प्रदूषण
माशांचे वर्गीकरण त्यांच्या वंशाच्या उत्पत्ती कारणांनुसार खालीलप्रमाणे केले जाते:
-
अस्थिमीन ( bony fish): या माशांच्या वर्गीकरणामध्ये गोड्या पाण्यातील व समुद्रातील मिळून जवळजवळ २६,००० जातींचे मासे आढळतात. त्यांच्यातील काही महत्त्वाच्या जाती खालीलप्रमाणे:
- किरण-पक्षीय मासे (Ray-finned fish): या माशांच्या पंखांमध्ये हाडांचेsupport असते. उदा. रोहू, कटला, मृगल
- खंड-पक्षीय मासे (Lobe-finned fish): या माशांचे पंख मांसल आणि हाडांचे बनलेले असतात.
- कास्थिमीन ( cartilaginous fish): या माशांचे सांगाडे कूर्चांचे (cartilage) बनलेले असतात. या गटात शार्क, रे (ray), आणि स्केट (skate) माशांचा समावेश होतो.
- जबडा नसलेले मासे (jawless fish): हे मासे सर्वात प्राचीन मानले जातात आणि त्यांना जबडे नसतात. या गटात हॅगफिश (hagfish) आणि लॅम्प्रे (lamprey) यांचा समावेश होतो.
वर्गीकरण करताना, त्यांच्यातील शारीरिक रचना, डीएनए (DNA) आणि जीवाश्म (fossils)records चा अभ्यास केला जातो.
- जैवविविधतेचे नुकसान: जंगलतोडीमुळे अनेक वनस्पती आणि प्राणी त्यांच्या नैसर्गिक अधिवासातून विस्थापित होतात, काही प्रजाती तर extinction च्या मार्गावर आहेत.
- हवामानातील बदल: झाडे कार्बन डायऑक्साइड शोषून घेतात, ज्यामुळे हवामानातील बदलांना आळा बसतो. जंगलतोडीमुळे वातावरणातील कार्बन डायऑक्साइडचे प्रमाण वाढते, ज्यामुळे greenhouse effect वाढतो आणि global warming मध्ये वाढ होते.
- मातीची धूप: झाडे मातीला घट्ट धरून ठेवतात, त्यामुळे मातीची धूप कमी होते. जंगलतोडीमुळे मातीची धूप वाढते, ज्यामुळे जमिनीची सुपीकता कमी होते आणि नैसर्गिक आपत्तींचा धोका वाढतो.
- पाण्याचे व्यवस्थापन: जंगले पाणी शोषून घेतात आणि हळू हळू ते release करतात, ज्यामुळे पाण्याची पातळी Maintain राहते. जंगलतोडीमुळे पाण्याची पातळी घटते आणि दुष्काळाचा धोका वाढतो.
- आदिवासी समुदायांवर परिणाम: अनेक आदिवासी समुदाय त्यांच्या जीवनशैलीसाठी जंगलांवर अवलंबून असतात. जंगलतोडीमुळे त्यांचे जीवन विस्कळीत होते आणि त्यांच्या संस्कृतीवर नकारात्मक परिणाम होतो.
अधिक माहितीसाठी:
- पर्यावरण आणि वन मंत्रालय, भारत सरकार: moef.gov.in
- जागतिक वन्यजीव निधी (World Wildlife Fund): worldwildlife.org
पर्यावरणाची समस्या म्हणजे मानवी कृतीतून नैसर्गिक वातावरणावर होणारा नकारात्मक परिणाम. यामुळे नैसर्गिक संतुलन बिघडते आणि जीवसृष्टी धोक्यात येते.
- प्रदूषण: हवा, पाणी आणि जमीन प्रदूषणामुळे जीवनावर गंभीर परिणाम होतात.
- जंगलतोड: झाडे तोडल्याने हवामानावर आणि वन्य जीवांवर परिणाम होतो.
- ग्लोबल वॉर्मिंग (जागतिक तापमान वाढ): कार्बन डायऑक्साइडचे उत्सर्जन वाढल्याने पृथ्वीचे तापमान वाढते.
- नैसर्गिक साधनसंपत्तीचा ऱ्हास: पाणी, खनिज तेल आणि इतर नैसर्गिक गोष्टींचा अतिवापर.
- कचरा व्यवस्थापन: प्लास्टिक आणि इतर कचऱ्यामुळे मोठी समस्या निर्माण झाली आहे.
या समस्यांमुळे नैसर्गिक आपत्ती वाढतात, शेतीत नुकसान होते आणि मानवी आरोग्यावर वाईट परिणाम होतो.
अधिक माहितीसाठी:
होय, वायू आपल्या जीवनासाठी अत्यंत आवश्यक आहे. वायूशिवाय आपण काही मिनिटांपेक्षा जास्त जगू शकत नाही.
श्वासोच्छ्वास: आपल्याला जिवंत राहण्यासाठी श्वास घेणे आवश्यक आहे आणि श्वासाद्वारे आपण हवा आपल्या शरीरात घेतो. हवेतील ऑक्सिजन आपल्या शरीरातील पेशींना ऊर्जा निर्माण करण्यासाठी आवश्यक असतो.
वनस्पती जीवन: वनस्पतींना प्रकाश संश्लेषण (photosynthesis) करण्यासाठी कार्बन डायऑक्साइडची आवश्यकता असते. प्रकाश संश्लेषणामुळे वनस्पती ऑक्सिजन तयार करतात, जो आपल्यासाठी आवश्यक आहे.
तापमान नियंत्रण: वातावरण पृथ्वीचे तापमान नियंत्रित करते. वातावरणामुळे पृथ्वी जास्त गरम किंवा जास्त थंड होण्यापासून वाचते.
पाण्याचे चक्र: वायू पाण्याच्या चक्रात महत्त्वाची भूमिका बजावतो. समुद्रातून पाण्याची वाफ होते आणि ढग बनतात. हे ढग नंतर पाऊस बनून पृथ्वीवर परत येतात.
संदेश दळणवळण: ध्वनी लहरी हवेतून प्रवास करतात, ज्यामुळे आपण बोलू शकतो आणि ऐकू शकतो.
याव्यतिरिक्त, वायू अनेक रासायनिक आणि औद्योगिक प्रक्रियांस मदत करतो.
अधिक माहितीसाठी:
पर्यावरणीय समस्या:
पर्यावरणीय समस्या म्हणजे पर्यावरणावर नकारात्मक परिणाम करणाऱ्या समस्या. यात हवा प्रदूषण, पाणी प्रदूषण, जमिनीची धूप, जंगलतोड आणि नैसर्गिक साधनसंपत्तीचा ऱ्हास यांचा समावेश होतो.
काही मुख्य पर्यावरणीय समस्या:
- हवा प्रदूषण: कारखाने, वाहने आणि जळणाऱ्या इंधनांमुळे हवेत विषारी वायू आणि धূলिकण मिसळतात. यामुळे श्वसनाचे आजार वाढतात.
- पाणी प्रदूषण: कारखान्यांतील रासायनिक कचरा आणि सांडपाणी नद्यांमध्ये सोडल्याने पाणी दूषित होते. यामुळे जलचर प्राण्यांना धोका निर्माण होतो आणि पिण्याच्या पाण्याची समस्या निर्माण होते.
- जमिनीची धूप: अतिवृष्टी आणि जंगलतोडीमुळे जमिनीची धूप होते, ज्यामुळे शेती unproductive होते.
- जंगलतोड: मानवी वस्ती आणि शेतीसाठी जंगलतोड केल्याने वन्यजीव धोक्यात येतात आणि पर्यावरणाचा समतोल बिघडतो.
- नैसर्गिक साधनसंपत्तीचा ऱ्हास: कोळसा, पेट्रोलियम यांसारख्या नैसर्गिक साधनसंपत्तीचा जास्त वापर केल्याने त्यांचे साठे कमी होत आहेत.
उपाय:
- जास्तीत जास्त झाडे लावा.
- पाण्याचा आणि ऊर्जेचा वापर जपून करा.
- कचरा कमी करा आणि पुनर्वापर करा.
- पर्यावरणपूरक जीवनशैलीचा अवलंब करा.
अधिक माहितीसाठी:
- गरीबी: शहरांमध्ये रोजगाराच्या संधींच्या शोधात ग्रामीण भागातून अनेक लोक येतात, परंतु सर्वांनाच काम मिळत नाही. त्यामुळे शहरांमध्ये गरीब लोकांची संख्या वाढते.
- अपुरी गृहनिर्माण व्यवस्था: शहरांमध्ये जागेची कमतरता असल्यामुळे अनेक लोकांना झोपडपट्ट्यांमध्ये राहावे लागते, ज्यामुळे गैरसोयी निर्माण होतात.
- पाणी आणि स्वच्छता समस्या: शहरांची लोकसंख्या वाढल्यामुळे पाणीपुरवठा आणि स्वच्छता व्यवस्था अपुरी पडते. यामुळे आरोग्याच्या समस्या वाढू शकतात.
- प्रदूषण: शहरांमध्ये वाहनांची आणि औद्योगिक क्षेत्रांची संख्या जास्त असल्यामुळे हवा आणि ध्वनि प्रदूषण वाढते, ज्यामुळे नागरिकांच्या आरोग्यावर परिणाम होतो.
- गुन्हेगारी: शहरांमध्ये बेरोजगारी आणि गरिबी वाढल्यामुळे गुन्हेगारीच्या घटनांमध्ये वाढ होते.
- वाहतूक कोंडी: शहरांमध्ये वाहनांची संख्या अधिक असल्यामुळे वाहतूक कोंडीची समस्या नेहमीच असते, ज्यामुळे वेळ आणि इंधनाची wastage होते.
शहरीकरणामुळे अनेक फायदे असले तरी, या समस्यांवर वेळीच लक्ष देणे आवश्यक आहे.