मूल्यांकन

घटक चाचणी आणि नियतकालिक चाचणीमध्ये काही महत्वाचे फरक आहेत, ते खालीलप्रमाणे:

थोडक्यात, घटक चाचणी लहान स्तरावर कार्य तपासते, तर नियतकालिक चाचणी मोठ्या स्तरावर घटकांच्या एकत्रीकरणाचे मूल्यमापन करते.

---

1. विश्वसनीयता 

म्हणजेच एखादं मूल्यमापन साधन किती स्थिर व सुसंगत निकाल देते.

विश्वसनीयता ठरविण्याचे मार्ग:

पुनर्रचना पद्धत : एकच चाचणी थोड्या अंतराने दोन वेळा घेतल्यास दोन्ही वेळेस जवळपास सारखे निकाल मिळाले पाहिजेत.

साम्य रूप पद्धत  : दोन वेगळ्या पण समान दर्जाच्या चाचण्या दिल्यावर दोन्हीचे निकाल सारखे असावेत.

अंतर्गत सुसंगती: चाचणीतील विविध प्रश्न एकमेकांशी सुसंगत असावेत. उदाहरण: क्रोनबाख अल्फा  पद्धत.

अर्ध विभाजन पद्धत  : चाचणी दोन समान भागांत विभागून दोन्हीचे गुणफळ जुळत असल्यास विश्वसनीयता जास्त असते.

---

2. सप्रमाणता 

म्हणजेच मूल्यमापन साधन ते मोजण्यासाठी योग्य आहे का, जे मोजायचं आहे.

सप्रमाणता ठरविण्याचे मार्ग:

विषयवस्तू सप्रमाणता : साधनातील प्रश्न अभ्यासक्रमातील घटकांशी किती सुसंगत आहेत?

बाह्य सप्रमाणता : या साधनाचे निकाल इतर मान्यताप्राप्त निकषांशी कितपत जुळतात?

रचनात्मक सप्रमाणता : चाचणी जे समज/गुणधर्म मोजते आहे, ते प्रत्यक्षात तसंच मोजते का?

चेहराचं सप्रमाणता : चाचणी वरून पाहता ज्या उद्देशाने वापरली जाते, त्यासाठी योग्य वाटते का?

---

चांगल्या मूल्यमापन साधनांची विश्वसनीयता व सप्रमाणता ठरवण्यासाठी तांत्रिक पद्धती, तुलनात्मक विश्लेषण, आणि अनुभवजन्य निरीक्षण यांचा वापर केला जातो. हे दोन गुणधर्म उच्च असल्यास ते मूल्यमापन साधन शिक्षणात उपयुक्त आणि योग्य ठरते.

क्लोजिंग स्टॉकचे मूल्यांकन नेहमी खर्च मूल्य (Cost Price) किंवा बाजार भावानुसार (Market Price) केले जाते, यापैकी जे कमी असेल ते विचारात घेतले जाते.

उदाहरणार्थ, जर एखाद्या वस्तूची खरेदी किंमत रु. 100 आहे आणि बाजारभाव रु. 80 आहे, तर क्लोजिंग स्टॉकचे मूल्यांकन रु. 80 नुसार केले जाईल. याउलट, जर खरेदी किंमत रु. 100 आहे आणि बाजारभाव रु. 120 आहे, तर क्लोजिंग स्टॉकचे मूल्यांकन रु. 100 नुसार केले जाईल.

हे तत्व अकाउंटिंग मानकांनुसार (Accounting Standards) आहे, ज्यामुळे मालमत्तेचे (Assets) जास्त मूल्यांकन टाळले जाते.

अधिक माहितीसाठी, आपण खालील लिंकवर क्लिक करू शकता:

• Investopedia - Closing Stock
• AccountingTools - Lower of Cost or Market (LCM)

मूल्यमापनामध्ये अपेक्षित बदल:

शिक्षण क्षेत्रात मूल्यमापनाला खूप महत्त्व आहे. विद्यार्थ्यांचे शिक्षण आणि आकलन योग्य दिशेने सुरू आहे की नाही, हे मूल्यमापनाद्वारे समजते. त्यामुळे मूल्यमापन पद्धतीत सुधारणा करणे आवश्यक आहे. काही अपेक्षित बदल खालीलप्रमाणे:

• अध्ययन केंद्रित दृष्टिकोन (Learning-Centered Approach):

  मूल्यमापन हे केवळ परीक्षा आणि गुणांवर आधारित नसावे. विद्यार्थ्यांच्या अध्ययनावर आणि आकलन क्षमतेवर लक्ष केंद्रित करणे आवश्यक आहे.

• सातत्यपूर्ण मूल्यमापन (Continuous Assessment):

  वर्षातून एकदा परीक्षा घेण्याऐवजी, शिकवण्याच्या प्रक्रियेदरम्यान सतत मूल्यमापन करणे अधिक प्रभावी ठरते. यामुळे विद्यार्थ्यांना त्यांची प्रगती समजते आणि शिक्षकांनाही त्यानुसार मार्गदर्शन करता येते.

• सर्वांगीण विकास (Holistic Development):

  मूल्यमापनात केवळ शैक्षणिक गुणांचाच विचार न करता विद्यार्थ्यांच्या कला, क्रीडा आणि सामाजिक कौशल्ये यांचाही समावेश असावा.

• तंत्रज्ञानाचा वापर (Use of Technology):

  मूल्यमापनासाठी आधुनिक तंत्रज्ञानाचा वापर करणे आवश्यक आहे. ऑनलाइन परीक्षा, डेटा विश्लेषण आणि त्वरित प्रतिक्रिया (Feedback) देण्यासाठी तंत्रज्ञान उपयुक्त ठरू शकते.

• स्वयं-मूल्यमापन (Self-Assessment):

  विद्यार्थ्यांना स्वतःचे मूल्यमापन करण्याची संधी मिळायला हवी. यामुळे ते स्वतःच्या चुका सुधारू शकतात आणि अधिक जबाबदारीने शिकू शकतात.

• शिक्षकांचे प्रशिक्षण (Teacher Training):

  शिक्षकांना नवीन मूल्यमापन पद्धतींचे प्रशिक्षण देणे आवश्यक आहे, जेणेकरून ते प्रभावीपणे मूल्यमापन करू शकतील.

हे बदल शिक्षण प्रणालीला अधिक विद्यार्थी-केंद्रित आणि प्रभावी बनविण्यात मदत करतील.

अधिक माहितीसाठी, आपण शिक्षण क्षेत्रातील तज्ज्ञांची मते आणि संशोधन पाहू शकता.

टीप: ही माहिती सामान्य ज्ञानावर आधारित आहे.

नॅक (NAAC) म्हणजे राष्ट्रीय मूल्यांकन आणि प्रत्यायन परिषद. भारतातील उच्च शिक्षण संस्थांचे मूल्यांकन आणि accreditation करणारी ही एक स्वायत्त संस्था आहे. तिची भूमिका खालीलप्रमाणे आहे:

• मूल्यांकन आणि प्रत्यायन: नॅक उच्च शिक्षण संस्था जसे की महाविद्यालये आणि विद्यापीठे यांचे त्यांच्या शैक्षणिक गुणवत्ता, पायाभूत सुविधा आणि इतर मापदंडांच्या आधारावर मूल्यांकन करते. मूल्यांकनानंतर, संस्थांना श्रेणी दिली जाते.
• गुणवत्ता सुधारण्यास प्रोत्साहन: नॅक मूल्यांकनाच्या माध्यमातून संस्थांना त्यांच्यातील कमतरता आणि सुधारणा करण्याची संधी दाखवते. यामुळे शिक्षण संस्थांना त्यांची गुणवत्ता वाढवण्यासाठी मदत होते.
• पारदर्शकता आणि उत्तरदायित्व: नॅकच्या प्रक्रियेमुळे शिक्षण संस्थांमध्ये पारदर्शकता आणि उत्तरदायित्व वाढते. लोकांना संस्थांविषयी माहिती उपलब्ध होते.
• रोजगारक्षमता वाढवणे: नॅक मूल्यांकनातून शिक्षण संस्थांना त्यांच्या अभ्यासक्रमांमध्ये सुधारणा करता येतात, ज्यामुळे विद्यार्थ्यांची रोजगारक्षमता वाढते.

अधिक माहितीसाठी आपण नॅकच्या अधिकृत वेबसाइटला भेट देऊ शकता: NAAC Official Website

व्यक्तीसाठी मूल्यमापनाचे फायदे:

• आत्म-जागरूकता: मूल्यमापनामुळे व्यक्तीला स्वतःच्या क्षमता, मर्यादा, कौशल्ये आणि ज्ञानाची जाणीव होते.
• सुधारणा: हे मूल्यमापन व्यक्तीला कोणत्या क्षेत्रात सुधारणा करण्याची आवश्यकता आहे हे ओळखण्यास मदत करते.
• प्रगतीचा मागोवा: व्यक्ती आपल्या ध्येयांकडे वाटचाल करत आहे की नाही हे तपासण्यासाठी मूल्यमापन उपयुक्त आहे.
• आत्मविश्वास: सकारात्मक मूल्यमापनामुळे आत्मविश्वास वाढतो आणि नकारात्मक मूल्यमापनामुळे सुधारणा करण्याची प्रेरणा मिळते.

संस्थेसाठी मूल्यमापनाचे फायदे:

• धोरणात्मक निर्णय: संस्थेला तिची उद्दिष्ट्ये आणि धोरणे ठरवण्यासाठी उपयुक्त माहिती मिळते.
• कार्यक्षमतेत वाढ: संस्थेच्या विविध विभागांचे आणि कर्मचाऱ्यांचे मूल्यांकन करून कार्यक्षमता वाढवता येते.
• गुंतवणुकीवरील परतावा: संस्थेने केलेल्या गुंतवणुकीचा योग्य परतावा मिळतो आहे की नाही हे तपासता येते.
• उत्तरदायित्व: भागधारकांना संस्थेच्या कामगिरीबद्दल माहिती देऊन उत्तरदायित्व सुनिश्चित करता येते.

संकलित मूल्यमापनाचे (Summative Assessment) मूल्यांकन खालील घटकांनी निश्चित करता येते:

1. अधिगम निष्पत्ती (Learning Outcomes): विद्यार्थ्याने किती प्रमाणात अपेक्षित ज्ञान आणि कौशल्ये प्राप्त केली आहेत, हे तपासले जाते.
2. निकष (Criteria): मूल्यमापनासाठी स्पष्ट आणि निश्चित निकष वापरले जातात, ज्यामुळे वस्तुनिष्ठता (objectivity) टिकून राहते.
3. प्रमाणके (Standards): विद्यार्थ्यांच्या कामगिरीची तुलना विशिष्ट मानकांशी केली जाते. हे मानक राष्ट्रीय किंवा आंतरराष्ट्रीय स्तरावरचे असू शकतात.
4. मूल्यमापन साधने (Assessment Tools): चाचण्या, परीक्षा, प्रकल्प, असाइनमेंट आणि प्रात्यक्षिक यांसारख्या विविध साधनांचा वापर केला जातो. प्रत्येक साधनाचे स्वतःचे महत्त्व असते आणि ते विशिष्ट कौशल्ये तपासण्यासाठी वापरले जाते.
5. प्राप्त गुण/ग्रेड (Marks/Grades): विद्यार्थ्याने मिळवलेले गुण किंवा ग्रेड अंतिम मूल्यांकनाचा भाग असतात.
6. शिक्षकांचे मत (Teacher Feedback): शिक्षक विद्यार्थ्यांच्या प्रगतीबद्दल आणि सुधारणा क्षेत्रांबद्दल अभिप्राय देतात, ज्यामुळे विद्यार्थ्याला अधिक चांगली दिशा मिळते.

उदाहरणार्थ:

एखाद्या विद्यार्थ्याने विज्ञान विषयात चाचणी परीक्षेत 80% गुण मिळवले, याचा अर्थ त्याने विज्ञानाचे मूलभूत सिद्धांत चांगल्या प्रकारे समजून घेतले आहेत. शिक्षकांनी त्याच्या प्रात्यक्षिक कौशल्यांचे आणि प्रयोगशाळेतील कामाचे मूल्यांकन करून त्याला अतिरिक्त अभिप्राय दिल्यास, त्या विद्यार्थ्याला अधिक माहिती मिळू शकेल.

या घटकांच्या आधारावर, संकलित मूल्यमापनाचे मूल्यांकन अधिक प्रभावीपणे करता येते.

टीप: संकलित मूल्यमापन हे केवळ विद्यार्थ्यांच्या अंतिम कामगिरीचे मापन नाही, तर ते शिक्षण प्रक्रियेतील सुधारणांसाठी एक महत्त्वाचे साधन आहे.