मनुष्यबळ विकास
0
Answer link
ज्ञान कर्मचारी (Knowledge worker) ह्या शब्दाचा अर्थ असा आहे की, असा कर्मचारी जो आपल्या कामामध्ये सैद्धांतिक आणि विश्लेषणात्मक ज्ञानाचा उपयोग करतो.
ज्ञान कर्मचारी माहिती आणि ज्ञानावर आधारित काम करतात. ते समस्या सोडवण्यासाठी, निर्णय घेण्यासाठी आणि नवीन गोष्टी निर्माण करण्यासाठी आपल्या ज्ञानाचा उपयोग करतात.
उदाहरणार्थ: सॉफ्टवेअर डेव्हलपर, डेटा वैज्ञानिक, संशोधक, डॉक्टर, वकील, शिक्षक, इत्यादी.
ज्ञान कर्मचाऱ्यांचे काम हे शारीरिक श्रमावर आधारित नSystem.Net.WebException: The remote server returned an error: (503) Server Unavailable.
0
Answer link
मानव संसाधन विकासाचे महत्त्व
मानव संसाधन विकासाचा उद्देश मानवी श्रमाचा अधिक चांगला वापर करणे हा आहे ज्यामध्ये मनुष्यबळ विकास देखील समाविष्ट आहे. मनुष्यबळ म्हणजे सर्व प्रकारचे संघटित आणि असंघटित कामगार, मालक आणि पर्यवेक्षक, व्यवस्थापक आणि कर्मचारी. ही संज्ञा श्रमाच्या अगदी जवळ आहे. ज्या व्यक्ती कामावर आहेत किंवा काम करण्यास सक्षम आहेत परंतु सध्या कामावर नाहीत त्यांना मानव संसाधन म्हणतात.
मानव संसाधन विकास नियोजन म्हणजे असा कार्यक्रम ज्यामध्ये संस्थेच्या कर्मचार्‍यांचे संपादन, विकास, देखभाल आणि उपयोग नियोक्त्याद्वारे शक्य आहे. मानव संसाधनाचे मूल्यमापन, त्याचा अंदाज आणि उपलब्धीच्या स्त्रोतांचा शोध इत्यादी देखील मानव संसाधन विकासाचे विषय आहेत. ज्याप्रमाणे आर्थिक नियोजनाचे उद्दिष्ट उत्पादक संसाधनांचा विवेकपूर्ण वापर हे आहे, त्याचप्रमाणे मनुष्यबळ विकासाचे उद्दिष्ट हे मनुष्यबळाचा विवेकपूर्ण वापर आहे.
आज मानव संसाधन विकासाचा अर्थ व्यापक होत आहे. मानव संसाधन विकास ही एक अशी पद्धत आहे ज्यामध्ये सर्व स्तरांवर काम करणाऱ्या सर्व वर्गांना आणि लोकांना काम देण्यासाठी आणि त्यांच्या क्षमतेचा पुरेपूर वापर करण्याच्या दृष्टीकोनातून नियोजित कृती केली जाते.
आधुनिक युगात, जेव्हा कामगार आणि कर्मचारी त्यांच्या हितसंबंधांबद्दल जागरूक होत आहेत आणि मानवी समस्या आणि आकांक्षा वाढत आहेत, तेव्हा मानव संसाधन विकासाचे महत्त्व देखील वाढत आहे. अत्यंत स्पर्धेच्या युगात योग्य मनुष्यबळ विकासाद्वारेच कमीत कमी प्रयत्नांनी जास्तीत जास्त नफा मिळवता येतो.
मानव संसाधन विकास ही एक नवीन संकल्पना आहे, जी मायक्रो आणि मॅक्रो या दोन स्तरांवर वापरली जाते, जिथे पहिल्या स्तरावर तिचा वापर म्हणजे एखाद्या संस्थेतील कर्मचारी आणि व्यवस्थापकांचा विकास, जेणेकरून गुणवत्ता आणि उत्पादन दोन्ही वाढतील. तेथे, दुसऱ्या स्तरावर, याचा अर्थ राष्ट्राच्या संपूर्ण लोकसंख्येचा सर्वांगीण विकास होतो.
मानव संसाधन विकासाचे महत्त्व
पी. सुब्बा राव आणि टी.एन. छाब्रा यांच्या मते, खालील शीर्षकाखाली मानव संसाधन विकासाचे महत्त्व अभ्यासले जाऊ शकते.
वर्तमान आणि बदलत्या भविष्यातील अत्यावश्यकता आणि आव्हाने पूर्ण करण्यासाठी कर्मचार्यांना तयार करते.
कर्मचार्यांना संस्थेसाठी आणि कामासाठी अयोग्य आणि अवांछित होण्यापासून प्रतिबंधित करते.
कर्मचार्‍यांमध्ये सर्जनशील क्षमता आणि प्रतिभा विकसित करते.
उच्च स्तरीय असाइनमेंटसाठी कर्मचार्यांना तयार करते.
नव्याने नियुक्त केलेल्या कर्मचाऱ्यांना मानव संसाधन विकासाची मूलभूत कौशल्ये आणि ज्ञान प्रदान करते.
पुढील उच्च पदासाठी कर्मचार्‍यांमध्ये क्षमता विकसित करते.
एकूण गुणवत्ता व्यवस्थापनामध्ये समर्थन प्रदान करते.
वैयक्तिक आणि सामूहिक मनोबल आणि जबाबदारीची भावना, सहकारी वृत्ती विकसित करणे आणि चांगले परस्पर संबंध प्रस्थापित करणे.
हे कर्मचाऱ्यांच्या एकात्मिक विकासास मदत करते.
हे कर्मचार्यांना त्यांच्या स्वतःच्या कमकुवतपणा आणि सामर्थ्य ओळखण्यास मदत करते, ज्यामुळे कर्मचारी आणि संस्था या दोघांची कामगिरी सुधारते.
हे संस्थेमध्ये एक वातावरण तयार करते जिथे परस्परसंवाद, विश्वास, सहकार्य, मोकळेपणा वाढतो. त्यामुळे जवानांना अशा संधी उपलब्ध आहेत, जिथे ते त्यांच्या कौशल्याचा मुक्तपणे वापर करू शकतात.
हे प्रशिक्षण, नियुक्ती, निवड, पदोन्नती इत्यादींसारख्या कर्मचारी कार्यांबद्दल वैध तथ्ये प्रदान करते.
ते अधीनस्थ कर्मचाऱ्यांना वरिष्ठांकडून माहिती आणि मार्गदर्शन करण्यावर भर देते जेणेकरून त्यांची कामगिरी सुधारेल.
तसेच ते संघटनात्मक परिणामकारकता ठरते.
वरिष्ठ व्यवस्थापकांना विचारांच्या प्रसारासाठी संस्थेच्या आत आणि बाहेर सुविधा उपलब्ध करून देणे.
संस्थेच्या योग्य आणि प्रभावी कार्यासाठी आश्वासन.
मानव संसाधन विकासासाठी सर्वसमावेशक आराखडा तयार करणे.
संस्थेच्या क्षमता वाढवणे.
वैयक्तिक आणि संस्थात्मक हेतूंसाठी वातावरण तयार करणे आणि कर्मचार्यांना त्यांची प्रतिभा ओळखण्यास, विकसित करण्यास आणि त्यांचा वापर करण्यास सक्षम करणे.
कर्मचार्‍यांमध्ये वैयक्तिक स्वावलंबन, लवचिकता आणि शिस्त, आव्हान स्वीकारणे, सहिष्णुता इत्यादी भावना जागृत करणे हा मानव संसाधन विकास कर्मचारी आणि संस्था यांच्यासाठी निश्चितच एक महत्त्वाचा विषय आहे.
थोडक्यात, असे म्हणता येईल की आजच्या स्पर्धात्मक आणि आव्हानात्मक काळात कोणतीही संस्था तिच्या कर्मचार्‍यांच्या विकासाशिवाय तिची वाढ आणि अस्तित्व टिकवून ठेवू शकत नाही. जरी कर्मचारी धोरणे कर्मचार्‍यांचे मनोबल आणि प्रेरणा उच्च ठेवण्यासाठी उपयुक्त आहेत, परंतु केवळ हे प्रयत्न संस्थेला गतिमान बनवण्यासाठी आणि उच्च उंचीवर पोहोचण्यासाठी पुरेसे असू शकत नाहीत. कर्मचार्‍यांची क्षमता सतत तीव्र केली पाहिजे आणि ती सतत वापरली पाहिजे, ज्यासाठी मानवी संसाधन विकास उपक्रम आणि कार्यक्रम आवश्यक आहेत, जे कर्मचार्‍यांचे कार्य जीवन सुधारतात आणि त्यांना योग्य संवाद, योग्य कार्य दिशा प्रदान करतात, एकसंधतेवर मात करण्यासाठी. सर्व कर्मचार्‍यांची सर्जनशीलता पूर्णतः बाहेर येते. यामुळे कर्मचारी एकत्रितपणे विकसित होतात आणि त्यांच्या कमतरता आणि सामर्थ्य ओळखतात, परिणामी, कर्मचारी आणि संस्था या दोघांची कामगिरी वाढते. मानव संसाधन विकास कोणत्याही संस्थेत आणि राष्ट्रात अनेक प्रकारे उपयुक्त ठरू शकतो.
भारतातील मानव संसाधनाचे महत्त्व
अनेक प्रकारच्या शासन आणि प्रशासकीय व्यवस्थेमध्ये 'मानवी विकास'ला सर्वोच्च स्थान दिले जाते. आधुनिक लोककल्याणकारी राज्यांचे तत्वज्ञान, विचार आणि प्रयत्न मानव संसाधन विकासासाठी पूर्णपणे समर्पित आहेत कारण मानवाच्या सर्वांगीण विकासाशिवाय राज्याच्या विकासाची किंवा सरकारच्या अस्तित्वाची कल्पना करणे व्यर्थ आहे. मागील पानांवर नमूद केल्याप्रमाणे, मानव संसाधन विकास ही संकल्पना व्यावहारिकदृष्ट्या दोन स्तरांवर लागू केली जाते.
समुदाय स्तरावर मानव संसाधन विकास
संस्थात्मक स्तरावर मानव संसाधन विकास
सामुदायिक स्तरावर मानवी संसाधने विकसित करण्याचा प्रश्न आहे, त्यात वैद्यकीय, आरोग्य, कुटुंब कल्याण, शिक्षण, घर, रोजगार, शुद्ध पिण्याचे पाणी, वाहतूक, समानता, न्याय, मानवी जीवनाच्या सर्व मूलभूत गरजांची खात्री करणे समाविष्ट आहे. अधिकार, सुरक्षा. प्रशासकीय राज्य म्हणून कार्यरत असलेल्या आधुनिक सार्वजनिक प्रशासनाचे मूळ उद्दिष्ट मानव संसाधन विकास आहे. वृद्ध, महिला, मुले, असहाय, अपंग, गरीब, मजूर, मागासवर्गीय आणि इतर भेदभावग्रस्त व्यक्तींशी संबंधित असलेल्या सामाजिक कल्याणाच्या स्वरूपात दिल्या जाणाऱ्या अशा सेवांचा कोणत्याही समाजाच्या मानव संसाधन निर्देशांकावर थेट परिणाम होतो. . अलिकडच्या वर्षांत, लिंग-आधारित भेदभाव दूर करण्यासाठी लिंग संवेदनशीलतेचे प्रयत्न देखील मानव संसाधन विकासाच्या मूलभूत गोष्टींमध्ये गणले जातात.
6
Answer link
HR म्हणजे ह्युमन रिसोर्सेस. त्याला मराठीत मानव संसाधन म्हणतात. कंपनीतील मनुष्यबळाचे व्यवस्थापन करायचे काम ते करतात.
HR ची कामे:
- नवीन कामगार भरती करणे
- कंपनीतील कामगारांच्या मागण्यांचा पाठपुरावा करणे
- नवीन कामगार भरतीसाठी मुलाखतींची तयारी करणे
- विभागनिहाय कामगारांचे व्यवस्थापन करणे
0
Answer link
एखाद्या माणसाकडून काम करून घेण्यासाठी काही गोष्टी लक्षात घेणे आवश्यक आहे. प्रभावी संवाद, कामाची स्पष्टता, प्रोत्साहन आणि सहकार्याची भावना यांसारख्या गुणांचा वापर करणे महत्त्वाचे आहे.
1. स्पष्ट संवाद (Clear Communication):
- कामाची माहिती: समोरच्या व्यक्तीला काय काम करायचे आहे, ते व्यवस्थित समजावून सांगा. कामाचा उद्देश, अंतिम मुदत आणि अपेक्षित परिणाम याबद्दल स्पष्ट कल्पना द्या.
- प्रश्न विचारण्याची संधी: त्यांना प्रश्न विचारून शंका निरसन करण्याची संधी द्या.
2. कामाचे योग्य वाटप (Delegation):
- क्षमता आणि आवड: व्यक्तीची क्षमता आणि आवड लक्षात घेऊन काम द्या.
- जबाबदारी: काम सोपवताना, त्या कामाची जबाबदारी त्याला/तिला समजावून सांगा.
3. प्रोत्साहन आणि प्रशंसा (Encouragement and Appreciation):
- प्रोत्साहन: काम करत असतानाPositive feedback देऊन त्यांना উৎসাহিত करा.
- प्रशंसा: चांगले काम केल्यास त्यांची प्रशंसा करा, ज्यामुळे त्यांचे मनोबल वाढेल.
4. सहकार्य आणि समर्थन (Cooperation and Support):
- मदत: कामामध्ये काही अडचण आल्यास त्यांना मदत करा.
- उपलब्धता: त्यांच्या प्रश्नांची उत्तरे देण्यासाठी आणि मार्गदर्शन करण्यासाठी नेहमी तयार राहा.
5.Feedback आणि सुधारणा (Feedback and Improvement):
- नियमित feedback: कामाच्या प्रगतीवर लक्ष ठेवा आणि वेळोवेळी Feedback द्या.
- सुधारणा: सुधारणा करण्याची संधी द्या आणि त्या दृष्टीने मार्गदर्शन करा.
6. आदर आणि विश्वास (Respect and Trust):
- आदर: प्रत्येक व्यक्तीचा आदर करा आणि त्यांच्या मतांचा मान ठेवा.
- विश्वास: त्यांच्या क्षमतेवर विश्वास ठेवा आणि त्यांना स्वतंत्रपणे काम करू द्या.
या उपायांमुळे तुम्ही कोणाकडूनही प्रभावीपणे काम करून घेऊ शकता आणि चांगले परिणाम मिळवू शकता.
0
Answer link
मानवी संसाधनाचे विविध अंगे खालीलप्रमाणे आहेत:
मानवी संसाधन व्यवस्थापनाची विविध अंगे:
- भरती (Recruitment): योग्य कामासाठी योग्य उमेदवार शोधणे आणि निवडणे.
- निवड (Selection): अर्जादारांच्या मुलाखती घेणे, चाचणी करणे आणि योग्य उमेदवाराची निवड करणे.
- प्रशिक्षण आणि विकास (Training and Development): कर्मचाऱ्यांची कौशल्ये आणि ज्ञान वाढवण्यासाठी प्रशिक्षण कार्यक्रम आयोजित करणे.
- performance मूल्यांकन (Performance Appraisal): कर्मचाऱ्यांच्या कामाचे वेळोवेळी मूल्यांकन करणे आणि त्यांना सुधारण्यासाठी मार्गदर्शन करणे.
- वेतन आणि लाभ (Compensation and Benefits): कर्मचाऱ्यांना त्यांच्या कामासाठी योग्य वेतन आणि इतर लाभ देणे.
- कर्मचारी संबंध (Employee Relations): कंपनी आणि कर्मचाऱ्यांमध्ये चांगले संबंध प्रस्थापित करणे.
- सुरक्षा आणि आरोग्य (Safety and Health): कर्मचाऱ्यांसाठी सुरक्षित आणि आरोग्यदायी वातावरण निर्माण करणे.
- मनुष्यबळ नियोजन (Human Resource Planning): संस्थेच्या ध्येयांनुसार मनुष्यबळाची योजना तयार करणे.
हे सर्व घटक एकत्रितपणे काम करून संस्थेला तिची उद्दिष्ट्ये साध्य करण्यासाठी मदत करतात.
0
Answer link
बीएमएस (बॅचलर ऑफ मॅनेजमेंट स्टडीज) मध्ये एचआर (मनुष्यबळ विकास) specialization केल्याने तुम्हाला अनेक फायदे होऊ शकतात. त्यापैकी काही फायदे खालीलप्रमाणे:
1. करिअरच्या संधी:
- एचआरमध्ये specialization केल्याने तुम्हाला विविध क्षेत्रांमध्ये मनुष्यबळ विकास (Human Resource Development) विभागात काम करण्याची संधी मिळते.
- तुम्ही रिक्रूटर (Recruiter), एचआर जनरललिस्ट (HR Generalist), ट्रेनिंग अँड डेव्हलपमेंट स्पेशलिस्ट (Training and Development Specialist) अशा पदांवर काम करू शकता.
2. पगारात वाढ:
- सुरुवातीला पगार कमी असला तरी अनुभव आणि कौशल्ये वाढल्यावर चांगला पगार मिळू शकतो.
- एचआरमध्ये चांगले करिअर बनवण्याची संधी असते.
3. ज्ञान आणि कौशल्ये:
- कर्मचाऱ्यांचे व्यवस्थापन (Employee Management), औद्योगिक संबंध (Industrial Relations), प्रशिक्षण आणि विकास (Training and Development) यांसारख्या विषयांचे ज्ञान मिळते.
- मुलाखती (Interviews) घेण्याची, लोकांना समजून घेण्याची आणि त्यांच्या समस्यांचे समाधान करण्याची कौशल्ये विकसित होतात.
4. कंपनीसाठी महत्त्वाचे:
- प्रत्येक कंपनीला एचआर प्रोफेशनलची गरज असते, त्यामुळे तुमच्या ज्ञानामुळे कंपनीला योग्य कर्मचारी निवडण्यात आणि त्यांना प्रशिक्षित करण्यात मदत होते.
- तुम्ही कंपनीच्या ध्येयांना (goals) साध्य करण्यासाठी मदत करू शकता.
5. सतत शिकण्याची संधी:
- एचआर क्षेत्रात सतत नवीन बदल होत असतात, त्यामुळे तुम्हाला नवनवीन गोष्टी शिकण्याची आणि स्वतःला अपडेट ठेवण्याची संधी मिळते.
- तुम्ही सेमिनार (seminar), कार्यशाळा (workshops) आणिtraining programs मध्ये भाग घेऊन आपले ज्ञान वाढवू शकता.
0
Answer link
मानवी संसाधन (Human Resource) म्हणजे काय:
मानवी संसाधनांची कार्ये:
मानवी संसाधन म्हणजे एखाद्या संस्थेतील कर्मचारी आणि त्यांचे कौशल्य, ज्ञान, क्षमता, अनुभव आणि बुद्धिमत्ता होय. हे मनुष्यबळ संस्थेसाठी एक मौल्यवान সম্পদ असते, ज्याच्या मदतीने संस्था आपले ध्येय साध्य करू शकते. मानवी संसाधन व्यवस्थापन (Human Resource Management) कर्मचाऱ्यांचे योग्य व्यवस्थापन करून संस्थेच्या उत्पादकतेत वाढ करते.
मानवी संसाधनांची कार्ये:
मानवी संसाधनांची कार्ये खालीलप्रमाणे आहेत:
- भरती आणि निवड (Recruitment and Selection): योग्य कर्मचाऱ्यांची भरती करणे आणि त्यांची निवड करणे हे महत्त्वाचे कार्य आहे.
- प्रशिक्षण आणि विकास (Training and Development): कर्मचाऱ्यांच्या कौशल्यांमध्ये वाढ करण्यासाठी प्रशिक्षण आयोजित करणे.
- कार्यप्रदर्शन व्यवस्थापन (Performance Management): कर्मचाऱ्यांच्या कामाचे मूल्यमापन करणे आणि त्यांना सुधारण्यासाठी मार्गदर्शन करणे.
- वेतन आणि लाभ व्यवस्थापन (Compensation and Benefits Management): कर्मचाऱ्यांना योग्य वेतन आणि इतर लाभ देणे.
- कर्मचारी संबंध (Employee Relations): कर्मचाऱ्यांशी चांगले संबंध ठेवणे आणि त्यांच्या समस्यांचे निराकरण करणे.
- सुरक्षा आणि आरोग्य (Safety and Health): कर्मचाऱ्यांच्या कामाच्या ठिकाणी सुरक्षितता आणि आरोग्याची काळजी घेणे.
- धोरण विकास (Policy Development): संस्थेसाठी आवश्यक धोरणे तयार करणे.
मानवी संसाधन व्यवस्थापनामुळे संस्थेला योग्य कर्मचारी मिळतात आणि ते अधिक प्रभावीपणे काम करू शकतात.