रेखावृत्त

सूर्यामुळे एका तासात पृथ्वीवर किती रेखावृत्त पार होतात, हे पृथ्वीच्या गतीवर अवलंबून असते. पृथ्वी स्वतःच्या अक्षावर फिरते आणि त्यामुळे आपल्याला सूर्य पूर्वेकडून उगवलेला आणि पश्चिमेकडे मावळलेला दिसतो.

• पृथ्वीला स्वतःभोवती एक फेरी पूर्ण करायला २४ तास लागतात.
• पृथ्वी ३६० अंश फिरते २४ तासांत.
• म्हणून, एका तासात पृथ्वी 360/24 = 15 अंश फिरते.

याचा अर्थ, एका तासात सूर्य पृथ्वीवरील १५ रेखावृत्त पार करतो.

जागतिक प्रमाणवेळ (Coordinated Universal Time - UTC) ही शून्य अंश रेखावृत्तावर (0° longitude) ठरवली जाते. या रेखावृत्ताला ग्रीनविच रेखावृत्त (Greenwich Meridian) असेही म्हणतात. हे रेखावृत्त युनायटेड किंगडममधील ग्रीनविच वेधशाळेतून जाते.

ग्रीनविच रेखावृत्तावरील वेळेनुसार जगातील इतर ठिकाणच्या वेळा निश्चित केल्या जातात.

अधिक माहितीसाठी:

• Time and Date - Greenwich Mean Time
• Royal Museums Greenwich - Why is the Greenwich Meridian important?

३६० वृत्तांना सूर्यासमोरून जायला २४ तास लागतात. म्हणजेच एका वृत्ताला चार मिनिटे लागतात. म्हणजेच आपण एक रेखावृत्त पूर्वेला सरकलो, तर आपल्याला चार मिनिटांनी घड्याळ (स्थानिक वेळेनुसार लावलेले) पुढे सरकवावे लागेल. या उलट पश्चिमेला सरकलो, तर मागे करावे लागेल. मात्र प्रत्येक देशाने आपल्या सोईसाठी एक किंवा अधिक प्रमाण रेखावृत्ते निवडलेली असतात व त्या देशातील सर्व घड्याळे त्या वेळेनुसारच चालतात. भारतात तर जवळजवळ ३० रेखावृत्तांवर ८२.५ पूर्व या रेखावृत्तानुसार घड्याळ लावले जाते. त्यामुळे दर एका रेखावृत्तानंतर आपल्याला घड्याळ पुढेमागे करावे लागत नाही.

उत्तर: होय, प्रत्येक रेखावृत्ताचे माप सारखेच असते. ते 0° रेखावृत्तापासून 180° पूर्व आणि 180° पश्चिम दिशेपर्यंत मोजले जाते.

पृथ्वी गोल असल्याने, रेखावृत्ते उत्तर ध्रुवावर आणि दक्षिण ध्रुवावर एकत्र येतात. त्यामुळे, दोन रेखावृत्तांमधील अंतर ध्रुवांकडे कमी होत जाते आणि विषुववृत्तावर सर्वाधिक असते.

उदाहरणार्थ, 73° रेखावृत्त हे 73° पूर्व रेखावृत्त आणि 73° पश्चिम रेखावृत्त असे दोन्ही असू शकते, जे ग्रीनविचच्या पूर्वेकडील आणि पश्चिमेकडील अंतर दर्शवते.

अधिक माहितीसाठी काही विश्वसनीय स्रोत:

• रेखावृत्त आणि अक्षवृत्त - विकासपीडिया