लोककला

१. पूर्वतयारी:

• कഥानिवड: नाटकासाठी योग्य कथेची निवड करणे.
• संहिता लेखन: निवडलेल्या कथेवर आधारित संवाद आणि संगीत तयार करणे.
• कलाकार निवड: भूमिकेनुसार योग्य कलाकारांची निवड करणे.
• rehearsals (सराव): कलाकारांना संवाद, गाणी आणि नृत्याची तालीम देणे.
• नेपथ्य आणि वेशभूषा: नाटकासाठी आवश्यक असलेले scenery (नेपथ्य) आणि costumes (वेशभूषा) तयार करणे.

२. सादरीकरण:

• सुरुवात: नाटकाची सुरुवात पारंपरिक पद्धतीने देवाची प्रार्थना किंवा नंदीच्या पूजेने होते.
• कथानक: मग मुख्य कथा सादर केली जाते, ज्यात विविध पात्रांचे संवाद आणि actions (कृती) असतात.
• संगीत आणि नृत्य: कथानकाला अधिक आकर्षक बनवण्यासाठी गाणी आणि नृत्ये सादर केली जातात.
• विनोद: नाटकामध्ये विनोदी प्रसंग आणि संवाद समाविष्ट असतात, जे प्रेक्षकांचे मनोरंजन करतात.

३. समारोप:

• शेवट: नाटकाचा शेवट सकारात्मक संदेशाने किंवा उपदेशाने होतो.
• कलाकारांचा सत्कार: नाटक संपल्यावर कलाकारांचा सत्कार केला जातो.
• धन्यवाद: आयोजक आणि प्रेक्षक यांचे आभार मानले जातात.

तमाशा हा महाराष्ट्रातील एक अत्यंत लोकप्रिय आणि पारंपरिक लोककला प्रकार आहे. तमाशा म्हणजे रंगत, खेळ आणि मनोरंजनाचा एक अद्भुत संगम. या कला प्रकारात लोकनाट्य, संगीत, नृत्य आणि विनोदी संवाद यांचा समावेश असतो.

तमाशा प्रयोगाची वैशिष्ट्ये:

• लोकनाट्य: तमाशाचा मुख्य भाग म्हणजे लोकनाट्य. यात पौराणिक, ऐतिहासिक किंवा सामाजिक कथा सादर केल्या जातात.
• संगीत आणि नृत्य: तमाशात लावण्या, पोवाडे, आणि पारंपरिक गाणी सादर केली जातात. नर्तक आणि नर्तिका आपल्या नृत्याने कार्यक्रमात रंगत भरतात.
• विनोदी संवाद: तमाशातील विदूषक आपल्या विनोदी संवादांनी लोकांना हसवतो आणि सामाजिक विषयांवर भाष्य करतो.
• तत्काळ संवाद: तमाशा कलावंत प्रेक्षकांशी थेट संवाद साधतात, ज्यामुळे प्रयोग अधिक जिवंत वाटतो.
• वेशभूषा आणि रंगभूषा: तमाशातील कलाकारांची वेशभूषा आकर्षक आणि पारंपरिक असते.
• खुले वातावरण: तमाशा बहुतेक वेळा खुल्या जागेत सादर केला जातो, ज्यामुळे जास्तीत जास्त लोक त्याचा आनंद घेऊ शकतात.
• सामाजिक संदेश: तमाशा मनोरंजनासोबतच सामाजिक समस्यांवर प्रकाश टाकतो आणि जनजागृती करतो.

तमाशा हा केवळ एक कला प्रकार नसून तो महाराष्ट्राच्या संस्कृतीचा एक महत्त्वाचा भाग आहे. आजही तमाशा महाराष्ट्राच्या ग्रामीण भागात मोठ्या उत्साहाने सादर केला जातो.

भारुड हे महाराष्ट्रातील एक लोकप्रिय आणि पारंपरिक लोककला आहे. हे एक प्रकारचे संगीत-नाट्य आहे, ज्यात अध्यात्मिक विचार आणि नैतिक बोध कथांच्या माध्यमातून सादर केले जातात.

भारुड शब्दाचा अर्थ:

• भारुड हा शब्द 'भार' आणि 'रुड' या दोन शब्दांनी बनलेला आहे. 'भार' म्हणजे ओझे किंवा जबाबदारी आणि 'रुड' म्हणजे मार्ग किंवा दिशा. त्यामुळे भारुड म्हणजे जीवनातील जबाबदारी योग्य दिशेने पार पाडण्याचा मार्ग दाखवणारे.

भारुडाचे स्वरूप:

• भारुडात एक किंवा दोन कलाकार असतात, जे विविध पात्रे साकारतात.
• ते ढोलकी, टाळ, वीणा यांसारख्या वाद्यांचा वापर करतात.
• भारुडात विनोदी आणि उपदेशात्मक कथा असतात.
• भारुड हे विशेषतः ग्रामीण भागात सादर केले जाते.

भारुडाचा उद्देश:

• भारुडाचा मुख्य उद्देश लोकांचे मनोरंजन करणे आणि त्यांना जीवनातील सत्य आणि नैतिकतेचा बोध देणे आहे.
• हे लोकांना अंधश्रद्धा आणि वाईट सवयींपासून दूर राहण्यास मदत करते.
• भारुड सामाजिक समस्यांवर प्रकाश टाकते आणि लोकांमध्ये जागरूकता निर्माण करते.

संत एकनाथांचे भारुड:

• संत एकनाथांनी भारुडांना अध्यात्मिक आणि सामाजिक संदेश देण्यासाठी वापरले.
• त्यांनी अनेक भारुडे लिहीली, जी आजही लोकप्रिय आहेत.

भारुडाचे महत्त्व:

• भारुड हे महाराष्ट्राच्या सांस्कृतिक वारशाचा एक महत्त्वाचा भाग आहे.
• हे लोककला लोकांमध्ये एकता आणि समरसता वाढवते.

अधिक माहितीसाठी:

• युट्युब व्हिडिओ
• बुकगंगा