लोककला
0
Answer link
ग्रामीण देवळांचे महत्त्व:
भारतातील ग्रामीण भागांमध्ये देवळे केवळ पूजास्थाने नाहीत, तर ती सामाजिक आणि सांस्कृतिक जीवनाचा एक महत्त्वाचा भाग आहेत. या देवळांचे अनेक पैलू आहेत:
- सामुदायिक केंद्र: देवळे गावकऱ्यांसाठी एकत्र येण्याचे ठिकाण असतात. यात्रा, उत्सव, धार्मिक कार्यक्रम आणि इतर सामाजिक कार्यांसाठी देवळांमध्ये लोक एकत्र येतात. यामुळे लोकांमध्येUnitity वाढते.
- संस्कृती आणि परंपरा: देवळे स्थानिक संस्कृती आणि परंपरा जतन करतात. पिढ्यानपिढ्या चालत आलेल्या धार्मिक प्रथा, कला आणि संगीत देवळांच्या माध्यमातून जपले जातात.
- शिक्षण आणि ज्ञान: पूर्वीच्या काळी देवळे शिक्षणाचे केंद्र होती. अनेक ठिकाणी देवळांमध्ये गुरुकुल चालवले जात असत, जिथे मुलांना शिक्षण दिले जाई.
- कला आणि स्थापत्यशास्त्र: ग्रामीण देवळे अनेकदा स्थानिक कला आणि स्थापत्यशास्त्राचा उत्कृष्ट नमुना असतात. त्यामध्ये स्थानिक कारागिरांनी तयार केलेल्या मुर्त्या,Intricate carvings आणि रंगकाम केलेले असते, जे त्या भागाच्या इतिहासाची साक्ष देतात.
- आधार आणि दिलासा: अडचणीच्या काळात देवळे लोकांना মানসিক आधार देतात. लोक त्यांच्या श्रद्धा आणि प्रार्थनांच्या माध्यमातून মানসিক शांती मिळवतात.
एकंदरीत, ग्रामीण देवळे गावाच्या जीवनात महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावतात आणि तेथील लोकांच्या सामाजिक, सांस्कृतिक आणि आध्यात्मिक गरजा पूर्ण करतात.
0
Answer link
नमस्कार! दिलेल्या कलाप्रकारांपैकी 'दशावतारी खेळ' या लोककला प्रकाराची वैशिष्ट्ये खालीलप्रमाणे:
दशावतारी खेळ: वैशिष्ट्ये
- दशावतारी खेळ ही महाराष्ट्रातील कोकण भागात प्रचलित असलेली एक पारंपरिक लोककला आहे.
- 'दशावतार' म्हणजे विष्णूचे दहा अवतार. या खेळात विष्णूच्या दहा अवतारांची कथा सादर केली जाते.
- हे खेळ विशेषतः रात्री उशिरा सुरू होतात आणि पहाटेपर्यंत चालतात.
- दशावतारी खेळ धार्मिक आणि सामाजिक दृष्ट्या महत्त्वाचे मानले जातात.
- खेळांमध्ये वापरली जाणारी वेशभूषा आणि रंगभूषा अत्यंत पारंपरिक असते.
- कलाकार लाकडी मुखवटे वापरतात, जे त्या त्या देवतेचे प्रतीक असतात.
- खेळांमध्ये पौराणिक कथा,dialogues आणि songs यांचा समावेश असतो, ज्यामुळे ते मनोरंजक होतात.
- दशावतारी खेळ हे पिढ्यानपिढ्या चालत आलेले पारंपरिक ज्ञान आणि कौशल्ये दर्शवतात.
- या खेळांमध्ये विनोद आणि सामाजिक संदेश यांचाही समावेश असतो.
- दशावतारी खेळ हे केवळ मनोरंजन नसून ते शिक्षण आणि संस्कृती जतन करण्याचे एक माध्यम आहे.
अधिक माहितीसाठी, आपण खालील संकेतस्थळांना भेट देऊ शकता:
1
Answer link
लोकनाट्य प्रयोगाचे टप्पे:
१) निवड: लोकनाट्याचा प्रकार आणि त्याची सामग्री निवड करणे.
२) अभिनय: कलाकारांनी भूमिका स्वीकारल्यानंतर अभिनयाची तयारी करणे.
३) संगीत आणि नृत्य: संगीत आणि नृत्याची तयारी करणे.
४) पोशाख आणि वेशभूषा: पात्रांच्या पोशाख आणि वेशभूषेची तयारी करणे.
५) रंगमंच: रंगमंचाची तयारी करणे, ज्यामध्ये सेट, प्रकाश, ध्वनी यांचा समावेश होतो.
६) सादरीकरण: लोकनाट्याचे सादरीकरण करणे.
७) प्रतिसाद: प्रेक्षकांचा प्रतिसाद आणि प्रतिक्रिया नोंदवणे.
लोकनाट्याच्या सादरीकरणाचे तंत्र:
१) संवाद
२) अभिनय
३) हावभाव
४) संगीत आणि नृत्य
५) पोशाख आणि वेशभूषा
६) रंगमंचाचा वापर
७) प्रकाश आणि ध्वनी यांचा वापर
लोकनाट्य प्रयोगाच्या या टप्प्यांचे दर्शन घडविण्यामुळे लोकनाट्याचे महत्व आणि त्याचा सामाजिक प्रभाव समजून घेता येईल.
0
Answer link
मी तुमच्या परिसरात सादर होत असलेल्या लोकनाट्याच्या प्रयोगाचे निरीक्षण करू शकत नाही. त्यामुळे, त्या प्रयोगाच्या आधारावर टिपण तयार करणे माझ्यासाठी शक्य नाही.
तथापि, लोकनाट्य प्रयोगाच्या टप्प्यांचे दर्शन घडवणारे एक सामान्य टिपण मी तयार करू शकेन:
लोकनाट्य: सादरीकरणाचे टप्पे
लोकनाट्य हे महाराष्ट्रातील एक लोकप्रिय कला प्रकार आहे. हे नाटक ग्रामीण भागात विशेष प्रसिद्ध आहे. लोकनाट्यात पारंपरिक कथा, संगीत, नृत्य आणि विनोद यांचा समावेश असतो. लोकनाट्य सादर करताना काही विशिष्ट टप्प्यांचे पालन केले जाते. ते खालीलप्रमाणे:
१. पूर्वतयारी:
- कഥानिवड: नाटकासाठी योग्य कथेची निवड करणे.
- संहिता लेखन: निवडलेल्या कथेवर आधारित संवाद आणि संगीत तयार करणे.
- कलाकार निवड: भूमिकेनुसार योग्य कलाकारांची निवड करणे.
- rehearsals (सराव): कलाकारांना संवाद, गाणी आणि नृत्याची तालीम देणे.
- नेपथ्य आणि वेशभूषा: नाटकासाठी आवश्यक असलेले scenery (नेपथ्य) आणि costumes (वेशभूषा) तयार करणे.
२. सादरीकरण:
- सुरुवात: नाटकाची सुरुवात पारंपरिक पद्धतीने देवाची प्रार्थना किंवा नंदीच्या पूजेने होते.
- कथानक: मग मुख्य कथा सादर केली जाते, ज्यात विविध पात्रांचे संवाद आणि actions (कृती) असतात.
- संगीत आणि नृत्य: कथानकाला अधिक आकर्षक बनवण्यासाठी गाणी आणि नृत्ये सादर केली जातात.
- विनोद: नाटकामध्ये विनोदी प्रसंग आणि संवाद समाविष्ट असतात, जे प्रेक्षकांचे मनोरंजन करतात.
३. समारोप:
- शेवट: नाटकाचा शेवट सकारात्मक संदेशाने किंवा उपदेशाने होतो.
- कलाकारांचा सत्कार: नाटक संपल्यावर कलाकारांचा सत्कार केला जातो.
- धन्यवाद: आयोजक आणि प्रेक्षक यांचे आभार मानले जातात.
टीप: प्रत्येक लोकनाट्य குழு (group) आपापल्या परंपरेनुसार आणि गरजेनुसार या टप्प्यांमध्ये बदल करू शकतात.
0
Answer link
मी तुम्हाला तमाशा या लोककला प्रकाराच्या प्रयोगाची वैशिष्ट्ये सांगतो:
तमाशा: महाराष्ट्राची लोकप्रिय लोककला
तमाशा हा महाराष्ट्रातील एक अत्यंत लोकप्रिय आणि पारंपरिक लोककला प्रकार आहे. तमाशा म्हणजे रंगत, खेळ आणि मनोरंजनाचा एक अद्भुत संगम. या कला प्रकारात लोकनाट्य, संगीत, नृत्य आणि विनोदी संवाद यांचा समावेश असतो.
तमाशा प्रयोगाची वैशिष्ट्ये:
- लोकनाट्य: तमाशाचा मुख्य भाग म्हणजे लोकनाट्य. यात पौराणिक, ऐतिहासिक किंवा सामाजिक कथा सादर केल्या जातात.
- संगीत आणि नृत्य: तमाशात लावण्या, पोवाडे, आणि पारंपरिक गाणी सादर केली जातात. नर्तक आणि नर्तिका आपल्या नृत्याने कार्यक्रमात रंगत भरतात.
- विनोदी संवाद: तमाशातील विदूषक आपल्या विनोदी संवादांनी लोकांना हसवतो आणि सामाजिक विषयांवर भाष्य करतो.
- तत्काळ संवाद: तमाशा कलावंत प्रेक्षकांशी थेट संवाद साधतात, ज्यामुळे प्रयोग अधिक जिवंत वाटतो.
- वेशभूषा आणि रंगभूषा: तमाशातील कलाकारांची वेशभूषा आकर्षक आणि पारंपरिक असते.
- खुले वातावरण: तमाशा बहुतेक वेळा खुल्या जागेत सादर केला जातो, ज्यामुळे जास्तीत जास्त लोक त्याचा आनंद घेऊ शकतात.
- सामाजिक संदेश: तमाशा मनोरंजनासोबतच सामाजिक समस्यांवर प्रकाश टाकतो आणि जनजागृती करतो.
तमाशा हा केवळ एक कला प्रकार नसून तो महाराष्ट्राच्या संस्कृतीचा एक महत्त्वाचा भाग आहे. आजही तमाशा महाराष्ट्राच्या ग्रामीण भागात मोठ्या उत्साहाने सादर केला जातो.
0
Answer link
भारुड: एक लोककला
भारुड हे महाराष्ट्रातील एक लोकप्रिय आणि पारंपरिक लोककला आहे. हे एक प्रकारचे संगीत-नाट्य आहे, ज्यात अध्यात्मिक विचार आणि नैतिक बोध कथांच्या माध्यमातून सादर केले जातात.
भारुड शब्दाचा अर्थ:
- भारुड हा शब्द 'भार' आणि 'रुड' या दोन शब्दांनी बनलेला आहे. 'भार' म्हणजे ओझे किंवा जबाबदारी आणि 'रुड' म्हणजे मार्ग किंवा दिशा. त्यामुळे भारुड म्हणजे जीवनातील जबाबदारी योग्य दिशेने पार पाडण्याचा मार्ग दाखवणारे.
भारुडाचे स्वरूप:
- भारुडात एक किंवा दोन कलाकार असतात, जे विविध पात्रे साकारतात.
- ते ढोलकी, टाळ, वीणा यांसारख्या वाद्यांचा वापर करतात.
- भारुडात विनोदी आणि उपदेशात्मक कथा असतात.
- भारुड हे विशेषतः ग्रामीण भागात सादर केले जाते.
भारुडाचा उद्देश:
- भारुडाचा मुख्य उद्देश लोकांचे मनोरंजन करणे आणि त्यांना जीवनातील सत्य आणि नैतिकतेचा बोध देणे आहे.
- हे लोकांना अंधश्रद्धा आणि वाईट सवयींपासून दूर राहण्यास मदत करते.
- भारुड सामाजिक समस्यांवर प्रकाश टाकते आणि लोकांमध्ये जागरूकता निर्माण करते.
संत एकनाथांचे भारुड:
- संत एकनाथांनी भारुडांना अध्यात्मिक आणि सामाजिक संदेश देण्यासाठी वापरले.
- त्यांनी अनेक भारुडे लिहीली, जी आजही लोकप्रिय आहेत.
भारुडाचे महत्त्व:
- भारुड हे महाराष्ट्राच्या सांस्कृतिक वारशाचा एक महत्त्वाचा भाग आहे.
- हे लोककला लोकांमध्ये एकता आणि समरसता वाढवते.
अधिक माहितीसाठी:
0
Answer link
भाट' हा शब्द मराठीत 'स्तुतिपाठक' या अर्थाने रुढ आहे. हा एक भटका समाज असून 'भाट' किंवा 'पुस्तके' या नावानं ओळखला जातो. पूर्वजांच्या किंवा आपल्या मालकाच्या वंशावळी, त्या संदर्भातील इतर नोंदी लेखी स्वरूपात ठेवणे हा भाटांचा पिढीजात व्यवसाय आहे.
वंशावळ वाचण्याचे काम हा समाज करतो. वंशावळीस 'नामावळी' किंवा 'वडलोपजी' असेही म्हणतात. एकप्रकारे कुळाचा इतिहासच त्यांच्याकडे अभिलेख म्हणून जतन केलेला असतो. ही कामे वडिलोपार्जित व्यवसाय म्हणून केली जातात.
(वंशावळीतील एक पान👇)
मी इयत्ता तिसरीत असतांना माझ्या वडिलांच्या आग्रहास्तव व विनंतीवरून भाट आमच्या गावी आले होते. तसेच घरी काही दिवस मुक्कामी होते. त्यावेळी त्यांची खूप सरबराई करण्यात आल्याचे मला आठवते. तेव्हा त्यांनी माझी जन्मतारीख, नाव इत्यादी तपशील त्यांच्याकडील दस्तऐवजात नोंदवून घेतला होता.
भाटांकडे असणाऱ्या नोंदींची वैशिष्ट्ये-
आपले पूर्वज कोण होते? त्यांचे मूळ गाव, त्यांचं नाव, जात-पोटजात, पूर्वज कोठे राहत होते? कुलदैवत कोणते? अगदी खापर पणजोबा काय करायचे, तुमचे कुटुंब मुळचे कुठले? परिवार या गावात कसा आला? इत्यादी रंजक माहितीचा इतिहास या 'पुस्तक्यांकडे' सापडतो की अशी माहिती शासनाच्या कोतवाल बुकातही सापडणार नाही.
भाट लोक वंशावळ वाचण्याच्या आधी श्रीगणेश व इतर देवतांना वंदन करून वाचायला सुरुवात करतात. एका विशिष्ट सुरात वंशावळीतील नावे वाचून दाखवतात. नवीन पिढीतील मुलांची नावे याची नोंद करतात.
भाटांच्या दप्तरात 'सांकेतिक' लिपीत लिहिलेला बहुतेकांचा लेखाजोखा आजही उपलब्ध आहे. त्यांचा हा पारंपरिक व्यवसाय इतर कुणीही करू नये, म्हणून सांकेतिक लिपीत नोंदी करण्याची त्यांची पध्दत असावी. खरं तर असा प्रकार असतो किंवा होता, याबाबत आजही फारसे कुणाला माहीत नाही.
पूर्वीची भाटांची कार्यपद्धती-
पूर्वी भाट बांधव आपल्या पत्नीसह माहितीचं गाठोडं डोक्यावर घेऊन जात असत. ठरल्याप्रमाणे त्या त्या कुटुंबाच्या घरी घरमालकाच्या संमतीने चार- पाच दिवस मुक्काम करत. या दिवसांत घरात नवीन जन्मलेल्या मुलांच्या, नवीन सून म्हणून आलेल्या, मुलगी सासरी गेलेल्या तसेच मयत झालेल्या घरातील सदस्यांच्या तारीखवर नोंदी करणे तसेच जुन्यांची माहिती घरमालकाला देणे इत्यादी कामे केली जायची. त्यावेळी त्यांचे जेवण, पाहुणचार, राहण्याची व्यवस्था, घरमालक उत्साहाने व आदराने करायचे. सांगावयाची माहिती भाट आपल्या खास आणि काव्यमय शैलीत सांगत असत. संपूर्ण माहितीची देवाणघेवाण झाल्यावर तसेच पोथीची पूजा करून भाट परतीच्या प्रवासाला निघाले की त्यांना साडीचोळी, कपडे, शेला, नारळ, दक्षिणा देऊन त्यांचा सन्मान केला जायचा.
तत्कालीन 'तहसीलदार' म्हणून ओळखले जाणारे भाट बांधव काही वर्षांपूर्वी गावोगाव हिंडताना दिसत होते. काळाच्या ओघात आता मोजकेच भाट बांधव फक्त माहिती देण्यापुरते संबंधित कुटुंबात जातात. माहिती दिल्यावर गावातील मंदिरात किंवा धर्मशाळेत मुक्काम करतात. हे भाट आता कालबाह्य झाले तरी एकदा भाटाचा एक पुरावा कोर्टाने ग्राह्य मानला होता, हे ऐकून आपल्यालाही आश्चर्य वाटेल.
यवतमाळ जिल्ह्यातील एका नगराध्यक्षाची ही सत्यकथा. नगराध्यक्ष पद हे ओबीसी प्रवर्गासाठी राखीव होते आणि तत्कालीन नगराध्यक्ष हे खुल्या प्रवर्गातील अर्थात मराठा असल्याची चर्चा होती. त्यामुळे पराभूत झालेल्या एका उमेदवाराने याविरुद्ध कोर्टात याचिका सादर केली. मात्र विराजमान नगराध्यक्षाने आपण ओबीसी (कुणबी) असल्याचे अनेक पुरावे सादर केले, त्यात त्यांनी त्यांच्या भाटाकडे जाऊन त्यांचे पूर्वज कोण होते, कोणत्या जातीचे होते वगैरे माहिती काढली व कोर्टात सादर केली. तेव्हा कोर्टाने ही माहिती मान्य करून त्यांचे नगराध्यक्षपद कायम ठेवले होते. सदर खटला नागपूर उच्च न्यायालयात सन 2000 साली चालला होता.
वरील घटनेवरून 'भाट' बांधवांचे समाजातील स्थान व महत्व अधोरेखित होते. त्यांच्याकडे अनेक पिढ्यांचा माहितीचा खजिना असे. पूर्वजांचे 'रेकॉर्ड' जतन करून ठेवण्याचे महत्वाचे कार्य त्यांनी केले हे मात्र नाकारता येणार नाही.