
खते
- सिंगल सुपर फॉस्फेट (Single Super Phosphate - SSP):
- मोनो Calcium फॉस्फेट [Ca(H2PO4)2·H2O]: हे मुख्य घटक आहे, जे पाण्यात विरघळते आणि वनस्पतींना फॉस्फेट उपलब्ध करून देते.
- कॅल्शियम सल्फेट (CaSO4): याला जिप्सम (Gypsum) देखील म्हणतात.
- फॉस्फोरिक ऍसिड (Phosphoric Acid - H3PO4): काही प्रमाणात फॉस्फोरिक ऍसिड असू शकते.
- अशुद्ध घटक: यांमध्ये लोह, ॲल्युमिनियम आणि इतर खनिजांचे अंश असू शकतात.
दाणेदार सुपर फॉस्फेट खताचा उपयोग जमिनीतील फॉस्फरसची कमतरता भरून काढण्यासाठी होतो, ज्यामुळे वनस्पतींची वाढ चांगली होते.
सेंद्रिय खते अनेक प्रकारची आहेत, त्यापैकी काही प्रमुख खते खालीलप्रमाणे:
- शेणखत: हे सर्वातcommon वापरात येणारे खत आहे. जनावरांच्या शेणाचा आणि गोठ्यातील कचरा-कूडाचा वापर करून ते तयार केले जाते. शेणखतामध्ये nitrogen, phosphorus आणि potassium चांगल्या प्रमाणात असतात.
- कंपोस्ट खत: कंपोस्ट खत म्हणजे विविध सेंद्रिय वस्तू एकत्र करून, कुजवून खत बनवणे. यात पालापाचोळा, गवत, शेण, धान्याचा कोंडा, भाजीपाला आणि फळांचे अवशेष वापरले जातात.
- गांडूळ खत: गांडुळांच्या मदतीने कंपोस्ट खत तयार करण्याच्या process ला गांडूळ खत म्हणतात. यात गांडुळे सेंद्रिय वस्तू खाऊन, त्यांच्या विष्ठेतून खत तयार करतात. हे खत पिकांसाठी खूप पौष्टिक असते.
- हिरवळीचे खत: हिरवळीचे खत म्हणजे शेतात विशिष्ट प्रकारची पिके (leguminous crops) वाढवून, ती जमिनीत गाडून खत तयार करणे. यामुळे जमिनीची सुपीकता वाढते.
- मांस आणि हाडांचे खत: हे खत प्राण्यांची हाडे आणि मांस वापरून तयार करतात. यात phosphorus आणि nitrogen भरपूर प्रमाणात असते.
- मत्स्य खत: हे खत मासे आणि माशांचे अवशेष वापरून तयार करतात. यात nitrogen, phosphorus आणि potassium चांगल्या प्रमाणात असतात, त्यामुळे ते पिकांसाठी उत्तम असते.
- पेंड खत: तेलबियांच्या पेंडीपासून हे खत तयार होते. उदाहरणार्थ, शेंगदाणा पेंड, करंज पेंड, सरकी पेंड इत्यादी. यात nitrogen भरपूर असते.
सेंद्रिय खतांचा वापर केल्याने जमिनीची सुपीकता वाढते आणि पर्यावरणावर कोणताही नकारात्मक परिणाम होत नाही.
जीवाणू खत म्हणजे सूक्ष्मजीवांपासून (bacteria) तयार केलेले खत.
जीवाणू खताचे फायदे:
- जीवाणू खते रासायनिक खतांचा वापर कमी करतात.
- उत्पादकता वाढवतात.
- जमिनीची सुपीकता सुधारतात.
जीवाणू खताचे प्रकार:
- रायझोबियम (Rhizobium)
- ॲझोटोबॅक्टर (Azotobacter)
- ॲझोस्पिरिलम (Azospirillum)
- फॉस्फेट विरघळणारे जीवाणू (Phosphate Solubilizing Bacteria)
- पोटॅश मोबिलायझिंग बॅक्टेरिया (Potash Mobilizing Bacteria)
अधिक माहितीसाठी:
सुपर फॉस्फेट हे एक रासायनिक खत आहे. ते जमिनीत फॉस्फरसची उपलब्धता वाढवण्यासाठी वापरले जाते.
सुपर फॉस्फेटचे प्रकार:
- सिंगल सुपर फॉस्फेट (SSP): यामध्ये 16-20% फॉस्फरस पेंटॉक्साइड (P2O5) असतो.
- ट्रिपल सुपर फॉस्फेट (TSP): यामध्ये 44-46% फॉस्फरस पेंटॉक्साइड (P2O5) असतो.
उपयोग:
- सुपर फॉस्फेटमुळे रोपांच्या मुळांची वाढ चांगली होते.
- धान्याpost उत्पादन वाढते.
- जमिनीतील पोषक तत्वांची उपलब्धता सुधारते.
अधिक माहितीसाठी:
संयुक्त खते म्हणजे रासायनिक खते. ह्या खतांमध्ये एकापेक्षा जास्त पोषक तत्वे (nutrients) असतात.
उदाहरण:
- डायअमोनियम फॉस्फेट (DAP): ह्यामध्ये नायट्रोजन (nitrogen) आणि फॉस्फेट (phosphate) दोन्ही असतात.
- सुफला: ह्यामध्ये नायट्रोजन, फॉस्फेट आणि पोटॅश (potash) असते.
हे खत वापरणे सोपे असते, कारण एकाच खतामध्ये अनेक पोषक तत्वे असल्यामुळे शेतकऱ्यांचा वेळ आणि खर्च वाचतो.
अधिक माहितीसाठी खालील लिंकला भेट द्या: