लोकसाहित्य

लोकसाहित्य हे परंपरेने चालत आलेले साहित्य आहे. ते लोकांच्या जीवनातील अनुभव, भावना, विचार आणि कल्पना व्यक्त करते.

स्वरुप:

व्याप्ती:

थोडक्यात, लोकसाहित्य हे लोकांचे, लोकांद्वारे आणि लोकांसाठी तयार झालेले साहित्य आहे. ते त्यांच्या जीवनाचा आरसा आहे.

अधिक माहितीसाठी काही संदर्भ:

1. लोक साहित्य स्वरूप व्याप्ती व महत्त्व
2. MA Marathi Lok Sahitya Question Bank

ग्रामगीत हे राष्ट्रसंत तुकडोजी महाराजांनी लिहिले आहे.

तुकडोजी महाराज, ज्यांना संत तुकडोजी महाराज या नावानेही ओळखले जाते, हे एक भारतीय आध्यात्मिक गुरु, समाजसुधारक आणि कवी होते. त्यांनी समाजाच्या कल्याणासाठी अनेक कार्ये केली, आणि त्यांचे ग्रामगीत हे त्यापैकीच एक आहे.

अधिक माहितीसाठी, आपण खालील लिंकवर क्लिक करू शकता:

• विकिपीडिया - ग्रामगीता

लोक साहित्याचे अभ्यासक आणि त्यांचे संशोधन कार्य:

लोकसाहित्य आणि आधुनिक साहित्य यांचा परस्परसंबंध अनेक दृष्टीने दिसून येतो. तो खालीलप्रमाणे:

1. प्रेरणा आणि प्रभाव:

   आधुनिक साहित्याला लोकसाहित्याने सतत प्रेरणा दिली आहे. अनेक लेखकांनी लोककथा, लोकगीते, म्हणी, वाक्प्रचार आणि लोकपरंपरा यांचा वापर आपल्या लेखनात केला आहे.

2. शैली आणि भाषा:

   आधुनिक साहित्यात लोक साहित्यातील भाषेचा आणि शैलीचा वापर केला जातो. ग्रामीण भागातील जीवनाचे चित्रण करताना लेखकांनी बोलीभाषेचा उपयोग केला आहे, ज्यामुळे साहित्याला अधिक वास्तवता येते.

3. विषय आणि कल्पना:

   लोकसाहित्यातील विषय, कल्पना आणि प्रतीकं आधुनिक साहित्यात नव्याने वापरली जातात. उदा. जादुई वास्तवता (Magic Realism) या प्रकारात लोककथांमधील अद्भुत गोष्टींचा वापर केला जातो.

4. सामाजिक आणि सांस्कृतिक संदर्भ:

   लोकसाहित्य हे त्या विशिष्ट समाजाच्या संस्कृतीचा आणि इतिहासाचा भाग असते. आधुनिक साहित्य लोकसाहित्याचा उपयोग करून सामाजिक आणि सांस्कृतिक संदर्भ अधिक स्पष्टपणे मांडते.

5. नवीन दृष्टिकोन:

   आधुनिक लेखक लोकसाहित्याकडे नवीन दृष्टिकोनातून पाहतात. ते लोककथांमधील रूढ कल्पनांना आणि मूल्यांना प्रश्न विचारून त्यावर पुनर्विचार करतात.

यामुळे लोकसाहित्य आणि आधुनिक साहित्य एकमेकांना समृद्ध करतात आणि साहित्य अधिक व्यापक आणि सखोल बनण्यास मदत होते.

लोकसाहित्याचा अभ्यास हा कोणत्याही एका अंगाने न करता अनेक अभ्यासविषयाच्या साहाय्याने अनेक अंगांनी त्याचा अभ्यास करता येतो. त्यामुळे त्याची लक्षणेही अनेक आहेत. डॉ. प्रभाकर मांडे यांनी लोकसाहित्याची पुढील प्रमुख लक्षणे सांगितली आहेत.

● लोकसाहित्य मौखिक किंवा अलिखित स्वरूपात असते.

ते एका पिढीकडून दुसऱ्या पिढीपर्यंत याप्रमाणे चालत येते.

• परंपारिकता हा लोकसाहित्याचा महत्त्वाचा विशेष असतो.

• पूर्वकालीन संस्कृतीच्या अवशेषरूपाने जे समाजजीवन प्रचलित आहे, ते संस्कृतीचे किंवा पूर्वकालीन जीवनाचे अवशेष असले तरी मृत अवशेष नसतात, तर वर्तमानकालीन जीवनाच्या संदर्भात त्याला अर्थपूर्णता असते. यामुळेच या अवशेषांना सजीव अवशेष मानण्यात येते.

● ते लोकसमूहाचे किंवा समाजगटाचे असते. ती समूहाची निर्मिती असते. व्यक्तीने निर्माण केलेले असले तरी त्याला असे स्वरूप प्राप्त होते की ती व्यक्तीची निर्मिती न राहता सर्व समूहाची बनते. त्याचा मूळ निर्माता हा अज्ञात असतो. व्यक्तीचे व्यक्तिविशिष्टत्व त्यात व्यक्त न होता समूहविशिष्टत्व व्यक्त होते.

• लोकसाहित्यातून लोकसंस्कृतीचा आविष्कार होतो. त्यामुळे ते लोकसंस्कृतीच्या अध्ययनाचे एक महत्त्वपूर्ण साधन असते. मौखिक संस्कृतीत सर्व काही लोकसाहित्यच असते.

• लोकसाहित्य हे लोकमानसाचा आविष्कार असते.

लोकसाहित्य हे भौतिक (Material) किंवा मनोमय स्वरूपात असते.

● लोकसाहित्यातून परंपरा टिकवणे आणि पुनरुज्जीवित करणे या क्रिया घडतात. त्यात पारंपरिकता आणि परिवर्तनशीलता असते.

• लोकसाहित्य हे लोकसमूहाच्या भ्रमातून किंवा आभाससृष्टीतून निर्माण झालेले असते.

● लोकसाहित्य हे लौकिकज्ञान असते. जे मानवाने युगायुगे घेतलेल्या अनुभवांचे साररूप असते. ते पारंपरिक ज्ञान असते.

● लोकसाहित्य हे कला व वाड्मय यांचे स्त्रोत असते.

• लोकसाहित्याचे संपादन, विकसन आणि एका पिढीपासून दुसऱ्या पिढीपर्यंतचे संक्रमण स्वाभाविकपणे व सहजपणे होत असते.

● लोकसाहित्याच्या अभ्यासाचा समावेशही लोकसाहित्यात होतो. इतिहासात ज्याप्रमाणे सामग्री आणि त्याचे अध्ययन या दोहोंचा समावेश असतो. त्याचप्रमाणे लोकसाहित्य या संकल्पनेत पारंपरिक लोकजीवनाचा विविध माध्यमांतून झालेला आविष्कार आणि त्यांचे अध्ययन या दोहोंचा अंतर्भाव होतो. म्हणूनच अध्ययन सामग्री आणि अध्ययन या दोहोंना लोकसाहित्य असेच म्हणतात. -

लोकसाहित्य म्हणजे काय आणि स्तंभलेखनाचे स्वरूप याबद्दल माहिती खालीलप्रमाणे:

• डॉ. वासुदेव शरण अग्रवाल:

  भारतीय कला, संस्कृती आणि साहित्याचे अभ्यासक. त्यांनी लोककथांवर आणि लोककलांवर महत्त्वपूर्ण लेखन केले आहे.

• दुर्गा भागवत:

  प्रसिद्ध लेखिका आणि लोकसंस्कृतीच्या अभ्यासक. त्यांनी महाराष्ट्रातील लोकसाहित्याचा सखोल अभ्यास केला.

• रामधारी सिंह 'दिनकर':

  कवी आणि लेखक, ज्यांनी लोकसाहित्यावर विस्तृत लेखन केले.

• हजारी प्रसाद द्विवेदी:

  हिंदी साहित्याचे अभ्यासक आणि लेखक. त्यांनी लोककथा, लोकगीते आणि लोकसंस्कृतीचा अभ्यास केला.

• डॉ. प्रभाकर मांडे:

  महाराष्ट्रातील लोकसाहित्याचे अभ्यासक आणि लेखक. त्यांनी अनेक पुस्तके व लेख लिहिले आहेत.