परिकल्पना

परिकल्पना (Hypothesis) हे संशोधनातील एक महत्वाचेTool आहे. परिकल्पना म्हणजे एखाद्या गोष्टीबद्दल केलेले अनुमान किंवा तात्पुरते विधान, जे संशोधनाद्वारे तपासले जाते.

परिकल्पनेचे कार्य:

• संशोधनाला दिशा देणे: परिकल्पना संशोधकाला कोणत्या दिशेने जायचे आहे हे ठरवते.
• आधार देणे: परिकल्पना संशोधनासाठी एक सैद्धांतिक आधार तयार करते.
• चाचणी करणे: परिकल्पना सत्य आहे की नाही हे तपासण्यासाठी संशोधन केले जाते.
• समस्या सोडवणे: परिकल्पना समस्यांचे संभाव्य समाधान शोधण्यास मदत करते.

परिकल्पनेचे स्वरूप:

• स्पष्टता: परिकल्पना स्पष्ट आणि समजायला सोपी असावी.
• तार्किक: परिकल्पना तार्किक विचारांवर आधारित असावी.
• अनुभवजन्य: परिकल्पना अनुभवांवर आधारित असावी, म्हणजे ती तपासता यायला पाहिजे.
• विशिष्टता: परिकल्पना विशिष्टVariable (घटक) आणि त्यांच्यातील संबंधांबद्दल असावी.
• चाचणी करण्यायोग्य: परिकल्पना अशी असावी की तिची चाचणी करता येईल आणि ती खोटी ठरवता येईल.

थोडक्यात, परिकल्पना हे संशोधनाचे महत्वाचे Tool आहे, जे संशोधनाला दिशा देते आणि समस्येचे समाधान शोधण्यास मदत करते.

अधिक माहितीसाठी आपण खालील लिंकला भेट देऊ शकता:

• Hypothesis: Meaning, Sources, Types and Formulation of Hypothesis
• Hypothesis Testing in Research: Step by Step Guide

परिकल्पनेचे (Hypothesis) मुख्य प्रकार खालीलप्रमाणे आहेत:

• शून्य परिकल्पना (Null Hypothesis):

  दोन চল मध्‍ये कोणताही संबंध नाही असे सांगितले जाते. संशोधक ही परिकल्पना खोटी ठरवण्याचा प्रयत्न करतो.

  उदाहरण: औषध X चा रक्तदाबावर कोणताही परिणाम होत नाही.

• वैकल्पिक परिकल्पना (Alternative Hypothesis):

  दोन চল मध्‍ये संबंध आहे असे सांगितले जाते. संशोधक ही परिकल्पना खरी ठरवण्याचा प्रयत्न करतो.

  उदाहरण: औषध X चा रक्तदाब कमी होतो.

• दिशात्मक परिकल्पना (Directional Hypothesis):

  दोन চল मध्‍ये कोणता आणि कसा संबंध आहे हे निश्चितपणे सांगितले जाते.

  उदाहरण: औषध X रक्तदाब कमी करते.

• अदिशात्मक परिकल्पना (Non-directional Hypothesis):

  दोन চল मध्‍ये संबंध आहे, पण तो कसा आहे हे निश्चितपणे सांगितले जात नाही.

  उदाहरण: औषध X चा रक्तदाबावर परिणाम होतो.

हे मुख्य प्रकार आहेत आणि संशोधनाच्या गरजेनुसार यात बदल केला जाऊ शकतो.