मूळ मराठी शिकत असताना शिकण्याची प्रक्रिया अधिक उन्नत करण्यासाठी काही उपाय:

• नियमित सराव: भाषेचा नियमित सराव करणे महत्वाचे आहे. रोज थोडा वेळ वाचन, लेखन, संभाषण आणि श्रवण यांचा सराव करणे उपयुक्त ठरते.
• शब्दसंग्रह वाढवणे: नवीन शब्द शिकणे आणि त्यांचा वापर करणे महत्वाचे आहे. यासाठी शब्दकोश वापरणे, पुस्तके वाचणे आणि मराठी भाषिक लोकांशी बोलणे फायदेशीर ठरते.
• व्याकरणाचे ज्ञान: भाषेचे व्याकरण समजून घेणे आवश्यक आहे. व्याकरणाच्या नियमांमुळे भाषा अधिक शुद्ध आणि स्पष्ट होते.
• मराठी साहित्य वाचणे: मराठी साहित्य वाचल्याने भाषेची चांगली समज येते. कथा, कविता, नाटके आणि लेख वाचल्याने भाषेतील विविधता आणि सौंदर्य लक्षात येते.
  उदाहरणे:
  • वि. वा. शिरवाडकर, पु. ल. देशपांडे, ना. सी. फडके आणि विजय तेंडुलकर यांच्यासारख्या लेखकांची पुस्तके वाचा.
• मराठी चित्रपट आणि कार्यक्रम पाहणे: मराठी चित्रपट आणि कार्यक्रम पाहिल्याने भाषेतील संवाद आणि उच्चारण्याची पद्धत समजते.
• मराठी भाषिक लोकांशी संवाद साधणे: मराठी बोलणाऱ्या लोकांशी नियमित संवाद साधल्याने भाषेवरील आत्मविश्वास वाढतो आणि बोलण्यात सुधारणा होते.
• तंत्रज्ञानाचा वापर: भाषा शिकण्यासाठी अनेक ॲप्स आणि वेबसाईट उपलब्ध आहेत. Duolingo, Memrise यांसारख्या ॲप्सचा वापर करता येऊ शकतो.
• ऑनलाईनresources:
• मराठी शिकवण्या: मराठी भाषा शिकवण्यासाठी अनेक क्लासेस उपलब्ध आहेत. या क्लासेसमध्ये योग्य मार्गदर्शन मिळू शकते.

या उपायांमुळे तुम्हाला मराठी भाषा शिकण्याची प्रक्रिया अधिक सोपी आणि प्रभावी होईल.

इंग्रजी वाचायला शिकण्यासाठी तुम्ही खालील गोष्टी करू शकता:

 भाषा शिक्षणाची टप्पे

सामान्य भाषा संपादनाचे चार मुख्य टप्पे आहेत: बडबड स्टेज, होलोफ्रास्टिक किंवा एक-शब्द स्टेज, दोन-शब्द स्टेज आणि टेलिग्राफिक स्टेज. हे टप्पे या लहान टप्प्यांमध्ये आणखी विघटित केले जाऊ शकतात: पूर्व-उत्पादन, लवकर उत्पादन, भाषण उदयोन्मुख, प्रारंभिक प्रवाही मध्यवर्ती प्रवाह आणि प्रगत प्रवाह. या पृष्ठावर मी भाषा संपादनाच्या चार प्रमुख टप्प्यांचा सारांश देत आहे.

बडबड

जन्माला आल्यानंतर काही आठवड्यांतच बाळाला आईचा आवाज ओळखायला लागतो. या कालावधीत दोन उप-टप्पे आहेत. पहिला जन्म - 8 महिन्यांच्या दरम्यान होतो. या अवस्थेतील बहुतांश घटनांमध्ये बाळाचा त्याच्या सभोवतालच्या वातावरणाशी संबंध असतो आणि केवळ 5/6-8 महिन्यांच्या कालावधीतच बाळ त्याचे स्वर वापरण्यास सुरुवात करते. आधी चर्चा केल्याप्रमाणे मुले अनुकरणाने शिकतात आणि बडबड करण्याचा टप्पा तसाच आहे. या महिन्यांत बाळाला त्यांच्या सभोवतालचे आवाज ऐकू येतात आणि मर्यादित यश मिळूनही ते पुनरुत्पादन करण्याचा प्रयत्न करतात. लहान मुले ध्वनी तयार करण्याचा आणि प्रयोग करण्याचा प्रयत्न करतात यालाच आपण बडबड म्हणतो. जेव्हा बाळ काही महिन्यांपासून बडबड करत असते तेव्हा ते शब्द किंवा ध्वनी वस्तू किंवा वस्तूंशी जोडू लागते. हा दुसरा उप-टप्पा आहे. 8 महिन्यांपासून ते 12 महिन्यांपर्यंत बाळ केवळ स्वरसंवादावरच नव्हे तर शारीरिक संप्रेषणावरही अधिकाधिक नियंत्रण मिळवते, उदाहरणार्थ देहबोली आणि हावभाव. अखेरीस जेव्हा बाळ संवाद साधण्यासाठी मौखिक आणि गैर-मौखिक दोन्ही माध्यमांचा वापर करते, तेव्हाच ते भाषा संपादनाच्या पुढील टप्प्यावर जाते.

होलोफ्रास्टिक / एक-शब्द स्टेज

भाषा संपादनाचा दुसरा टप्पा म्हणजे होलोफ्रास्टिक किंवा एक शब्दाचा टप्पा. हा टप्पा एका शब्दाच्या वाक्यांद्वारे दर्शविला जातो. या अवस्थेमध्ये लहान मुलांच्या शब्दसंग्रहापैकी सुमारे 50% संज्ञा बनतात तर क्रियापद आणि सुधारक सुमारे 30% बनतात आणि बाकीचे प्रश्न आणि नकारात्मक असतात. या एक-शब्द स्टेजमध्ये "मला आता खेळायचे आहे" साठी "प्ले" सारखे एकच शब्द उच्चार आहेत. लहान मुले ही वाक्ये प्रामुख्याने त्यांना हव्या असलेल्या किंवा आवश्यक असलेल्या गोष्टी मिळविण्यासाठी वापरतात, परंतु काहीवेळा ते स्पष्ट नसतात. उदाहरणार्थ एखादे बाळ रडते किंवा "मामा" म्हणू शकते जेव्हा त्याला पूर्णपणे लक्ष हवे असते. अर्भक पुढच्या टप्प्यावर जाण्यासाठी तयार असते जेव्हा ते सलग एक शब्द वाक्य बोलू शकते.

शब्द चरण

दोन शब्दांचा टप्पा

दोन शब्दांचा टप्पा (तुम्ही अंदाज लावला असेल) हे प्रामुख्याने दोन शब्द वाक्यांनी बनलेले आहे. या वाक्यांमध्ये प्रेडिकेटसाठी 1 शब्द आणि विषयासाठी 1 शब्द आहे. उदाहरणार्थ "कुत्रा चालत आहे" या वाक्यासाठी "डॉगी वॉक" या टप्प्यात आपण एकल मॉडिफायरचे स्वरूप पाहतो उदा. “तो कुत्रा”, दोन शब्द प्रश्न उदा. “मम्मी खातो?” आणि प्रत्यय जोडणे -सध्या घडत असलेल्या एखाद्या गोष्टीचे वर्णन करण्यासाठी शब्दांवर उदा. "बेबी स्लीपिंग"

टेलिग्राफिक स्टेज

भाषा संपादनाचा अंतिम टप्पा म्हणजे टेलिग्राफिक टप्पा. या अवस्थेला हे नाव देण्यात आले आहे कारण ते टेलीग्राममध्ये दिसत असलेल्या सारखे आहे; वाक्याला अर्थ देण्यासाठी पुरेशी माहिती आहे. या टप्प्यात अनेक तीन आणि चार शब्द वाक्ये आहेत. या अवस्थेत कधीतरी मुलाला शब्द आणि वस्तू यांच्यातील दुवे दिसू लागतात आणि त्यामुळे अतिसामान्यीकरण येते. टेलिग्राफिक टप्प्यातील वाक्यांची काही उदाहरणे म्हणजे “मम्मी गाजर खातात”, “तिचे नाव काय?” आणि "तो बॉल खेळत आहे." या टप्प्यात मुलाची शब्दसंग्रह 50 शब्दांपासून ते 13,000 शब्दांपर्यंत वाढतो. या टप्प्याच्या शेवटी, मूल अनेकवचन समाविष्ट करण्यास सुरवात करते, शब्दांना जोडते आणि काळांवर पकड मिळविण्याचा प्रयत्न करते.

la

मुलाचे भाषेवरचे आकलन जसजसे वाढत जाते तसतसे ते प्रत्येक भाग यादृच्छिक क्रमाने शिकतात असे आपल्याला वाटू शकते, परंतु असे नाही. उच्चार ध्वनीचा एक निश्चित क्रम आहे. मुले प्रथम स्वर बोलू लागतात, “oo” आणि “aa” सारख्या गोलाकार तोंडी आवाजाने सुरुवात करतात. स्वरांनंतर व्यंजने येतात, p, b, m, t, d, n, k आणि g. व्यंजने प्रथम आहेत कारण त्यांचा उच्चार करणे सोपे आहे नंतर इतर काही, उदाहरणार्थ 's' आणि 'z' ला विशिष्ट जीभेची जागा आवश्यक आहे जी मुले त्या वयात करू शकत नाहीत.

जसे सर्व मानव करतात, मुले असे काहीतरी सुधारतील जे ते अद्याप करू शकत नाहीत. उदाहरणार्थ, जेव्हा मुलांना एखादा आवाज येतो तेव्हा ते निर्माण करू शकत नाहीत, ते आवाजाने बदलू शकतात उदा. " S oap " साठी ' Th oap' आणि " R un" साठी " W un". आपल्या दृष्टीने ती केवळ गोंडस असली तरीही, संसाधनसंपन्न मुलांची ही काही उदाहरणे आहेत.

भाषा विषयासाठी निदानात्मक चाचणी (Diagnostic Test) तयार करण्यासाठी खालील गोष्टी विचारात घ्याव्यात:

1. चाचणीचा उद्देश निश्चित करा:

   निदानात्मक चाचणी कोणत्या विशिष्ट भाषिक कौशल्यांचे (उदा. वाचन, लेखन, व्याकरण, शब्दसंग्रह) निदान करण्यासाठी आहे, हे स्पष्ट करा.

2. विषयाची निवड:

   ज्या विषयांवर चाचणी आधारित असेल, ते विषय निश्चित करा. उदाहरणार्थ, इयत्ता, पाठ्यक्रम आणि त्यातील अपेक्षित क्षमता.

3. प्रश्नांचे स्वरूप:

   वस्तुनिष्ठ प्रश्न (Objective Questions): बहुपर्यायी प्रश्न, रिकाम्या जागा भरा, जोड्या लावा, सत्य/असत्य.

   व्यक्तिनिष्ठ प्रश्न (Subjective Questions): लघु उत्तरी प्रश्न, दीर्घ उत्तरी प्रश्न, निबंध.

4. प्रश्नांची संख्या आणि वेळ:

   चाचणी किती गुणांची असेल आणि त्यासाठी किती वेळ द्यायचा आहे, हे निश्चित करा.

5. गुण विभागणी:

   प्रत्येक प्रश्नाला किती गुण द्यायचे आहेत, हे ठरवा.

6. चाचणीची रचना:

   सुरुवात सोप्या प्रश्नांनी करावी आणि नंतर क्रमशः कठीण प्रश्न टाकावेत. प्रश्नपत्रिका संतुलित असावी.

7. मार्गदर्शक सूचना:

   विद्यार्थ्यांसाठी आवश्यक सूचना स्पष्टपणे नमूद करा. उदा. प्रत्येक प्रश्नासाठी किती वेळ द्यावा, उत्तर कसे लिहावे.

8. उत्तर पत्रिका:

   वस्तुनिष्ठ प्रश्नांसाठी उत्तर पत्रिका तयार ठेवा.

9. चाचणीचे विश्लेषण:

   चाचणी घेतल्यानंतर विद्यार्थ्यांच्या उत्तरांचे विश्लेषण करा आणि त्यांच्या चुका कोणत्या क्षेत्रात आहेत, हे ओळखा.

10. उपाययोजना:

    ज्या विद्यार्थ्यांना विशिष्ट क्षेत्रात अडचणी आहेत, त्यांच्यासाठी उपचारात्मक अध्यापन (Remedial Teaching) आयोजित करा.

उदाहरण:

इयत्ता ५ वी च्या मराठी विषयासाठी निदानात्मक चाचणी

1. उद्देश: विद्यार्थ्यांच्या वाचन आणि लेखन कौशल्यांचे निदान करणे.
2. विषय: पाठ्यपुस्तकातील धडे आणि कविता.
3. प्रश्नांचे स्वरूप:
   • वस्तुनिष्ठ प्रश्न:
   • एका वाक्यात उत्तरे लिहा.
   • रिकाम्या जागा भरा.
   • व्यक्तिनिष्ठ प्रश्न:
   • लघु उत्तरी प्रश्न: (उदा. ‘पाणी वाचवा’ यावर पाच वाक्ये लिहा.)

टीप: निदानात्मक चाचणी ही विद्यार्थ्यांच्या प्रगतीसाठी एक महत्त्वाचे साधन आहे. त्यामुळे चाचणी तयार करताना विषयाचे ज्ञान आणि विद्यार्थ्यांची आकलन क्षमता लक्षात घेणे आवश्यक आहे.

सर्वसामान्यपणे शिक्षकाने एखाद्या घटकाचे अध्यापन केल्यानंतर अध्यापन करण्यापूर्वी ठरविलेले उद्दिष्ट किती प्रमाणात साध्य झाले, हे पडताळून पाहण्यासाठी विद्यार्थ्यांचे लेखी वा तोंडी स्वरूपात केलेले मूल्यमापन म्हणजे नैदानिक चाचणी होय. सदर चाचणीचा उपयोग शिक्षकाच्या अध्यापनानंतर वर्गातील विद्यार्थी अपेक्षित पातळी गाठतात की नाही? संबंधित विद्यार्थ्याने वा विद्यार्थिगटाने अपेक्षित पातळी का गाठली नाही? तो कोठे कमी पडला? का कमी पडला? कमी पडण्याचे नेमके कारण काय? इत्यादी प्रश्नांचे निदान करण्यासाठी केला जातो. मूल्यमापनानंतर शिक्षकाने शिकविलेल्या भागाचे वर्गातील किती मुलांना आकलन झाले, याची पडताळणी केली असता वर्गातील काही विद्यार्थ्यांना किंवा विद्यार्थिगटाला त्या घटकाचे आकलन चांगले झालेले असते, तर काहींना त्या घटकातील काही संज्ञा, संकल्पना, संबोध यांचे आकलन झालेले नसते. अशा वेळी शीघ्रबुद्धीच्या मुलांपेक्षा मंदबुद्धीच्या मुलांना तो भाग का समजला नाही किंवा कोणता भाग समजला नाही याचे निदान या शैक्षणिक नैदानिक चाचणीद्वारे केले जाते.

निदान हा शब्द मूळ वैद्यकशास्त्रातील आहे. निदान या शब्दाचा शब्दश: अर्थ चिकित्सा असा होतो. चिकित्सा करत असताना डॉक्टर रोग्याची तपासणी करून रोगाचे कारण काय, ते शोधतात. अनेक कारणांपैकी नेमके कारण शोधून उपचार करतात. या पद्धतीलाच ‘निदान’ असे म्हणतात. त्याचप्रमाणे शिक्षणशास्त्रातदेखील निदान हा शब्द वापरला जातो. अध्यापनानंतर अपेक्षित पातळी गाठू न शकणारा विद्यार्थी शिक्षकाच्या दृष्टीने आजारीच असतो. १९८८ मध्ये प्राथमिक शिक्षण अभ्यासक्रम कार्यान्वित होत असतानाच राष्ट्रीय किमान अध्ययनक्षमता निश्चित करण्यासाठी १९९० मध्ये आर. एच. दवे यांच्या अध्यक्षतेखाली एक समिती गठित करण्यात आली आणि क्षमताधिष्ठित अध्यापन व मूल्यमापनप्रक्रिया सुरू झाली. त्यातूनच नैदानिक चाचण्या विकसित होऊन भाषा, गणित व परिसर अभ्यास यांबरोबरच विविध विषय आणि भाषांमध्ये विकसन करून शैक्षणिक नैदानिक चाचणीच्या वापरास सुरुवात झाली.

नैदानिक चाचणीची वैशिष्ट्ये :

विद्यार्थ्यांने प्राप्त केलेले खास कौशल्यप्रभुत्व (कमकुवत दुवे व बलस्थाने) ही चाचणी निर्देशित करते.

प्रत्येक विषयातील छोटे छोटे घटक किंवा बिंदू विचारात घेऊन नैदानिक चाचणी तयार केली जाते.

प्रत्येक विषयात विद्यार्थ्यांची प्रगती न होण्याच्या कारणांचा शोध घेण्यासाठी या चाचणीची मदत होते.

नैदानिक चाचणी ही संबंधित वर्गशिक्षक आणि शिकवत असलेला विषय व घटक यांसंबंधित असते.

नैदानिक चाचणीचे कार्य विश्लेषणात्मक असते.

निदान झालेले कारण दूर करण्यासाठी त्याच बिंदूला धरून कसोटी तयार केली जाते.

कसोटीच्या माध्यमातून विद्यार्थ्यांमधील कमकुवत दुवे शोधून त्यांचे बलस्थानात रूपांतर करण्यासाठी उपचारात्मक अध्यापनाला शिक्षकास मार्गदर्शक ठरते.

नैदानिक चाचणीचे निश्चित असे कोणतेही स्वरूप मान्य नाही. तसेच ती चाचणी प्रमाणित असण्याची गरज नाही; कारण व्यक्तिभिन्नता असल्याने विविधता राहते.

थोडक्यात, नैदानिक चाचणी विद्यार्थ्यांने प्राप्त केलेल्या खास कौशल्यप्रभुत्वाचे निर्देशन करते; विद्यार्थ्याने शिकवलेल्या कोणत्या भागावर प्रभुत्व मिळविले व कोणता भाग त्याला समजला नाही, ही बाब शिक्षकांच्या निदर्शनास आणते.

नैदानिक चाचणीचे प्रकार : विद्यार्थ्यांच्या प्रगतीचे निदान करणे, निदान झालेले कारण दूर करण्यासाठी त्याच बिंदूला धरून कसोटी तयार करणे आणि त्या माध्यमातून विद्यार्थ्यांचे दोष दूर करणे हे शिक्षकाचे काम आहे. त्यासाठी जागतिक पातळीवर अनेक शिक्षणतज्ज्ञ, मानसशास्त्रज्ञांनी विविध प्रयोग केले. नैदानिक चाचणीचे प्रामुख्याने पुढील तीन प्रकार मानले जातात :

प्रश्नोत्तरावर आधारित चाचणी : या प्रकारात बिंदू निश्चित करून त्या बिंदूला धरून प्रश्न तयार केले जातात. वस्तुनिष्ठ प्रकारातील बहुपर्यायी प्रश्न विचारले जातात. दिलेल्या पर्यायांपैकी अचूक पर्याय निवडण्यास किंवा प्रतिक्रिया व्यक्त करण्यास विद्यार्थ्यांना सांगितले जाते. फ्रान्समधील मानसशास्त्रज्ञ ‘बिने’ यांच्या वयोमानानुसार बुद्धिमापन चाचण्या (IQ) विकसित करून मानसिक वय व शारीरिक वयानुसार बुद्ध्यांक निश्चित करण्यात आला. दोन ते तीन वर्षांच्या मुलांपासून चौदा ते पंधरा वर्षांसाठीच्या मुलांचा बुद्ध्यांक या पद्धतीने काढला जातो.

कार्य संपादन चाचणी : या चाचणीच्या प्रकारात शिकविलेल्या भागावर विद्यार्थ्यांनी किती क्षमता प्राप्त केली, याची चाचणी घेतली जाते. उदा., भाषेच्या संदर्भात आकलन, व्याकरण, शब्दसंपदा, शुद्धलेखन इत्यादी घटकांचा विचार करता येतो. विज्ञानाच्या संदर्भात संज्ञा, संकल्पना, नियम, सूत्रे या मूलभूत घटकांचा विचार केला जातो. गणितातील भाषेचा अर्थ, संख्या लिहिणे, चिन्हांचा वापर करणे. बेरीज, वजाबाकी, गुणाकार, भागाकार करता येणे; सूत्रातील अक्षरांचा अर्थ जाणणे इत्यादी गोष्टींचा विचार करून चाचणी तयार केली जाते. विशिष्ट वयानुसार किती क्षमता प्राप्त केली जाते आणि विशिष्ट वयानुसार किती क्षमता प्राप्त करता आली याचे निदान या चाचणीप्रकारातून केले जाते.

अभिव्यक्ती तंत्र : या प्रकारामध्ये स्विस मानसशास्त्र हेरमान रोर्शाक (Hermann Rorschach) यांनी विकसित केलेल्या रोशॉर्क पद्धतीचा वापर केला जातो. विविध प्रकारची १० कार्डे देऊन विद्यार्थ्यांची चाचणी घेतली जाते. विविध प्रकार असले, तरी नैसर्गिक चाचणीचे निश्चित असे कोणतेही स्वरूप मान्य झाले नाही. वयोमानानुसार चाचणी केव्हा घ्यावी, याबाबतही एकवाव्यता नाही. अलीकडे प्रगत शैक्षणिक महाराष्ट्र कार्यक्रमांतर्गत पहिली ते दहावीपर्यंत प्रगत चाचणी घेण्यात येते आहे. पूर्वी पहिली ते आठवीच्या विद्यार्थ्यांना नैदानिक चाचणी फक्त मराठी व गणित या विषयांसाठी घेण्यात येत होती. त्यात बदल करून महाराष्ट्रात शैक्षणिक वर्ष २०१७-१८ पासून नैदानिक चाचणीऐवजी प्रगत चाचणीचे आयोजन एकाच वेळी घेण्याचे धोरण अवलंबिलेले आहे.

प्रगत चाचणीसाठी महाराष्ट्र शासनाने सुमारे १२५ कोटी रूपये खर्च करून इयत्ता दुसरीच्या विद्यार्थ्यांना भाषा, गणित; इयत्ता तिसरी ते पाचवीच्या विद्यार्थ्यांना प्रथमभाषा, गणित, इंग्रजी, तर इयत्ता सहावी ते आठवीच्या विद्यार्थ्यांना प्रथमभाषा, गणित, इंग्रजी व विज्ञान या विषयांसाठी चाचणीचे आयोजन केले आहे. या चाचणीनंतर केंद्रीय पातळीवरील ॲपवर अपलोड केल्यानंतर विद्यार्थ्यांचा ऑनलाइन निकाल स्थानिक पातळीवर पाहता येतो. त्यामुळे विद्यार्थी कोणत्या विषयात का मागे आहे, यांचे निदान शिक्षकाला करता येते.

बोलीभाषाविषयक राज्यातील ६० बोलीभाषांबाबतीतील अडचणी विचारात घेऊन द्विभाषिक कोश तयार केला जातो. याबाबत महाराष्ट्र राज्य शैक्षणिक संशोधन व प्रशिक्षण परिषद (विद्या परिषद) विद्यार्थ्यांच्या प्रगतीसाठी उपक्रम राबवत आहे. असे असले, तरी परीक्षेअगोदर पेपर फुटणे, शिक्षकांची अकार्यक्षमता इत्यादी घटनांमुळे या उपक्रमाबाबत मतमतांतरे व्यक्त होताना पाहावयास मिळते.

भाषा अध्ययनातील समस्या आणि उपाययोजना

बंगाली भाषा शिकण्यासाठी तुम्ही खालील ॲप्स वापरू शकता:

• Duolingo: हे ॲप वापरण्यास सोपे आहे आणि खेळकर पद्धतीने बंगाली शिकवते. Duolingo
• Memrise: या ॲपमध्ये तुम्ही শব্দसंग्रह (vocabulary) आणि व्याकरण (grammar) शिकू शकता. Memrise
• Babbel: बंगाली भाषेचे मूलभूत ज्ञान मिळवण्यासाठी हे ॲप उपयुक्त आहे. Babbel
• HelloTalk: या ॲपच्या मदतीने तुम्ही बंगाली भाषिक लोकांशी बोलू शकता आणि भाषेचा सराव करू शकता. HelloTalk

तुम्ही तुमच्या गरजेनुसार आणि आवडीनुसार कोणतेही ॲप निवडू शकता.