अग्निशमन
आग विझवण्यासाठी सर्वात प्रभावी आणि सोपे साधन म्हणजे अग्निशमन यंत्र (Fire Extinguisher).
अग्निशमन यंत्राचे फायदे:
- हे सहज उपलब्ध होते.
- वापरण्यास सोपे असते.
- आगीच्या सुरुवातीच्या टप्प्यात प्रभावी ठरते.
अग्निशामकाचे विविध प्रकार खालीलप्रमाणे आहेत:
पाण्याचे अग्निशामक (Water Fire Extinguisher)
फोम अग्निशामक (Foam Fire Extinguisher)
पॉवर/ड्राय केमिकल अग्निशामक (Dry Chemical Fire Extinguisher)
कार्बन डायऑक्साइड अग्निशामक (Carbon Dioxide Fire Extinguisher)
वेट केमिकल अग्निशामक (Wet Chemical Fire Extinguisher)
कार्बन डायऑक्साइड अग्निशामक (Carbon Dioxide Fire Extinguisher):
उपयोग: कार्बन डायऑक्साइड अग्निशामक हे प्रामुख्याने Class B (ज्वलनशील द्रव) आणि Class C (विद्युत उपकरणे) आगी विझवण्यासाठी वापरले जातात. हे अग्निशामक विद्युत उपकरणांसाठी सुरक्षित मानले जातात, कारण CO2 स्वतः विद्युत वाहक नाही.
कार्यप्रणाली: या अग्निशामकात दाबलेल्या कार्बन डायऑक्साइड वायूचा उपयोग केला जातो. आगीवर फवारणी केल्यावर, CO2 ऑक्सिजनची जागा घेतो आणि आगीला विझवतो.
फायदे:
कोणतेही अवशेष न सोडता आग विझवते.
विद्युत उपकरणांसाठी सुरक्षित.
तोटे:
बंदिस्त जागेत वापरणे धोकादायक असू शकते, कारण CO2 श्वासाद्वारे शरीरात গেলে गुदमरल्यासारखे होऊ शकते.
Class A (घन पदार्थ) आगीसाठी प्रभावी नाही.
अधिक माहितीसाठी आपण खालील संकेतस्थळांना भेट देऊ शकता:
तुम्ही फायरफायटिंग (Firefighting) संबंधित पुस्तके खालील ठिकाणी शोधू शकता:
- ॲमेझॉन (Amazon): ॲमेझॉन (Amazon) वर तुम्हाला अनेक प्रकारची फायरफायटिंग पुस्तके मिळतील.
- फ्लिपकार्ट (Flipkart): फ्लिपकार्ट (Flipkart) वर सुद्धा पुस्तके उपलब्ध आहेत.
- जवळच्या पुस्तकांच्या दुकानांमध्ये जाऊन तुम्ही फायरफायटिंग पुस्तके शोधू शकता.
- मोठ्या शहरांमधील पुस्तकांच्या दुकानांमध्ये ही पुस्तके मिळण्याची शक्यता जास्त असते.
- महाराष्ट्र अग्निशमन सेवा (Maharashtra Fire Services) किंवा तत्सम शासकीय संस्थांची प्रकाशने तपासा.
- शहरातील लायब्ररीमध्ये (ग्रंथालय) जाऊन तुम्ही फायरफायटिंग पुस्तके वाचू शकता किंवा इश्यू करू शकता.
तुम्ही फायरफायटिंग (Firefighting) संदर्भात पुस्तके शोधत असाल, तर खाली काही उपयुक्त पुस्तकांची माहिती दिली आहे:
- "फायर फायटिंग फॉर डमीज (Firefighting For Dummies)": डमीज (For Dummies) सिरीजमधील हे पुस्तक अग्निशमन (firefighting) क्षेत्रातील मूलभूत गोष्टी आणि तंत्रे सोप्या भाषेत समजावते.
दुवा: फायर फायटिंग फॉर डमीज
- "फायर ऑफिसर हँडबुक ऑफ स्ट्रॅटेजिक फायर फायटिंग (Fire Officer's Handbook of Strategic Firefighting)" : हे पुस्तक फ्रँक ब्रॅनो नावाच्या लेखकाने लिहिले आहे. हे फायर ऑफिसर (fire officer) च्या दृष्टिकोनातूनfirefighting च्या धोरणांवर मार्गदर्शन करते.
- "Essentials of Fire Fighting": इंटरनॅशनल फायर सर्व्हिस ट्रेनिंग असोसिएशन (IFSTA) ने प्रकाशित केलेले हे पुस्तक firefighting च्या मूलभूत गोष्टींसाठी एक उत्तम संदर्भ आहे.
तुम्ही ही पुस्तके Amazon, Flipkart आणि इतर पुस्तकांच्या दुकानांमध्ये शोधू शकता.
अग्निशमन उपकरणे (Fire extinguishers) हे आगी विझवण्यासाठी वापरले जाणारे महत्वाचे साधन आहे. वेगवेगळ्या प्रकारच्या आगीसाठी वेगवेगळ्या प्रकारचे अग्निशमन उपकरण वापरले जाते.
अग्निशमन उपकरणांचे मुख्य प्रकार:
-
वॉटर एक्सटिंग्विशर (Water Extinguisher):
- हे उपकरणClass A च्या आगीसाठी उपयुक्त आहे. लाकूड, कागद, कापड अशा घन पदार्थांमुळे लागलेली आग विझवण्यासाठी याचा उपयोग होतो.
- यामध्ये पाण्याचा दाब वापरला जातो.
-
फोम एक्सटिंग्विशर (Foam Extinguisher):
- Class A आणि Class B च्या आगीसाठी हे उपयुक्त आहे. ज्वलनशील द्रव (पेट्रोल, डिझेल) आणि घन पदार्थांच्या आगीसाठी हे वापरले जाते.
- हे आग विझवण्यासाठी फोम (Foam) तयार करते, ज्यामुळे आगीचा ऑक्सिजनशी संपर्क तुटतो.
-
कार्बन डायऑक्सাইড एक्सटिंग्विशर (Carbon Dioxide Extinguisher):
- Class B आणि Class E (electrical fires) च्या आगीसाठी हे योग्य आहे. हे ज्वलनशील द्रव आणि विद्युत उपकरणांमुळे लागलेली आग विझवते.
- कार्बन डायऑक्सॉइड वायू आगीतील ऑक्सिजन कमी करतो.
-
ड्राय केमिकल एक्सटिंग्विशर (Dry Chemical Extinguisher):
- हे Class A, B आणि C च्या आगीसाठी वापरले जाते. हे आग विझवण्यासाठी रासायनिक चूर्ण (chemical powder) वापरते.
- हे चूर्ण आगीच्या रासायनिक प्रक्रियेत व्यत्यय आणते.
-
वेट केमिकल एक्सटिंग्विशर (Wet Chemical Extinguisher):
- हे Class F च्या आगीसाठी वापरले जाते. हे तेल आणि चरबीमुळे लागलेल्या आगीसाठी (cooking oils and fats) उपयुक्त आहे.
- हे रसायन तेल आणि चरबीवर रासायनिक प्रक्रिया करून आग विझवते.
प्रत्येक उपकरणावर ते कोणत्या प्रकारच्या आगीसाठी आहे हे स्पष्टपणे दर्शवलेले असते. त्यामुळे, आगीच्या प्रकारानुसार योग्य extinguisher निवडणे आवश्यक आहे.
अग्निशमन दल आगी विझवण्यासोबतच इमारती कोसळणे, वायू गळती, तेल गळती इत्यादी आपत्ती निवारण्याचे काम करते.
आग लागू नये म्हणून अवश्य ती काळजी घेणे आणि ती लागली तर तिचा सुगावा लागावा व प्राथमिक अवस्थेतच ती विझविली जावी अशी तजवीज करणे, इमारतीतील मनुष्यांना बचावाकरिता बाहेर पडणे सोपे होईल आणि इमारतीची व तिच्यातील सामानाची हानी शक्यतो टळेल अशा योजना करणे या गोष्टींचा अंतर्भाव अग्निशमन दलात होतो.
यासोबत आग विझविणे, तिचा प्रसार होऊ न देणे आणि आगीत सापडलेले जीवित आणि चीजवस्तू यांचा बचाव करणे, ही कार्यही त्यात समाविष्ट होतात.
म्हणून आग विझवण्यासाठी कार्बनडायऑक्साईड वायू वापरला जातो. म्हणून बहुतांशी पेट्रोलपंप किंवा सिनेमागृहांसारख्या ठिकाणी तुम्हाला कार्बनडायऑक्साईडचे सिलेंडर दिसून येते, व ते फवारून आग विझवली जाते.
याव्यतिरिक्त वाळू, माती, जास्त दाबाने सोडलेले पाणी, ओले ब्लँकेट यांचाही आग विझवण्यात उपयोग केला जातो.