यास करण्यासाठी आणि संशोधनासाठी उत्तम संधी देतात. विद्यार्थी, संशोधक आणि अभ्यासक येथे निसर्गाच्या विविध पैलूंचा अभ्यास करू शकतात.
• मनोरंजन आणि पर्यटन: राष्ट्रीय उद्याने शहराच्या धावपळीतून शांत आणि सुंदर ठिकाणी विरंगुळा मिळवण्याचे ठिकाण आहे. हे पर्यटनाला चालना देतात, ज्यामुळे स्थानिक लोकांना रोजगार मिळतो.
• सांस्कृतिक महत्त्व: काही राष्ट्रीय उद्याने ऐतिहासिक आणि सांस्कृतिकदृष्ट्या महत्त्वाची असतात. त्या ठिकाणांचा इतिहास आणि संस्कृती जतन करण्याचे काम राष्ट्रीय उद्याने करतात.
• पर्यावरण शिक्षण: राष्ट्रीय उद्याने लोकांना पर्यावरणाचे महत्त्व शिकवण्यासाठी महत्त्वाची भूमिका बजावतात. निसर्गाच्या संरक्षणाबद्दल जागरूकता वाढवतात.
• आरोग्य आणि कल्याण: निसर्गाच्या सानिध्यात राहिल्याने शारीरिक आणि मानसिक आरोग्य सुधारते. राष्ट्रीय उद्याने लोकांना ताजी हवा आणि शांत वातावरण देतात, ज्यामुळे तणाव कमी होतो.

समाजशास्त्र (Sociology) म्हणजे माणसाचा समाजाशी असलेल्या आंतरसंबंधांचा अभ्यास होय. समाजशास्त्र हे समाजाचे विज्ञान आहे. यात सामाजिक घटक व सामाजिक घडामोडींचा समावेश असतो. समाजाचे मन, मनाचा एकूण कल व समाज पाळत असलेले रीतिरिवाज यांचा शोध या शास्त्रात घेतला जातो.[१] सामाजिक प्रश्नांची उकल करण्यासाठी समाजशास्त्र उपयुक्त असते. हे शास्त्र आंतरविद्याशाखीय स्वरूपाचे आहे. यामुळे याचा मानववंशशास्त्र, भाषाशास्त्र, राज्यशास्त्र, इतिहास व संख्याशास्त्र अशा अनेक शाखांशी संबंध येतो.[२] यामध्ये लोकांच्या जीवनाचे वास्तव चित्रणाचे रुप रेखाटले जाते. लोकांच्या सामाजिक प्रश्नांचे निवारण येथे केले जाते.

व्यवस्थाबद्द ज्ञान सम्मुचयास शास्त्र असे म्हणतात. अभ्यास विषयाच्या आधारे शास्त्राचे दोन प्रकार केले जातात. १) नैसर्गिक २) सामाजिक शास्त्र.

नैसर्गिक विज्ञानात समाजोत्तर घटनांचे अध्ययन केले जाते. यामध्ये रासायनिक प्रक्रिया, वनस्पती, उर्जा इ. विषयांचे अध्ययन करण्यात येते. या विषयांचे अध्ययन करण्यासाठी पदार्थ विज्ञान, वनस्पती शास्त्र, रसायनशास्त्र, इ. शास्त्रांचा समावेश केला जातो.

सामाजिक शास्त्रांचा अभ्यासविषय सामाजिक घटना असतात. उदा. सामाजिक संबंध, आर्थिक प्रयत्न, मानसिक वर्तन, राजकीय वर्तन इ. अभ्यास समाजशास्त्र, अर्थशास्त्र, मानसशास्त्र, राज्यशास्त्र, गुन्हेगारी शास्त्र, इ. शास्त्रामध्ये करण्यात येतो.

थोडक्यात म्हणजे सामाजिक घटनांच्या अभ्यासाषी निगडीत असणारे शास्त्र म्हणून समाजशास्त्राला सामाजिक शास्त्र असे म्हणतात.

शास्त्राच्या अभ्यास विषयाला केंद्रस्थानी मानले असताना शास्त्राचे आदर्षनिष्ठ शास्त्र, आणि विषुद्धशास्त्र असेही दोन प्रकार करता येतात.

आदर्श प्रमाणभूत मानुन अध्ययन करणारी शास्त्रे म्हणजे तर्कशास्त्र व नितीशास्त्र ही होय. याउलट समाजातील घटनांचा तटस्थ वृत्तीने अभ्यास करणारी शास्त्रे म्हणजे विशुद्ध शास्त्रे होय. समाजशास्त्रात तटस्थ वृत्तीने समाजातील घटनांचा अभ्यास केला जात असल्याने ते एक विशुद्ध शास्त्र आहे.

आपल्या जडणघडणीत समाजाचे महत्व:

या गरजा स्थलकाल व परिस्थितिसापेक्ष असतात. समाजनियंत्रणाच्या संदर्भात सामाजिक संस्थांकडे एक प्रभावी साधन म्हणून पाहिले जाते. काळाच्या बदलाबरोबर संस्थांमध्ये नवमताचा प्रवाह येणे, परिवर्तन होणे, रचनात्मक व कार्यात्मक नियम बदलणे, नवी प्रतीके व मूल्ये संपादन केली जाणे,बदलणे, नवी प्रतीके व मूल्ये संपादन केली जाणे, या गोष्टी अटळ असतात व त्या घडत राहतात; मात्र सर्व समाजाकडून त्यास सहमती मिळतेच असे घडत नाही; कारण बहुसंख्य गटांची त्याविषयी स्वतंत्र तत्त्वप्रणाली, मते व दृष्टिकोण असतात; त्यांच्या नियंत्रणपद्धतीमध्ये फरक आढळतो. संस्थांच्या जडणघडणीवर सामाजिक, आर्थिक, धार्मिक आणि भौगोलिक परिस्थितीचा प्रभाव व परिणाम होत असतो. मानवी समाजात संस्थांचे स्थान उत्कांतिवादी व सार्वत्रिक आढळते. त्यात मानवाचे मूलभूत गुण व वैशिष्ट्ये यांचे दर्शन होते.

प्रत्येक संस्थेचे कार्य, स्वरुप, हेतू व क्षेत्र ठरलेले असते. कुटुंब व नातेव्यवस्था या संस्था समाजातील व्यक्तीचे जैविक संबंध व प्रजनन यांवर नियंत्रण ठेवतात. शैक्षणिक संस्था व्यापक व विस्तारितस्वरूपात कार्य करतात आणि लहान बालकापासून प्रौढ व्यक्तीपर्यंतच्या सर्वांना ज्ञानदान करतात. व्यक्तिमत्त्व विकासात त्यांचा महत्त्वाचा वाटा असतो. या संस्थांद्वारे समाजाचा सांस्कृतिक वारसा व आदर्श मूल्ये एका पिढीकडून दुसऱ्या पिढीकडे सुपूर्द केली जातात. अर्थकारण व अर्थशास्त्र या क्षेत्रांशी निगडित संस्था उत्पादन, विभाजन, सेवा व वस्तुविनिमय, त्यांचा उपभोग यांबाबत दक्ष असतात. समाजात त्यांना महत्त्वाचे स्थान असते. राजकीय संस्था सर्व नियमनांद्वारे समाजात शांतता, सुव्यवस्था राखून अराजकी शक्तींवर नियंत्रण ठेवण्याचे काम करतात. सांस्कृतिक संस्था ह्या मुख्यत्वे धार्मिक, वैज्ञानिक व कलात्मक क्षेत्रांना योगदान देऊन सांस्कृतिक ठेव्याचे संरक्षण-संवर्धन करतात; तसेच संस्कृतीचे काटेकोरपणे संरक्षण करतात.या सर्व संस्थांमध्ये स्तरीकरणनामक संस्था समाजात मूलभूत भूमिका बजावते. समाजातील प्रत्येक व्यक्तीला मिळणारा दर्जा अथवा स्थान, पुरस्कार, पारितोषिके, चरितार्थाची साधने व त्यांची प्राप्ती इत्यादींची तपशिलवार नोंद ठेवून यांतील विविधता आणि विभाजनाचे कमी-अधिक प्रमाण यांबाबतच्या समस्या सोडविण्याचा प्रयत्न ती करते. ही सर्व कार्ये समाजातील ज्येष्ठ, प्रतिष्ठित व प्रभावी व्यक्ती आणि गट करीत असतात. प्रसिद्ध अमेरिकन समाजशास्त्रज्ञ • टॅलकॉट एडवर्ड पार्सन्झ हे संस्थांच्या विविधतेचे विश्लेषण करताना म्हणतात, 'सामाजिक संस्थांत आढळणारे भेद हे अर्थातच समाजाच्या स्वरूपावर, त्यांतील लोकांच्या व गटांच्या जीवनपद्धतीवर आणि समाजातील प्रस्थापित व्यवस्था यांवर अवलंबून असतात. या कारणामुळे हे वेगवेगळेपण आढळते. अश्मयुगीन मानवापासून आधुनिक मानवापर्यंतच्या अवस्थांत होत गेलेल्या क्रमविकासामुळे सामाजिक संस्थांतही उत्कांती झालेली दिसते.

भारतामध्ये 'स्टॅच्यू ऑफ युनिटी' हा पुतळा उभारल्याने अनेक फायदे झाले:

• पर्यटन वाढ: स्टॅच्यू ऑफ युनिटी हे एक प्रमुख पर्यटन स्थळ बनले आहे. दरवर्षी लाखो पर्यटक या पुतळ्याला भेट देतात, ज्यामुळे परिसरातील अर्थव्यवस्था सुधारण्यास मदत झाली आहे.
• रोजगार निर्मिती: पर्यटन वाढल्यामुळे स्थानिक लोकांसाठी रोजगार संधी निर्माण झाल्या आहेत. हॉटेल, रेस्टॉरंट, वाहतूक आणि इतर सेवा क्षेत्रात मोठ्या प्रमाणात रोजगार उपलब्ध झाले आहेत.
• सरदार वल्लभभाई पटेल यांना आदरांजली: हा पुतळा सरदार वल्लभभाई पटेल यांच्या योगदानाला आदराने स्मरण करतो. त्यांनी भारताला एकत्र आणण्यासाठी केलेल्या कार्याचा गौरव करतो.
• राष्ट्रीय एकात्मता: हा पुतळा राष्ट्रीय एकात्मतेचे प्रतीक आहे आणि लोकांना एकत्र येण्याची प्रेरणा देतो.
• 地域 विकास: पुतळ्याच्या आसपासच्या क्षेत्राचा विकास झाला आहे. रस्ते, पाणी, वीज आणि इतर पायाभूत सुविधा सुधारल्या आहेत.

एवढे पैसे खर्च करण्याचे कारण:

• दूरदृष्टी: सरदार वल्लभभाई पटेल यांच्या योगदानाला चिरस्थायी ठेवण्यासाठी आणि त्यांच्या कार्याची प्रेरणा देण्यासाठी हा पुतळा उभारणे आवश्यक होते.
• दीर्घकालीन फायदा: जरी खर्च जास्त असला तरी, पर्यटन आणि इतर आर्थिक घडामोडींमुळे दीर्घकाळात यातून फायदा मिळण्याची शक्यता आहे.

याव्यतिरिक्त, स्टॅच्यू ऑफ युनिटीमुळे भारताची प्रतिमा आंतरराष्ट्रीय स्तरावर सुधारली आहे.

अधिक माहितीसाठी:

1. स्टॅच्यू ऑफ युनिटीची वेबसाइट
2. विकिपीडियावरील माहिती