सूक्ष्म अर्थशास्त्र

सरासरी प्राप्ती म्हणजे वस्तू विकून मिळणारी दर युनिट प्राप्ती. हे एकूण प्राप्तीला विकलेल्या युनिट्सच्या संख्येने भागून काढले जाते.

• सूत्र: सरासरी प्राप्ती = एकूण प्राप्ती / विकलेल्या युनिट्सची संख्या
• सरासरी प्राप्ती मागणी वक्र (Demand Curve) म्हणून सुद्धा ओळखली जाते.
• पूर्ण स्पर्धेत (Perfect competition) सरासरी प्राप्ती स्थिर असते.

सीमांत प्राप्ती म्हणजे वस्तूच्या एका अतिरिक्त युनिटच्या विक्रीतून मिळणारी अतिरिक्त प्राप्ती.

• सूत्र: सीमांत प्राप्ती = एकूण प्राप्तीतील बदल / युनिट्सच्या संख्येत बदल
• सीमांत प्राप्ती आपल्याला उत्पादन वाढवण्याचा निर्णय घेण्यासाठी मदत करते.
• जेव्हा सीमांत प्राप्ती शून्य होते, तेव्हा एकूण प्राप्ती सर्वाधिक असते.

एका कंपनीने 10 वस्तू विकून 100 रुपये कमावले, तर सरासरी प्राप्ती 10 रुपये प्रति वस्तू (100/10) असेल. जर कंपनीने 11 वस्तू विकून 108 रुपये कमावले, तर सीमांत प्राप्ती 8 रुपये (108-100) असेल, कारण 11वी वस्तू विकल्याने 8 रुपये जास्त मिळाले.

• आंशिक समतोल म्हणजे विशिष्ट बाजारपेठेतील मागणी आणि पुरवठा यांच्यातील संतुलनचा अभ्यास करणे.
• हे विश्लेषण एका विशिष्ट वस्तू किंवा सेवेवर लक्ष केंद्रित करते आणि इतर बाजारपेठांमधील बदल गृहीत धरले जातात.
• उदाहरणार्थ, एका विशिष्ट धान्याच्या किमती आणि मागणीचा अभ्यास करताना, इतर वस्तूंच्या किमती स्थिर मानल्या जातात.
• हे विश्लेषण सुलभ आहे आणि विशिष्ट बाजारातील बदलांचा त्वरित अंदाज घेण्यासाठी उपयुक्त आहे.

• समग्र समतोल म्हणजे अर्थव्यवस्थेतील सर्व बाजारपेठांमधील मागणी आणि पुरवठा यांच्यातील एकत्रित संतुलनचा अभ्यास करणे.
• हे विश्लेषण सर्व वस्तू आणि सेवांच्या किमती आणि प्रमाणांचा एकाच वेळी विचार करते.
• उदाहरणार्थ, समग्र समतोल विश्लेषणामध्ये, एका वस्तूच्या किमतीतील बदलाचा इतर वस्तूंच्या किमती आणि उत्पादनावर कसा परिणाम होतो हे पाहिले जाते.
• हे विश्लेषण अधिक जटिल आहे, परंतु ते अर्थव्यवस्थेतील आंतरसंबंधांचे अधिक व्यापक चित्र देते.

1. लक्ष्य (Focus): आंशिक समतोल एका विशिष्ट बाजारावर लक्ष केंद्रित करते, तर समग्र समतोल संपूर्ण अर्थव्यवस्थेवर लक्ष केंद्रित करते.
2. व्याप्ती (Scope): आंशिक समतोलचे विश्लेषण संकुचित असते, तर समग्र समतोलचे विश्लेषण व्यापक असते.
3. जटिलता (Complexity): आंशिक समतोल सोपे आहे, तर समग्र समतोल अधिक जटिल आहे.
4. उपयुक्तता (Usefulness): आंशिक समतोल विशिष्ट बाजारातील बदलांचा त्वरित अंदाज घेण्यासाठी उपयुक्त आहे, तर समग्र समतोल धोरणात्मक निर्णय घेण्यासाठी उपयुक्त आहे.