शाखा

आर्टस, कॉमर्स, आणि सायन्स हे शिक्षणाच्या तीन मुख्य शाखा आहेत. त्यांना खालील नावाने सुद्धा ओळखले जाते:

• आर्टस (Arts): या शाखेला ‘मानव्यशास्त्र’ (Humanities) किंवा ‘कला शाखा’ असेही म्हणतात.
• कॉमर्स (Commerce): या शाखेला ‘वाणिज्य शाखा’ असे म्हणतात.
• सायन्स (Science): या शाखेला ‘विज्ञान शाखा’ असे म्हणतात.

टीप: काहीवेळा या शाखांना विद्याशाखा असेही संबोधले जाते.

गृहअर्थशास्त्राच्या विविध शाखा खालीलप्रमाणे आहेत:

1. अन्न आणि पोषण (Food and Nutrition):

   या शाखेत आहाराचे महत्त्व, पोषक तत्वे, त्यांचे कार्य आणि मानवी आरोग्यासाठी आवश्यक असणारे प्रमाण यांचा अभ्यास केला जातो.

   • आहार नियोजन (Diet planning)
   • पाककला (Cooking)
   • अन्न प्रक्रिया (Food processing)
2. वस्त्रशास्त्र आणि परिधान (Textiles and Clothing):

   यामध्ये विविध प्रकारचे धागे, त्यांचे गुणधर्म, वस्त्र निर्मिती प्रक्रिया, कपड्यांची निवड, डिझाइन आणि त्यांची काळजी घेणे इत्यादी गोष्टींचा अभ्यास केला जातो.

   • वस्त्रांचे प्रकार (Types of fabrics)
   • वस्त्र डिझाइन (Fashion designing)
   • परिधान तंत्रज्ञान (Clothing technology)
3. गृह व्यवस्थापन (Home Management):

   घरातील साधनसामग्री, वेळ आणि ऊर्जेचा योग्य वापर करून घराला अधिक चांगले कसे बनवता येईल, याचा अभ्यास यात केला जातो.

   • वेळेचे व्यवस्थापन (Time management)
   • ऊर्जा व्यवस्थापन (Energy management)
   • आर्थिक नियोजन (Financial planning)
4. बाल विकास (Child Development):

   या शाखेत बालकांच्या शारीरिक, मानसिक, भावनिक आणि सामाजिक विकासाचा अभ्यास केला जातो.

   • बालकांचे शिक्षण (Child education)
   • संगोपन (Child care)
   • पालकत्व (Parenting)
5. मानव विकास आणि कुटुंब अध्ययन (Human Development and Family Studies):

   माणसाच्या जन्मापासून ते वृद्धावस्थेपर्यंतच्या विकासाचा अभ्यास केला जातो. कुटुंबातील सदस्यांचे संबंध, समस्या आणि त्यांचे निराकरण कसे करावे हे शिकवले जाते.

   • कौटुंबिक समुपदेशन (Family counseling)
   • वैयक्तिक विकास (Personal development)
   • वृद्धावस्था काळजी (Elderly care)
6. गृह विज्ञान शिक्षण आणि विस्तार (Home Science Education and Extension):

   या शाखेत गृह विज्ञानाचे शिक्षण आणि त्याचा प्रसार कसा करावा, हे शिकवले जाते. ग्रामीण भागातील लोकांचे जीवनमान सुधारण्यासाठी विविध योजना व कार्यक्रम राबविले जातात.

   • शिक्षण पद्धती (Teaching methods)
   • प्रसार तंत्र (Extension techniques)
   • समुदाय विकास (Community development)

भारतीय संविधानामध्ये मानसशास्त्राचा थेट उल्लेख नाही, परंतु काही कलमे आणि तरतुदी अशा आहेत ज्या मानसशास्त्राच्या विविध शाखांशी संबंधित आहेत. त्या शाखा खालीलप्रमाणे:

1. बाल मानसशास्त्र (Child Psychology):

   कलम 21A: हे कलम शिक्षण हक्क कायद्याशी संबंधित आहे. या कायद्यानुसार, 6 ते 14 वर्षे वयोगटातील मुलांना मोफत आणि सक्तीचे शिक्षण देणे राज्याची जबाबदारी आहे. बालकांच्या मानसिक आणि भावनिक विकासासाठी शिक्षण महत्त्वाचे आहे.

   कलम 39(f): या कलमानुसार, राज्याने मुलांचे आरोग्य आणि विकासासाठी संधी उपलब्ध करून देणे अपेक्षित आहे.

2. सामाजिक मानसशास्त्र (Social Psychology):

   कलम 14, 15, 16: ही कलमे समानता आणि सामाजिक न्यायाशी संबंधित आहेत. समाजात कोणताही भेदभाव होऊ नये, यासाठी ही कलमे महत्त्वपूर्ण आहेत. सामाजिक मानसशास्त्र व्यक्तीच्या सामाजिक वर्तनाचा अभ्यास करते.

   कलम 17: अस्पृश्यता निवारण हे सामाजिक समानतेच्या दृष्टीने महत्त्वाचे आहे.

3. गुन्हेगारी मानसशास्त्र (Criminal Psychology):

   गुन्हेगारी न्याय प्रणालीमध्ये गुन्हेगारांचे मानसिक विश्लेषण केले जाते. यासाठी संविधानातील तरतुदींचा आधार घेतला जातो.

   कलम 20, 21, 22: या कलमांनुसार, आरोपींना काही अधिकार दिलेले आहेत.

4. नैदानिक मानसशास्त्र (Clinical Psychology):

   मानसिक आरोग्य सेवा पुरवण्यासाठी संविधानात तरतूद नसली तरी, आरोग्य हा मूलभूत अधिकार आहे. त्यामुळे मानसिक आरोग्याच्या समस्यांसाठी अप्रत्यक्षपणे या शाखेशी संबंध येतो.

5. शैक्षणिक मानसशास्त्र (Educational Psychology):

   कलम 29, 30: अल्पसंख्यांक समुदायांना शैक्षणिक संस्था स्थापन करण्याचा आणि त्यांचे व्यवस्थापन करण्याचा अधिकार आहे.

Disclaimer: येथे दिलेली माहिती केवळ सामान्य ज्ञानासाठी आहे. अधिक माहितीसाठी कृपया तज्ञांचा सल्ला घ्या.