भारतातील इतिहास
1
Answer link
भारतातील पहिली महानगरपालिका 1688 मध्ये मद्रास (आताचे चेन्नई) येथे स्थापन करण्यात आली.
इंग्रजांनी प्रशासकीय सोयीसाठी हे पाऊल उचलले. यानंतर, 1726 मध्ये मुंबई आणि कोलकाता येथे महानगरपालिकांची स्थापना करण्यात आली.
संदर्भ:
0
Answer link
ॲनी बेझंट यांच्या होमरूल चळवळीचे भारतावर झालेले परिणाम खालीलप्रमाणे:
हे काही महत्त्वाचे परिणाम आहेत जे ॲनी बेझंट यांच्या होमरूल चळवळीमुळे भारतावर झाले.
राजकीय जागृती:
ॲनी बेझंट यांच्या होमरूल चळवळीमुळे भारतीयांमध्ये राजकीय जागृती निर्माण झाली. लोकांना स्वराज्य म्हणजे काय आणि ते कसे मिळवता येते, याबद्दल माहिती मिळाली.
लोकमान्य टिळकांसोबत युती:
ॲनी बेझंट यांनी लोकमान्य टिळकांशी युती करून होमरूल चळवळ अधिक मजबूत केली. दोघांनी मिळून देशभरात स्वराज्याचा संदेश पोहोचवला.
राष्ट्रीय सभेला नवी दिशा:
या चळवळीमुळे राष्ट्रीय सभेला (Indian National Congress) एक नवी दिशा मिळाली. स्वराज्य हे ध्येय बनवून काँग्रेसने अधिक आक्रमक भूमिका घेतली.
तरुणांना प्रेरणा:
होमरूल चळवळीने अनेक तरुणांना स्वराज्य लढ्यात सामील होण्याची प्रेरणा दिली. त्यामुळे, अनेक तरुण राजकारणाकडे आकर्षित झाले.
ब्रिटिश सरकारवर दबाव:
या चळवळीमुळे ब्रिटिश सरकारवर भारतीयांना अधिक अधिकार देण्याचा दबाव वाढला. मॉंटेग्यू-चेम्सफोर्ड सुधारणा (Montagu-Chelmsford Reforms) याच दबावाचा परिणाम होत्या. मॉंटेग्यू-चेम्सफोर्ड सुधारणा (इंग्रजी)
0
Answer link
ॲनी बेझंटच्या होमरूल चळवळीचे संपूर्ण भारतभरात अनेक महत्त्वाचे परिणाम दिसून आले:
राजकीय परिणाम:
स्वातंत्र्य चळवळीची गती: होमरूल चळवळीने भारतातील स्वातंत्र्य चळवळीला नवी दिशा आणि गती दिली.
जनजागृती: किंवा चळवळीने भारतीयांमध्ये स्वातंत्र्य आणि स्वराज्याची भावना जागृत केली.
राष्ट्रीय एकता: हिंदू आणि मुस्लिम यांच्यातील एकतेच्या चळवळीने महत्त्वपूर्ण योगदान दिले.
राज्य संघटना चालवणे : होमरूल चळवळीमुळे अनेक नवीन राज्य संघटना स्थापन झाल्या.
भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेस किंवा चळवळीमुळे भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेसला अधिक बळ मिळाले.
सामाजिक परिणाम:
शिक्षण आणि सामाजिक सुधारणा: होमरूल चळवळीने शिक्षण आणि सामाजिक सुधारणा घडवून आणल्या.
महिलांमध्ये जागृती : चळवळीने महिलांमध्ये शिक्षण आणि स्वातंत्र्याची भावना जागृत केली.
अस्पृश्यता निर्मूलन: होमरूल चळवळीने अस्पृश्यता निर्मूलनाच्या लढ्याचे नेतृत्व केले.
आर्थिक परिणाम:
स्वदेशी चळवळ : होमरूल चळवळीने स्वदेशी चळवळीला नवी दिशा दिली.
भारतीय उद्योगांना प्रोत्साहन: किंवा चळवळीमुळे भारतीय उद्योगांना प्रोत्साहन मिळाले.
ॲनी बेझंटच्या होमरूल चळवळीचे काही महत्त्वाचे परिणाम:
भारतीय स्वातंत्र्य चळवळीला नवी दिशा मिळाली: ॲनी बेझंटच्या होमरूल चळवळीने भारतीय स्वातंत्र्य चळवळीला एक नवी दिशा मिळाली. या चळवळीने भारतीयांमध्ये स्वातंत्र्य आणि स्वराज्याची भावना जागृत केली आणि त्यांना स्वातंत्र्याच्या लढ्यासाठी नवी ऊर्जा दिली.
राष्ट्रीय चळवळीचे राष्ट्रीयीकरण: ॲनी बेझंट यांच्या होमरूल चळवळीमुळे राष्ट्रीय चळवळीचे राष्ट्रीयीकरण झाले. या चळवळीमुळे देशाच्या विविध भागातील लोकांमध्ये राष्ट्रीय एकात्मतेची भावना निर्माण झाली आणि स्वातंत्र्यलढ्याला व्यापक जनाधार मिळाला.
राजकीय जागृती : ॲनी बेझंट यांच्या होमरूल चळवळीमुळे देशातील लोकांमध्ये राजकीय जागृती निर्माण झाली. चळवळीने लोकांमध्ये स्वराज्य आणि स्वराज्याची भावना जागृत केली आणि त्यांना स्वातंत्र्यासाठी झटण्याची प्रेरणा दिली.
निष्कर्ष:
ॲनी बेझंटच्या होमरूल चळवळीचा भारताच्या स्वातंत्र्यलढ्यावर मोठा प्रभाव पडला. या चळवळीमुळे भारतीयांमध्ये स्वराज्य आणि स्वराज्याची भावना जागृत झाली आणि स्वातंत्र्यलढ्याला नवी दिशा आणि गती मिळाली.
1
Answer link
तैनाती फौज ही भारतातील संस्थानांवर ब्रिटिशांचा अधिकार वाढविण्यासाठी ब्रिटिश भारतातील गव्हर्नर जनरल लॉर्ड वेलस्ली याने इ. स. १७९८ मध्ये चालू केलेली एक योजना होती. तैनाती फौजेच्या अंतर्गत करार झालेल्या संस्थानांची जबाबदारी कंपनी घेत असे व त्याबदल्यात त्या संस्थानांकडून काही अटी मान्य करून घेतल्या जात.
तैनाती फौज : हिंदुस्थानात सार्वभौम सत्ता स्थापन करण्यासाठी फ्रेंच आणि इंग्रज यांनी अवलंबिलेली एक उपाययोजना. तैनाती फौजेची सुरूवात प्रथम फ्रेंचांनी केली. १७४८-४९ मध्ये द्यूप्लेक्स व चंदासाहेब यांच्यात करार होऊन फ्रेंचांनी आपली फौज नबाबाच्या मदतीसाठी ठेवली. त्याबद्दल नबाबने द्यूप्लेक्सला पॉंडिचेरीजवळचा मुलूख तोडून दिला. यातच पुढे इंग्रजांनी सुरू केलेल्या तैनाती फौजेचा उगम आहे. अशाच तऱ्हेचा करार १७६० मध्ये इंग्रजांनी मीर कासीमशीही केला होता. वॉरन हेस्टिंग्जने थोड्या फार प्रमाणात तैनाती फौजेची योजना अंमलात आणली होती. पण ⇨ वेलस्लीने हिंदुस्थानात खऱ्या अर्थाने तैनाती फौजेचा प्रसार केला आणि एतद्देशीय संस्थानिकांना ब्रिटिश अंमलाखाली आणले व हिंदुस्थानचे ब्रिटिश साम्राज्यात रूपांतर केले. वेलस्लीने प्रथम निजामाकडची फ्रेंच फौज काढून टाकण्यास सांगून त्या जागी इंग्रज फौज ठेवून तैनाती फौजेच्या योजनेला मूर्त स्वरूप दिले. पुढे त्याने या योजनेची सक्ती केली व जे एतद्देशीय संस्थानिक फौज ठेवून घेणार नाहीत, अशांबरोबर काहीतरी निमित्त काढून युद्धे केली. उदा., टिपू, दुसरा बाजीराव पेशवा, नागपूरकर भोसले, शिंदे, होळकर इत्यादी. तसेच जे संस्थानिक इंग्रजांची तैनाती फौज ठेवून घेतील, त्यांच्यावर काही अटी लादण्यात आल्या. त्यापैकी महत्त्वाच्या अटी अशा : (१) संस्थानिकांनी फौजेच्या खर्चापुरता मुलूख तोडून द्यावा. (२) इंग्रजांच्या परवानगीशिवाय इतर युरोपीयांस आपल्या पदरी नोकरीस ठेवू नये व परकीय सत्तेशी कोणताही करार करू नये. (३) आपापसांतील तंट्याचा निकाल इंग्रज करतील तो संस्थानिकांनी मान्य करावा. (४) तैनाती फौजेचे अधिकारी इंग्रजच असावेत. (५) संस्थानची देखरेख पाहण्यास रेसिडेंट नावाचा अधिकारी ठेवून घ्यावा. अशा तऱ्हेच्या अनेक अटी घालून वेलस्लीने पेशवे, नागपूरकर भोसले, गायकवाड, शिंदे वगैरे मराठी संस्थानिकांस तसेच म्हैसूर व हैदराबाद येथील सत्ताधारी यांच्या पदरी तैनाती फौज ठेवून त्यांना आपले मांडलिक केले. अशा तऱ्हेने एतद्देशीयांची विरोध करण्याची शक्ती कमी करून इंग्रजांनी आपली सार्वभौम सत्ता प्रस्थापित केली.
तैनाती फौजेच्या प्रकारामुळे एतद्देशीय संस्थानिकांतील स्वत्व नाहीसे होऊन हिंदुस्थानला लवकरच पारतंत्र्य प्राप्त झाले. या योजनेत अनेक दोष होते. इंग्रजांनी संस्थानिकांच्या संरक्षणाची जबाबदारी घेतल्यामुळे संस्थानिकांनी स्वतःची फौज ठेवेण बंद केले. त्यामुळे संस्थानात बंडाळी व लुटालूट वाढली. रयतेला आणि उद्योगधंद्यांना संरक्षण मिळेनासे झाले. संस्थानात ठेवलेली तैनाती फौज सर्व राज्यांतील बंडाळीचा मोड करण्यास अपुरी होती. एतद्देशीय राज्यकर्ते क्रमाने परतंत्र बनून बेजबाबदारपणे वागू लागले. त्यांची कारभार करण्याची कार्यक्षमता कमी झाली. जनतेतील लढण्याची शक्तीच नाहीशी होऊन तीही परतंत्र बनू लागली
0
Answer link
ईस्ट इंडिया कंपनी ची स्थापना सन 1600
31 दिसंबर
द ब्रिटिश ईस्ट इंडिया कंपनी ही सतराव्या शतकात इंग्लंडमध्ये स्थापन झालेली एक कंपनी होती. या कंपनीच्या स्थापनेमागचा मुख्य उद्देश ईस्ट इंडीज प्रदेशांत व्यापार करण्याचा होता, परंतु कालांतराने या कंपनीचा सगळा व्यापार भारतातच झाला. मेहता नामक भारतीय आता या कंपनीचा मालक आहे.
0
Answer link
उत्तर: होय, 1757 मध्ये झालेल्या प्लासीच्या लढाईमुळे भारतात इंग्रजी सत्तेचा पाया घातला गेला.
स्पष्टीकरण:
- प्लासीची लढाई रॉबर्ट क्लाईव्हच्या नेतृत्वाखालील ब्रिटिश ईस्ट इंडिया कंपनी आणि बंगालचे नवाब सिराज-उद-दौला यांच्यात झाली.
- या लढाईत ईस्ट इंडिया कंपनीचा विजय झाला आणि सिराज-उद-दौलाचा पराभव झाला.
- या विजयानंतर, ईस्ट इंडिया कंपनीला बंगालमध्ये व्यापार करण्याचे आणि कर वसूल करण्याचे अधिकार मिळाले, ज्यामुळे त्यांची आर्थिक आणि राजकीय शक्ती वाढली.
- प्लासीच्या लढाईने भारतातील इतर प्रदेशांवरही नियंत्रण मिळवण्यास ईस्ट इंडिया कंपनीला मदत केली आणि हळूहळू इंग्रजांनी संपूर्ण भारतावर आपले वर्चस्व स्थापित केले.
अधिक माहितीसाठी, आपण खालील लिंकला भेट देऊ शकता:
या प्रश्नाचे उत्तर अद्याप लिहिलेले नाही