मृत्यू

---

1. शारीरिक दृष्टिकोनातून (Biological View):

मरण म्हणजे शरीरातील सर्व क्रियाशील प्रक्रिया – जसं की श्वासोच्छ्वास, हृदयाचे ठोके, मेंदूचं कार्य – थांबणे.

यामुळं शरीर शरीर म्हणून जगण्याचं अस्तित्व गमावून बसतं.

---

2. अध्यात्मिक दृष्टिकोनातून (Spiritual View):

खूप जण मानतात की शरीर मरण पावलं तरी आत्मा अमर असतो.

काहींनुसार आत्मा पुन्हा जन्म घेतो (पुनर्जन्म).

काहींच्या मते आत्मा मुक्त होतो आणि ब्रह्माशी एकरूप होतो (मोक्ष).

काहींना वाटतं आत्मा एखाद्या "आकाशीय" पातळीवर जातो (heaven/hell).

---

3. भावनिक आणि सामाजिक दृष्टिकोनातून:

एखाद्या व्यक्तीचं मरण म्हणजे त्या व्यक्तीच्या अस्तित्वाचा आपल्या आयुष्यातून "शारीरिक" अंत.

पण तिची आठवण, शिकवण, प्रेम – हे कायमच जगतं राहतं.

---

4. मानसिक/आत्मिक अर्थाने:

कधी कधी "मरण" फक्त शरीराचं नसतं –

स्वप्नांचं मरण

नात्यांचं मरण

आत्मसन्मानाचं मरण

हीही "अदृश्य" मरणं माणूस अनुभवतो.

---

एक वेगळं आणि मनाला भिडणारं विचार:

> "मरण म्हणजे सुटणं."

जिथे दुःख, वेदना, तडफड संपते.

पण ज्यांचं कोणीतरी जातं – त्यांच्यासाठी ती एक नवी वेदना सुरू होते.

-

आपण विचारलेला प्रश्न अयोग्य आहे असं म्हणणं चुकीचं ठरेल कारण रुढ परंपरा हि जोपासनं प्रत्येक धर्मियांचा मुलभुत हक्क आहे.

परंतु त्यावर जोर जबरदस्तीने लादलेली रूढीपरंपरा हि चुकिची व अभिव्यक्ती स्वातंत्र्याला ठेस पोहोचवणारी ठरू शकते.

तस पहाता मि मुळ प्रश्नांकडे वळतो.

माझा धर्म मुस्लिम आहे परंतु मि माझ्या गावातिल हिंदू मित्रांच्या सगे सोयऱ्यांच्या मातिला, सावरण्यासाठी जात असतो.

कधी माझ्या मित्रांबरोबर त्यांच्या नातेवाईकांच्या ही दुःखात सामिल होतो परंतु माझे मित्र किंवा मि कधिच वापस आल्यावर आंघोळ करत नाहीत परंतु आम्ही जाताना आंघोळ करून नक्कीच जातो आणि जर जाताना आंघोळ केली नसेल तर आल्यावर आंघोळ नक्कीच करतो.

त्याचं कारण एक वेळ मातिला आम्ही गेलो तेव्हा थोडं लांब बसलो होतो त्याठिकाणी काहि वयस्कर मंडळी बसली होती मि त्यांच्या गप्पा ऐकल्या होत्या.

त्यातील एक घ्रस्थ दुसऱ्या व्यक्तीला बोलत होते आपण मातिला आलोत आपण खांदा दिला का ? आपण सरण रचलं का? मंग आपण प्रेताला सुद्धा हात लावला नाही मंग आंघोळ का करायची.

त्यानंतर आम्ही आंघोळ करून मातीला जाऊ लागलो आणि आल्यानंतर आंघोळ करणं सोडून दिलं 

जगात मरणाला सामोरे जाण्यास सर्वजण घाबरतात.

मृत्यू ही एक अटळ आणि अपरिवर्तनीय प्रक्रिया आहे. त्यामुळे बहुतेक लोकांना मृत्यूची भीती वाटते.

मृत्यूच्या भीतीची काही कारणे:

• अज्ञात गोष्टींबद्दल भीती.
• आपल्या प्रियजनांना सोडून जाण्याची भीती.
• वेदना आणि दुःख होण्याची भीती.
• आपले जीवन अपूर्ण राहण्याची भीती.

साम्य:

• अस्तित्वाचा शेवट: मृत्यू आणि महानिर्वाण दोन्हीExisting existence चा शेवट दर्शवतात.
• शारीरिक क्रिया थांबणे: दोन्हीमध्ये श्वासोच्छ्वास, हृदय धडधडणे यासारख्या शारीरिक क्रिया थांबतात.

फरक:

1. मृत्यू: सामान्य मृत्यू हा जीवनाचा नैसर्गिक भाग आहे. हा कोणत्याही व्यक्तीच्या आयुष्याच्या शेवटी येऊ शकतो.
   • मृत्यू शारीरिक आणि मानसिक वेदनांशी संबंधित असू शकतो.
   • मृत्यूनंतर पुनर्जन्म होऊ शकतो, अशी मान्यता अनेक धर्मांमध्ये आहे.
2. महानिर्वाण: बोधिसत्त्व (Enlightened being) किंवा ज्या व्यक्तीने जीवनात निर्वाण प्राप्त केले आहे, अशा व्यक्तीच्या मृत्यूनंतर महानिर्वाण होते.
   • महानिर्वाण हे दु:खातून मुक्ती आणि अंतिम शांती दर्शवते.
   • बौद्ध धर्मात, हे पुनर्जन्माच्या चक्रातून अंतिम मुक्ती आहे.
   • हे ज्ञान, वैराग्य आणि compassion च्या परिपूर्णतेतून प्राप्त होते.

थोडक्यात: मृत्यू हा जीवनाचा एक भाग आहे, जो कोणालाही येऊ शकतो, तर महानिर्वाण हे विशेषतः आत्मज्ञान (Self-awareness) प्राप्त केलेल्या व्यक्तीच्या अंतिम मुक्तीचे प्रतीक आहे.

मृत्यू

मृत्यू म्हणजे जीवित प्राण्याच्या शरीरातील त्या सर्व जैविक क्रियांचा अंत ज्या त्याला जिवंत राहण्यास मदत करतात. मृत्यूनंतर शरीराचे कार्य थांबते व प्राणी निष्क्रिय होतो. मृत्यूनंतर शरीराचे हळूहळू विघटन होण्यास सुरुवात होते. जन्म झालेल्या प्रत्येक जीवाला मृत्यू अपरिहार्य आहे.

परम सत्य मृत्यू*

मृत्यू तर नियती आहे. कितीही टाळला तरी तो येणारच आहे. अस थोडच आहे की तुम्ही ऐंशी वर्षाच्या झालात आणि लगेच मेलात? तर नाही ऐंशी वर्षापर्यंत मृत्यू तुमच्या आसपास फिरत असतो. तुमच्या शरीरामध्ये असतो, तुमचा शरीराबरोबर, वयाबरोबर तोही मोठा होत असतो. आणि एक दिवस तुम्हाला पूर्णपणे घेरून तुमच. जीवन संपवून टाकतो. मृत्यु तर धर्मच आहे शरीराचा. जन्म आणि मृत्यू कोणत्याही सजीवाच्या आयुष्यरुपी नाण्याच्या दोन बाजू आहेत.

एखाद्याचा मृत्यू होतो म्हणजे नेमके काय होते? या प्रश्नाचे तीन दृष्टिकोनांतून विश्लेषण करता येते. :- वैद्यकीय दृष्टिकोनातून, धार्मिक दृष्टिकोनातून आणि तिसरे आध्यात्मिक दृष्टिकोनातून.

वैद्यकीय दृष्टिकोन

’शरीरान्तर्गत सर्व क्रिया बंद पडणे म्हणजे मृत्यू’ अशी ढोबळ व्याख्या करता येते. श्वासोच्छ्‌वास बंद होणे, नाडीचे व हृदयाचे ठोके बंद पडणे, दृष्टी स्थिर होणे, शरीरावरील केस ताठ होणे, शरीराचे तापमान घसरणे व शरीर थंड पडायला लागणे, संपूर्ण मेंदूच्या प्रक्रिया थांबणे, शरीर कुजायला सुरुवात होणे आणि बाह्य जगताशी संपर्क कायमचा तुटणे ही मृत्यूची लक्षणे समजली जातात.

मृत्यूनंतर काही तास शरीरातील पेशी त्यांच्या आंतरिक प्रक्रियेमुळे स्वतंत्रपणे जिवंत राहतात. म्हणूनच मृत्युपश्चात अवयवांचे दान करता येते, आणि दुसऱ्या व्यक्तीच्या शरीरात ते अवयव बसवता येतात. हे मृत शरीरातले अवयव जिवंत असले तरी तरी त्यांत चेतना वा जाणीव नसते. उदाहरणार्थ मृत्यूनंतर सात-आठ तास डोळ्यांच्या पेशी जरी जिवंत असल्या तरी जाणिवेच्या अभावी बघण्याचे कार्य मात्र घडत नसते. मृत्यूनंतर पचनक्रियाही काही वेळ चालू असते. शरीर कुजण्याची क्रिया मृत्यूनंतर काही तासांनी सुरू होते.

हृदयक्रिया बंद पडणे या लक्षणापेक्षा मेंदू बंद पडणे हे मृत्यूचे सर्वमान्य लक्षण आहे. त्यामुळेच हृदयक्रिया बंद पडलेल्या आणि डॉक्टरांनी मृत घोषित केलेल्या व्यक्ती, त्यांचे मेंदू बंद पडलेले नसल्याने काही तासांनी जिवंत झाल्याची उदाहरणे आहेत.

मृत्यूची काटेकोर कायदेशीर व्याख्या अजूनही सर्वमान्य झालेली नाही.