अंतःस्रावी प्रणाली

पचनसंस्था आणि चेतासंस्था कार्य करते.

चेतासंस्थेमधील यंत्रणा अतिशय वेगाने संवेदना पाठवण्याचे आणि ग्रहण करण्याचे कार्य करते. 100 मीटर प्रति सेकंद एवढ्या अधिकतम वेगाने चेतापेशीमधून संवेदना पाठवला जातो. अनेक चेतापेशी एकत्र आल्याने चेतासंस्थेचे प्रमुख कार्य शरीराचे नियंत्रण आहे.

शरीरात योग्य नियंत्रण ठेवण्याचे कार्य खालीलप्रमाणे आहे:

• समतोलाचे नियंत्रण: शरीर स्थिर ठेवणे आणि तोल सांभाळणे.
• हालचालींचे नियंत्रण: स्नायूंच्या कार्यांवर नियंत्रण ठेवून शारीरिक हालचाली करणे.
• अंतःस्रावी नियंत्रण: संप्रेरकांच्या (Hormones) माध्यमातून शारीरिक क्रियांचे नियंत्रण करणे.
• मज्जासंस्थेचे नियंत्रण: मेंदू आणि मज्जारज्जूद्वारे (Spinal cord) माहितीचे वहन आणि त्यावर प्रक्रिया करून नियंत्रण ठेवणे.
• तापमान नियंत्रण: शरीराचे तापमान योग्य पातळीवर ठेवणे.
• रासायनिक नियंत्रण: शरीरातील रसायनांचे संतुलन राखणे.

हे सर्व कार्य सुरळीत पार पाडण्यासाठी शरीर विविध प्रणालींचा वापर करते.

ग्रंथींचे मुख्य प्रकार खालीलप्रमाणे आहेत:

1. अंतःस्रावी ग्रंथी (Endocrine Glands):
   या ग्रंथी आपले स्राव (Hormones) थेट रक्तप्रवाहात सोडतात. ह्या स्रावांमध्ये संप्रेरकं (Hormones) असतात, जे शरीरातील विविध कार्यांना नियंत्रित करतात.
   उदाहरण: थायरॉईड ग्रंथी, पिट्युटरी ग्रंथी, ॲड्रिनल ग्रंथी.
2. बाह्यस्रावी ग्रंथी (Exocrine Glands):
   या ग्रंथी नलिकांमार्फत आपले स्राव विशिष्ट ठिकाणी सोडतात.
   उदाहरण: लाळ ग्रंथी, घाम ग्रंथी, तेल ग्रंथी.
3. मिश्र ग्रंथी (Mixed Glands):
   या ग्रंथी अंतःस्रावी आणि बाह्यस्रावी दोन्ही प्रकारे कार्य करतात.
   उदाहरण: स्वादुपिंड (Pancreas).

अधिक माहितीसाठी:

• MSD Manuals - अंतःस्रावी प्रणाली विहंगावलोकन (Overview of the Endocrine System)

शरीरात योग्य नियंत्रण ठेवण्याचे काम खालील दोन मुख्य संस्था करतात:

1. मज्जासंस्था (Nervous System):

   मज्जासंस्था ही शरीरातील अत्यंत गुंतागुंतीची आणि महत्त्वाची संस्था आहे. हे मेंदू, মেরুদণ্ড (spinal cord) आणि मज्जातंतू (nerves) यांनी बनलेली असते. मज्जासंस्था शरीरातील सर्व कार्यांवर नियंत्रण ठेवते आणि समन्वय साधते.

   • कार्य:
   • संवेदना গ্রহণ करणे आणि त्यावर प्रक्रिया करणे.
   • स्नायूंचे नियंत्रण ठेवणे.
   • विचार करणे, शिकणे आणि स्मरणशक्ती.
   • शरीराचे संतुलन राखणे.

   अधिक माहितीसाठी:

   मज्जासंस्था - विकिपीडिया

2. अंतःस्रावी संस्था (Endocrine System):

   अंतःस्रावी संस्था ही संप्रेरक (hormones) नावाचे रासायनिक संदेशवाहक तयार करते. हे संप्रेरक रक्तप्रवाहात मिसळतात आणि शरीरातील विविध अवयवांच्या कार्यांवर परिणाम करतात.

   • कार्य:
   • वाढ आणि विकास.
   • चयापचय (metabolism).
   • प्रजनन.
   • शरीराची अंतर्गत स्थिरता (homeostasis) राखणे.

   अधिक माहितीसाठी:

   अंतःस्रावी संस्था - विकिपीडिया

या दोन संस्था एकमेकांशी समन्वय साधून शरीराचे कार्य सुरळीत ठेवतात.