भगवतगीता
- अर्जुनविषादयोग: या अध्यायात अर्जुनाला युद्धाच्या परिणामांचा विचार करून मोह उत्पन्न होतो आणि तो युद्धाला नकार देतो.
- सांख्ययोग: या अध्यायात श्रीकृष्ण अर्जुनाला आत्मा आणि अनात्मा यांमधील फरक समजावून सांगतात, तसेच कर्मयोगाचे महत्त्व सांगतात.
- कर्मयोग: या अध्यायात कर्मयोगाचे महत्त्व, निष्काम कर्म कसे करावे आणि कर्मबंधनातून कसे मुक्त व्हावे हे सांगितले आहे.
- ज्ञानकर्मसंन्यासयोग: या अध्यायात ज्ञान आणि कर्म यांचा समन्वय कसा साधावा हे सांगितले आहे, तसेच संन्यास आणि कर्मयोग यांतील श्रेष्ठता स्पष्ट केली आहे.
- कर्मसंन्यासयोग: या अध्यायात कर्मसंन्यासाचे आणि कर्मयोगाचे फायदे सांगितले आहेत, तसेच चित्तशुद्धीसाठी कर्मयोग आवश्यक आहे हे स्पष्ट केले आहे.
- आत्मसंयमयोग: या अध्यायात आत्मसंयमाचे महत्त्व सांगितले आहे, तसेच योगाभ्यासाने चित्त कसे शांत करावे हे सांगितले आहे.
- ज्ञानविज्ञानयोग: या अध्यायात भगवंताचे स्वरूप आणि त्यांची भक्ती करण्याचे महत्त्व सांगितले आहे.
- अक्षरब्रह्मयोग: या अध्यायात ब्रह्म, आत्मा आणि कर्म यांविषयी माहिती दिली आहे, तसेच भगवंताच्या प्राप्तीसाठी उपासना कशी करावी हे सांगितले आहे.
- राजविद्याराजगुह्ययोग: या अध्यायात भगवंताच्या श्रेष्ठ स्वरूपाचे आणि भक्तीचे महत्त्व सांगितले आहे.
- विभूतिविस्तारयोग: या अध्यायात भगवंताच्या विविध विभूतींचे वर्णन केले आहे, ज्यामुळे त्यांच्या विराट स्वरूपाची कल्पना येते.
- विश्वरूपदर्शनयोग: या अध्यायात अर्जुनाला भगवंताच्या विराट स्वरूपाचे दर्शन होते, ज्यामुळे तो विस्मयचकित होतो.
- भक्तियोग: या अध्यायात भक्तीचे महत्त्व आणि भगवंताला प्राप्त करण्याचे सोपे मार्ग सांगितले आहेत.
- क्षेत्रक्षेत्रज्ञविभागयोग: या अध्यायात क्षेत्र (शरीर) आणि क्षेत्रज्ञ (आत्मा) यांमधील फरक स्पष्ट केला आहे.
- गुणत्रयविभागयोग: या अध्यायात सत्त्व, रज आणि तम या तीन गुणांचे स्वरूप आणि त्यांचे परिणाम सांगितले आहेत.
- पुरुषोत्तमयोग: या अध्यायात पुरुषोत्तम म्हणजे भगवान श्रीकृष्ण यांच्या स्वरूपाचे वर्णन आहे, तसेच त्यांना प्राप्त करण्याचे महत्त्व सांगितले आहे.
- दैवासुरसंपद्विभागयोग: या अध्यायात दैवी आणि आसुरी संपत्ती म्हणजे काय, यातील फरक काय आहे हे स्पष्ट केले आहे.
- श्रद्धात्रयविभागयोग: या अध्यायात श्रद्धा तीन प्रकारच्या असतात - सात्त्विक, राजसिक आणि तामसिक. या श्रद्धांचे स्वरूप आणि परिणाम सांगितले आहेत.
- मोक्षसंन्यासयोग: या अध्यायात संन्यास आणि त्याग यांमधील फरक स्पष्ट केला आहे, तसेच मोक्षप्राप्तीसाठी काय करावे हे सांगितले आहे.
अधिक माहितीसाठी आपण खालील संकेतस्थळांना भेट देऊ शकता:
भगवतगीता हा एक महत्त्वपूर्ण आणि प्राचीन भारतीय ग्रंथ आहे. हा ग्रंथ महाभारताच्या भीष्म पर्वातील एक भाग आहे.
भगवतगीतेमध्ये अर्जुन आणि त्याचे सारथी भगवान श्रीकृष्ण यांच्यातील संवाद आहे. अर्जुनाला युद्धाच्या वेळी निर्माण झालेल्या नैतिक आणि आध्यात्मिक प्रश्नांची उत्तरे श्रीकृष्ण देतात.
भगवतगीता हा योगशास्त्र, भक्तिशास्त्र, कर्मशास्त्र आणि वेदान्त यांसारख्या विविध विषयांवर आधारित आहे.
या ग्रंथाचे मुख्य विषय खालीलप्रमाणे आहेत:
- कर्मयोग: फळाची अपेक्षा न करता कर्म करणे.
- भक्तियोग: देवाची निस्वार्थ मनाने भक्ती करणे.
- ज्ञानयोग: आत्मज्ञान आणि सत्य स्वरूप जाणणे.
भगवतगीता हा हिंदू धर्मातील पवित्र ग्रंथांपैकी एक मानला जातो आणि तो जगभरातील लोकांना आध्यात्मिक मार्गदर्शन करतो.
कर्मण्येवाधिकारस्ते मा फलेषु कदाचन । मा कर्मफलहेतुर्भुर्मा ते संगोऽस्त्वकर्मणि ॥
भावार्थ :
तेरा कर्म करने में ही अधिकार है, उसके फलों में
कभी नहीं। इसलिए तू कर्मों के फल हेतु मत हो तथा
तेरी कर्म न करने में भी आसक्ति न हो ।
संदर्भ-१)उत्तम:पुरूष ...अध्याय १५ मध्ये १८ आणि १९ श्लोकात जो उत्तम पुरुष म्हणजे पुरुषोत्तम सांगितलं आहे तो भगवंत म्हणजेच ईश्वर आहे..जो संपूर्ण जगाचं भरन पोषण करतो.तिथं योगेश्वर स्वतःला कुणाचाही अवतार संबोधित करत नाही.
२)अहमात्मा गुडाकेश सर्वभूताशयस्थितः।
अहमादिश्च मध्यं च भूतानामन्त एव च।।10.20।।
ह्या श्लोकामध्ये श्रीकृष्ण मी सगळ्यांचा आत्मा असं संबोधतात.मी सगळ्यांचा आदी आणि मध्य आहे..वगैरे..।
सारांश असा आहे की कृष्ण नक्की कोण आहे हे समजून घेण्यासाठी श्रीमद्भगवद्गीता आपल्याला वाचावी लागेल तथा चांगल्या एखाद्या कृष्णभक्त गुरूंकडून समजून घ्यावी लागेल..
भगवतगीतेवर अनेक टीका (commentaries) लिहिल्या गेल्या आहेत. ही टीका वेगवेगळ्या विचारधारेतून आणि दृष्टिकोनतून लिहिलेली आहे. त्यामुळे भगवतगीतेच्या अनेक अर्थांची शक्यता दिसते.
काही प्रमुख टीकाकारांची नावे:
- आदि शंकराचार्य: यांची 'शंकराचार्य भाष्य' ही सर्वात जुनी आणि प्रसिद्ध टीका आहे. श्रीमद्भगवद्गीता शंकर भाष्य (इंग्रजीमध्ये)
- रामानुजाचार्य: यांनी 'गीता भाष्य' नावाची टीका केली, जी विशिष्टाद्वैत दर्शनावर आधारित आहे.
- मध्वाचार्य: यांनी 'भगवत गीता भाष्य' द्वैत दर्शनावर आधारित टीका लिहिली.
- ज्ञानेश्वर: यांनी 'ज्ञानेश्वरी' (भावार्थदीपिका) नावाचा टीकाग्रंथ मराठी भाषेत लिहिला, जो खूप लोकप्रिय आहे.
- नामदेव: ह्यांनी 'नामदेव टीका' लिहिली.
- एकनाथ: 'एकनाथी भागवत'
- लोकमान्य टिळक: यांनी 'गीतारहस्य' नावाचा ग्रंथ लिहिला, ज्यात कर्मयोगाचे महत्त्व सांगितले आहे. गीतारहस्य (मराठीमध्ये)
- महात्मा गांधी: यांनी भगवतगीतेवर 'अनासक्ति योग' नावाचे भाष्य लिहिले, ज्यात त्यांनी कर्मयोगाला आणि अनासक्तीला महत्त्व दिले. Anasaktiyoga (English/Hindi)
या व्यतिरिक्त, अनेक आधुनिक विद्वानांनी भगवतगीतेवर टीका लिहिल्या आहेत, ज्यामध्ये त्यांनी सामाजिक, राजकीय आणि आध्यात्मिक दृष्टिकोनातून विचार मांडले आहेत.
टीकांची संख्या निश्चितपणे सांगणे कठीण आहे, परंतु भगवतगीतेवर शेकडो टीका उपलब्ध आहेत.
भगवतगीता हे हिंदू धर्मातील एक महत्त्वाचे धार्मिक ग्रंथ आहे.
असे मानले जाते की भगवतगीता महर्षि वेदव्यास यांनी लिहिली आहे.
वेदव्यास हे महाभारत या ग्रंथाचे लेखक आहेत, आणि भगवतगीता महाभारताचाच एक भाग आहे.
भगवतगीतेत एकूण १८ अध्याय आणि ७०० श्लोक आहेत.
भगवतगीतेमध्ये असा स्पष्ट उल्लेख नाही की जगात जे काही घडते ते देवाची इच्छा आहे. भगवतगीतेनुसार, देव (कृष्ण) अर्जुनाला कर्म आणि ফলাফলের (Karma and consequences) तत्त्वज्ञान समजावून सांगतात.
-
कर्म आणि त्याचे फळ:
- माणूस जे कर्म करतो, त्याचे फळ त्याला भोगावे लागते. चांगले कर्म चांगले फळ देतात, तर वाईट कर्म वाईट फळ देतात.
- माणसाला कर्म करण्याचे स्वातंत्र्य आहे, पण त्याचे फळ भोगावेच लागते.
-
देवाची भूमिका:
- देव कर्मांमध्ये हस्तक्षेप करत नाही. तो फक्त साक्षी असतो.
- देव माणसाला योग्य मार्ग निवडण्यासाठी मार्गदर्शन करतो, पण निवड माणसाला स्वतःच करावी लागते.
मग जगात वाईट गोष्टी का घडतात?
माणसाच्या कर्मांमुळे जगात वाईट गोष्टी घडतात. जर सगळेच चांगले कर्म करत असतील, तर जगात वाईट गोष्टी घडणार नाहीत.
-
उदाहरण:
- जर एखादा माणूस चोरी करतो, तर तो त्याच्या कर्मामुळे करतो. देव त्याला चोरी करायला सांगत नाही.
- जर दोन माणसे भांडतात, तर ते त्यांच्या स्वभावामुळे भांडतात. देव त्यांना भांडायला लावत नाही.
भगवतगीतेनुसार, माणसाने आपले कर्म विचारपूर्वक करायला हवे. चांगले कर्म केल्याने स्वतःला आणि समाजाला फायदा होतो.