रक्त

वयानुसार हिमोग्लोबिनचे प्रमाण खालीलप्रमाणे असावे:

• नवजात शिशु: 17-22 gm/dL
• एक आठवड्याचा बाळ: 15-20 gm/dL
• एक महिन्याचा बाळ: 11-15 gm/dL
• मुले: 11-13 gm/dL
• पुरुष: 14-18 gm/dL
• महिला: 12-16 gm/dL

हे आकडे थोडेफार बदलू शकतात. हिमोग्लोबिनची पातळी तपासण्यासाठी डॉक्टरांचा सल्ला घेणे आवश्यक आहे.

टीप: हिमोग्लोबिनचे प्रमाण gm/dL (ग्राम प्रति डेसीलिटर) मध्ये मोजले जाते.

हिमोग्लोबिनचे घटक:

1. हीम 

हे लोह (Iron, Fe²⁺) युक्त घटक आहे, जो ऑक्सिजनशी (O₂) बांधला जातो.

प्रत्येक हिमोग्लोबिन रेणूमध्ये चार हीम गट असतात.

2. ग्लोबिन 

हे प्रथिनांचे  चार साखळ्यांपासून बनलेले घटक आहे.

प्रौढ व्यक्तीच्या हिमोग्लोबिनमध्ये दोन अल्फा (α) आणि दोन बीटा (β) साखळ्या असतात.

हिमोग्लोबिनची भूमिका:

ऑक्सिजन वाहून नेणे: फुफ्फुसांमधून शरीराच्या विविध भागांमध्ये ऑक्सिजन पोहोचवते.

कार्बन डायऑक्साइड (CO₂) बाहेर टाकणे: शरीरातील पेशींमधून कार्बन डायऑक्साइड घेऊन फुफ्फुसांपर्यंत पोहोचवते, जिथे तो श्वासावाटे बाहेर टाकला जातो.

रक्ताला लाल रंग देणे: हीमोग्लोबिनमधील लोह आणि ऑक्सिजन यांच्यामुळे रक्ताचा लाल रंग येतो.

हिमोग्लोबिन हे लोह आणि प्रथिनांनी बनलेले ऑक्सिजन वाहून नेणारे एक महत्त्वाचे संयुग आहे, जे शरीराच्या ऊतींमध्ये ऑक्सिजन पुरवठा करण्याचे आणि कार्बन डायऑक्साइड काढून टाकण्याचे कार्य करते.

रक्त (Blood) म्हणजे काय?

रक्त एक लाल रंगाचे द्रव आहे, जे आपल्या शरीरात रक्तवाहिन्यांमध्ये सतत फिरत असते. ते शरीरातील सर्व भागांना ऑक्सिजन आणि पोषक तत्वे पुरवते. तसेच, कार्बन डायऑक्साइड आणि इतर टाकाऊ पदार्थ बाहेर काढण्यास मदत करते. रक्त प्लाझ्मा (plasma) आणि रक्त पेशींनी (blood cells) बनलेले असते.

रक्तातील पेशींचे प्रकार आणि त्यांची सामान्य पातळी:

• लाल रक्त पेशी (Red Blood Cells/Erythrocytes):

  या पेशी शरीरात ऑक्सिजन वाहून नेतात.

  पुरुषांमध्ये: 4.5 ते 5.5 दशलक्ष पेशी प्रति मायक्रोलीटर (million cells per microliter)

  स्त्रियामध्ये: 4.0 ते 5.0 दशलक्ष पेशी प्रति मायक्रोलीटर

• पांढऱ्या रक्त पेशी (White Blood Cells/Leukocytes):

  या पेशी शरीराला रोगांपासून वाचवतात.

  सामान्य पातळी: 4,500 ते 11,000 पेशी प्रति मायक्रोलीटर

• प्लेटलेट्स (Platelets/Thrombocytes):

  या पेशी रक्त गोठण्यास मदत करतात.

  सामान्य पातळी: 150,000 ते 450,000 प्लेटलेट्स प्रति मायक्रोलीटर

टीप: रक्तातील पेशींची पातळी प्रयोगशाळेनुसार (laboratory) थोडीफार बदलू शकते.

संदर्भ:

1. नारायणा हेल्थ - रक्ताचे घटक (इंग्रजी)
2. रोचेस्टर मेडिकल सेंटर - रक्तातील पेशींची सामान्य पातळी (इंग्रजी)

अस्थी मज्जा, स्कॅनिंग इलेक्ट्रॉन मायक्रोग्राफ (एसईएम) अस्थिमज्जा रक्त पेशी उत्पादनाची जागा आहे. श्वेत रक्त पेशी (निळा), शरीराच्या रोगप्रतिकारक प्रणालीचा भाग आणि लाल रक्तपेशी, जे शरीराभोवती ऑक्सिजन वाहतात, ते फरक करत जाणारे जाडीदार तंतू (तपकिरी) मध्ये आढळतात. रेटिक्युलर फाइबर हे अस्थी मज्जाचे संयोजी ऊतक फ्रेमवर्क बनवतात. स्टीव्ह जीएससीएमएआयएसएनएअर / सायन्स फोटो लायब्ररी / गेटी इमेज

लाल रक्त पेशी लाल अस्थी मज्जामधील स्टेम सेल्सपासून बनतात . नवीन लाल रक्तपेशींचे उत्पादन, ज्याला इरिथ्रोपिसिस असेही म्हटले जाते, ते रक्तात ऑक्सिजनच्या निम्न पातळीमुळे सुरु होते. रक्ताचे नुकसान, उच्च उंची, व्यायाम, अस्थी मज्जा हानी, आणि कमी हिमोग्लोबिनच्या पातळीसह विविध कारणांमुळे कमी ऑक्सिजनची पातळी येऊ शकते. मूत्रपिंडांना कमी ऑक्सिजनच्या पातळीचा शोध लागतो, तेव्हा ते एरिथ्रोपोएटिन नावाचे हार्मोन तयार करतात आणि सोडून देतात. एरिथ्रोपोटीन लाल रक्त पेशींचे उत्पादन लाल अस्थी मज्जाद्वारे सुलभ करते. जसे की लाल रक्तपेशी रक्ताभिसरण करतात, रक्तातील ऑक्सिजनची पातळी आणि ऊतींचे वाढते प्रमाण. जेव्हा मूत्रपिंडांना रक्तातील ऑक्सिजनच्या पातळीत वाढ होते आहे, तेव्हा ते एरिथ्रोपोएटिनच्या प्रकाशास धीमी होतात. परिणामी लाल रक्तपेशींची निर्मिती कमी होते.