भाषाशास्त्र
पेशवा हा शब्द मूळ फारसी भाषेतील आहे. फारसीमध्ये 'पेशवा' म्हणजे 'अग्रणी' किंवा 'नेता'.
मराठा साम्राज्यात पेशवा हे पद छत्रपतींच्या खालोखाल महत्त्वाचे होते. पेशवे हे प्रशासकीय प्रमुख असत.
भाषेचे सर्जनशील स्वरूप आणि त्याचे प्रकार खालीलप्रमाणे:
भाषिक सर्जनशीलता म्हणजे भाषेचा पारंपरिक आणि नेहमीच्या वापरापेक्षा वेगळ्या प्रकारे उपयोग करणे. यात नवीन शब्द तयार करणे,Existing शब्दांना नवीन अर्थ देणे, आणि भाषेचा सौंदर्यपूर्ण वापर करणे समाविष्ट आहे.
-
नवीन शब्द निर्माण (Neologism):
नवीन शब्द तयार करणे किंवा Existing शब्दांना नवीन अर्थ देणे.
-
अलंकारिक भाषा (Figurative Language):
उपमा, रूपक, उत्प्रेक्षा, आणि अतिशयोक्ती वापरून भाषेला अधिक आकर्षक बनवणे.
-
काव्य आणि साहित्य (Poetry and Literature):
कविता, कथा, नाटक, आणि निबंध यांसारख्या साहित्य प्रकारात भाषेचा सर्जनशील वापर करणे.
-
विनोद आणि कोट्या (Humor and Puns):
भाषेचा विनोदी आणि मजेदार वापर करणे, ज्यामुळे लोकांना हसू येते.
-
नवीन वाक्य रचना (Novel Sentence Structures):
व्याकरणाचे नियम न मोडता, वाक्यांची नवीन रचना करणे.
नवीन शब्द: 'Selfie' (स्वयंphotograph), 'त्यामुळे' (त्यामुळे).
अलंकारिक भाषा: 'चंद्र तिच्या चेहऱ्यासारखा सुंदर आहे.'
विनोद: "शिक्षक: सर्वात मोठा धोका कशात आहे?
विद्यार्थी: 'पेपर तपासताना.'"
भाषेचा निवेदनकर्ता म्हणजे समाजात भाषेचा वापर करणारी व्यक्ती. हा वक्ता किंवा लेखक असू शकतो.
निवेदनकर्त्याचे कार्य:
- संप्रेषण: आपले विचार, भावना आणि कल्पना व्यक्त करणे.
- ज्ञान देणे: माहिती आणि ज्ञान इतरांपर्यंत पोहोचवणे.
- प्रभाव पाडणे: श्रोत्यांना किंवा वाचकांना विशिष्ट दृष्टिकोन स्वीकारण्यास प्रवृत्त करणे.
- मनोरंजन: कथा, कविता, विनोद इत्यादींच्या माध्यमातून लोकांचे मनोरंजन करणे.
निवेदनकर्त्याचे प्रकार:
- वक्ता: भाषण देणारा किंवा संवाद साधणारा.
- लेखक: पुस्तके, लेख, ब्लॉग इत्यादी लिहिणारा.
- कवी: कविता रचणारा.
- नाटककार: नाटके लिहिणारा.
- पत्रकार: बातम्या देणारा.
Baghel, L. S. (2018). An Introduction to Linguistics. India: LAP LAMBERT Academic Publishing.
भाषेची संकल्पना:
भाषा हे संप्रेषणाचे (communication) एक महत्त्वाचे साधन आहे. भाषा म्हणजे आपले विचार, भावना आणि कल्पना व्यक्त करण्याचा एक मार्ग आहे. भाषेमुळे माणसे एकमेकांशी बोलू शकतात, संवाद साधू शकतात आणि माहितीची देवाणघेवाण करू शकतात.
भाषेचे महत्त्व:
- संप्रेषण: भाषा हे संप्रेषणाचे सर्वात महत्त्वाचे साधन आहे. यामुळे लोकांना एकमेकांशी बोलणे आणि संवाद साधणे शक्य होते.
- ज्ञान: भाषा ज्ञानाचे भांडार आहे. पुस्तके, लेख आणि इतर माध्यमांद्वारे ज्ञान प्राप्त करण्यासाठी भाषेचा उपयोग होतो.
- संस्कृती: भाषा संस्कृतीचा एक भाग आहे. प्रत्येक भाषेची स्वतःची अशी संस्कृती असते.
- ओळख: भाषा आपली ओळख दर्शवते. आपली मातृभाषा आपल्याला आपल्या समाजाशी आणि संस्कृतीशी जोडते.
- विकास: भाषेमुळे सामाजिक आणि आर्थिक विकास होतो.
थोडक्यात, भाषा हे मानवी जीवनातील एक अविभाज्य भाग आहे. merriam-webster नुसार भाषा म्हणजे "symbols (such as words, sounds, or gestures) and rules for combining them, that are used to communicate meaning".
भाषिक आविष्कार: स्वरूप
भाषिक आविष्कार म्हणजे भाषा वापरून आपले विचार, भावना, कल्पना आणि अनुभव व्यक्त करणे. हे केवळ बोलण्यापुरते मर्यादित नाही, तरwriting, reading आणि body language चा देखील समावेश होतो.
भाषिक आविष्काराचे प्रकार:
- तोंडी (Oral): संभाषण, भाषण, कथाकथन, मुलाखत.
- लिखित (Written): लेख, निबंध, पत्र, ईमेल, कथा, कविता,reports.
- दृश्य (Visual): साईन बोर्ड, पोस्टर्स, infographics,presentation.
- श्रव्य (Audio): रेकॉर्डिंग, podcast, songs.
- शारीरिक हावभाव (Body Language): चेहऱ्यावरील हावभाव, हातवारे, देहबोली.
प्रत्येक प्रकारच्या भाषिक आविष्काराचे स्वतःचे महत्त्व आहे आणि ते वेगवेगळ्या परिस्थितीत वापरले जातात.
उदाहरण:
- एखाद्या विषयावर भाषण देणे हा तोंडी भाषिक आविष्कार आहे.
- वर्तमानपत्रात लेख लिहिणे हा लेखी भाषिक आविष्कार आहे.
- ट्रॅफिक सिग्नल हे दृश्य भाषिक आविष्काराचे उदाहरण आहे.
मराठी भाषेने अनेक भाषांमधील शब्द आत्मसात केले आहेत. खाली काही प्रमुख भाषा आणि त्यातून घेतलेल्या शब्दांची माहिती दिली आहे:
- संस्कृत: मराठी भाषेवर संस्कृतचा खूप मोठा प्रभाव आहे. अनेक शब्द जसे की 'पुत्र', 'कन्या', 'सूर्य', 'चंद्र' हे संस्कृतमधून आले आहेत.
- प्राकृत: मराठी भाषा प्राकृत भाषांपासून विकसित झाली आहे, त्यामुळे प्राकृत शब्दांचे मराठीत खूप महत्त्व आहे.
- हिंदी: हिंदी भाषेतील काही शब्द मराठीत वापरले जातात, जसे की 'ठीक', 'लेकिन'.
- फारसी/अरबी: मुस्लिम शासन आणि व्यापारामुळे फारसी आणि अरबी भाषेतील शब्द मराठीत आले. उदाहरणार्थ, 'अर्ज', 'कायदा', 'जमीन'.
- इंग्रजी: ब्रिटिश राजवटीमुळे इंग्रजी भाषेतील अनेक शब्द मराठीत रूढ झाले, जसे की 'ऑफिस', 'स्कूल', 'बस', 'डॉक्टर'.
- কান্নাডা (कन्नड): मराठी भाषेने कन्नड भाषेतील काही शब्द स्वीकारले आहेत.
या व्यतिरिक्त, मराठीने देश-विदेशातील इतर भाषांमधील काही शब्द आत्मसात केले आहेत.