नाट्यशास्त्र
नाटकाची संकल्पना स्पष्ट करण्यासाठी, आपल्याला नाटकाच्या विविध पैलूंचा विचार करावा लागेल.
नाटक हे एक कला माध्यम आहे. ज्यात कथा, संवाद, पात्र आणि अभिनय यांचा समावेश असतो. हे माध्यम रंगमंचावर सादर केले जाते. नाटक हे दृक्-श्राव्य (Audio-Visual) माध्यम आहे.
- कथा (Plot): नाटकाची कथा ही घटना आणि पात्रांच्या माध्यमातून सादर केली जाते.
- पात्र (Characters): नाटक हे पात्रांशिवाय अपूर्ण आहे. पात्रांच्या माध्यमातून कथेला पुढे नेले जाते.
- संवाद (Dialogue): पात्रांमधील संवाद नाटकाचा महत्त्वाचा भाग असतो.
- अभिनय (Acting): पात्रांना न्याय देण्याचे काम अभिनेत्यांकडून केले जाते.
- दिग्दर्शन (Direction): दिग्दर्शक नाटकाला योग्य दिशा देतो.
- संगीत (Music): नाटकामध्ये संगीत नाटकाला अधिक आकर्षक बनवते.
- प्रकाश योजना (Lighting): नाटकातील प्रकाश योजना नाटकाला एक वेगळी उंची देते.
नाटकाचे अनेक प्रकार आहेत, त्यापैकी काही खालील प्रमाणे:
- सामाजिक नाटक: सामाजिक समस्यांवर आधारित नाटक.
- ऐतिहासिक नाटक: ऐतिहासिक घटनांवर आधारित नाटक.
- पौराणिक नाटक: पौराणिक कथांवर आधारित नाटक.
- विनोदी नाटक: केवळ मनोरंजनासाठी असलेले नाटक.
नाटक हे केवळ मनोरंजनाचे साधन नाही, तर ते सामाजिक प्रबोधनाचेही कार्य करते. नाटकामुळे लोकांना विचार करण्याची संधी मिळते.
- विकिपीडिया - नाटकाची व्याख्या
नाटकातील व्यक्तिरेखा चित्रणाचे तंत्र खालीलप्रमाणे स्पष्ट करता येईल:
- व्यक्तिरेखेची निवड:
नाटकात कोणती व्यक्तिरेखा असावी, ती कथा- Plot ला कशी मदत करेल आणि त्या व्यक्तिरेखेत काय विशेष गुणधर्म असतील हे ठरवणे.
- व्यक्तिरेखेचा विकास:
व्यक्तिरेखा कशी बदलेल, तिच्यात काय नवीन गोष्टी येतील आणि ती emotionally कशी वाढेल हे ठरवणे.
- संवाद (Dialogue):
व्यक्तिरेखा काय बोलते, कसे बोलते आणि कोणत्या परिस्थितीत बोलते यावरून तिची ओळख ठरते. संवादातून तिची विचारसरणी, स्वभाव आणि इतरांशी असलेले संबंध दिसून येतात.
- कृती (Action):
व्यक्तिरेखा काय करते, कसे वागते आणि तिच्या हावभावांवरून तिची personality दिसते. तिच्या कृतीतून तिची ध्येये आणि हेतू स्पष्ट होतात.
- इतरांशी संबंध:
नाटकातील इतर व्यक्तिरेखांशी तिचे संबंध कसे आहेत, यावरून तिची भूमिका स्पष्ट होते. त्या व्यक्तिरेखांशी असलेले तिचे संवाद आणि व्यवहार तिची ओळख करून देतात.
- पार्श्वभूमी (Background):
व्यक्तिरेखा कुठून आली आहे, तिचे बालपण कसे होते, तिची सामाजिक आणि आर्थिक परिस्थिती काय आहे, हे सर्व तिचे character समजून घेण्यासाठी महत्त्वाचे ठरते.
- आंतरिक विचार (Inner thoughts):
व्यक्तिरेखा मनात काय विचार करते, तिच्या मनात काय भावना आहेत, हे दर्शवणे महत्त्वाचे आहे. काहीवेळा ती जे बोलते त्यापेक्षा तिच्या मनात वेगळे विचार चालू असतात, जे दर्शवणे आवश्यक असते.
या तंत्रांचा वापर करून, नाटककार (playwright) आपल्या व्यक्तिरेखा अधिक realistic आणि प्रभावी बनवू शकतो.
खल पात्रे म्हणजे नकारात्मक भूमिका असलेली पात्रे.
- हे पात्र नायकाच्या विरोधात उभे असतात.
- नकारात्मक विचारसरणीचे असतात.
- त्यांचे हेतू सहसा स्वार्थी किंवा दुष्ट असतात.
- ते नायकाला त्रास देण्यासाठी किंवा त्याचे कार्य बिघडवण्यासाठी योजना आखतात.
उदाहरण: सिंघम चित्रपटातील जयकांत शिकरे एक खल पात्र आहे.
भारताने नाट्यशास्त्रात चार वृत्ती सांगितल्या आहेत:
- भारती वृत्ती: ही वृत्ती शब्दांवर आणि विद्वानांवर आधारित आहे.
- सात्वती वृत्ती: Sattvik वृत्तीमध्ये त्याग, प्रेम आणि धैर्याचे प्रदर्शन असते.
- कैशिकी वृत्ती: Kaisiki वृत्तीत नृत्य, संगीत, श्रृंगार आणि विनोदाचा वापर केला जातो.
- आरभटी वृत्ती: Arabhati वृत्तीमध्ये युद्ध, मारामारी, आणि क्रोधाचे प्रदर्शन असते.