प्रशासन

खाजगी प्रशासन आणि शहरी प्रशासन यांच्यातील काही महत्त्वाचे फरक खालीलप्रमाणे:

• उद्देश: नफा कमवणे हा मुख्य उद्देश असतो.
• जबाबदारी: मालक किंवा भागधारकांना जबाबदार असतात.
• नियंत्रण: व्यवस्थापन आणि मालकांचे नियंत्रण असते.
• नोकर भरती: गरजेनुसार नोकर भरती केली जाते.
• उदाहरण: खाजगी कंपन्या, कारखाने, दुकाने.

• उद्देश: नागरिकांचे कल्याण आणि शहराचा विकास करणे हा मुख्य उद्देश असतो.
• जबाबदारी: नागरिका आणि सरकारला जबाबदार असतात.
• नियंत्रण: নির্বাচিত प्रतिनिधी आणि सरकारी अधिकारी यांचे नियंत्रण असते.
• नोकर भरती: विशिष्ट नियमांनुसार नोकर भरती केली जाते.
• उदाहरण: महानगरपालिका, नगरपालिका, नगरपरिषद.

थोडक्यात, खाजगी प्रशासन नफ्यावर लक्ष केंद्रित करते, तर शहरी प्रशासन लोकांच्या कल्याणावर लक्ष केंद्रित करते.

न्यायमंडळ:

कार्यकारी मंडळ:

न्यायमंडळ आणि कार्यकारी मंडळ यांच्यातील संबंध:

अधिक माहितीसाठी:

• Executive Branch - Wex Definitions - LII / Legal Information Institute
• About the Judicial Branch | United States Courts

नाही, लोकप्रशासन या विद्याशाखेचा जन्म भारतात झाला नाही. या विद्याशाखेचा उगम 19 व्या शतकाच्या उत्तरार्धात अमेरिकेत झाला. वुड्रो विल्सन यांच्या 'The Study of Administration' (1887) या लेखामुळे लोकप्रशासनाला एक स्वतंत्र अभ्यासशाखा म्हणून ओळख मिळाली. Wikipedia - Public Administration

भारतात, लोकप्रशासनाचा अभ्यास ब्रिटिश प्रशासकीय प्रणालीच्या प्रभावामुळे सुरू झाला. स्वातंत्र्यानंतर, भारतीय प्रशासकीय सेवेच्या (IAS) अधिकाऱ्यांच्या प्रशिक्षणासाठी आणि प्रशासकीय सुधारणांसाठी या विषयाला महत्त्व प्राप्त झाले.

विकासात्मक प्रशासनाची (Development Administration) प्रमुख वैशिष्ट्ये खालीलप्रमाणे आहेत:

• ध्येय-आधारित (Goal-Oriented): विकास प्रशासन हे विशिष्ट ध्येये आणि उद्दिष्ट्ये साध्य करण्यावर लक्ष केंद्रित करते. यात सामाजिक आणि आर्थिक विकास साधने, दारिद्र्य निर्मूलन, शिक्षण आणि आरोग्य सुधारणे यासारख्या ध्येयांचा समावेश असतो.
• परिवर्तन-आधारित (Change-Oriented): विकास प्रशासनExisting सामाजिक, आर्थिक आणि राजकीय परिस्थितीत बदल घडवून आणण्याचा प्रयत्न करते. हे समाजाला अधिक प्रगतीशील आणि न्याय्य बनविण्यासाठी सुधारणांवर लक्ष केंद्रित करते.
• सहभागी (Participatory): विकास प्रशासनामध्ये लोकांचा सक्रिय सहभाग महत्त्वाचा असतो. लोकांच्या गरजा व अपेक्षा समजून घेऊन, त्यांना निर्णय प्रक्रियेत सहभागी केले जाते, ज्यामुळे विकास अधिक प्रभावी आणि टिकाऊ होतो.
• नवीनता आणि प्रयोगशीलता (Innovation and Experimentation): विकास प्रशासन नवीन कल्पना, तंत्रज्ञान आणि पद्धतींचा स्वीकार करण्यास प्रोत्साहन देते. समस्यांचे निराकरण करण्यासाठी प्रयोग केले जातात आणि त्यातून नवीन मार्ग शोधले जातात.
• ग्राहक-आधारित दृष्टिकोन (Customer-Oriented Approach): विकास प्रशासनाचा भर नागरिकांना उत्तम सेवा पुरवण्यावर असतो. नागरिकांच्या गरजा पूर्ण करण्यासाठी प्रशासन तत्पर असते आणि त्यांच्या समस्यांचे निराकरण करते.
• समन्वय (Coordination): विकास प्रशासनामध्ये विविध विभाग, संस्था आणि स्तरांवर समन्वय असणे आवश्यक आहे. एकत्रित प्रयत्नांमुळे विकासाची उद्दिष्ट्ये साध्य करणे सोपे होते.
• जबाबदारी आणि पारदर्शकता (Accountability and Transparency): विकास प्रशासनामध्ये निर्णय प्रक्रिया आणि अंमलबजावणीमध्ये पारदर्शकता असावी लागते. प्रशासकीय अधिकारी त्यांच्या कृतींसाठी जबाबदार असले पाहिजेत.

प्रशासकीय व्यवस्थेचा राजा हा त्या देशाचा किंवा राज्याचा प्रमुख असतो. हा प्रमुख नाममात्र किंवा कार्यकारी प्रमुख असू शकतो.

• नाममात्र प्रमुख: काही देशांमध्ये, राजा किंवा राणी हे केवळ नाममात्र प्रमुख असतात, म्हणजेच त्यांचे अधिकार मर्यादित असतात. उदाहरणार्थ, युनायटेड किंगडमची राणी (royal.uk).
• कार्यकारी प्रमुख: काही देशांमध्ये, राजा किंवा अध्यक्ष हे कार्यकारी प्रमुख असतात आणि त्यांच्याकडे प्रशासकीय निर्णय घेण्याचे अधिकार असतात. उदाहरणार्थ, अमेरिकेचे अध्यक्ष (whitehouse.gov).

भारतात, राष्ट्रपती हे नाममात्र प्रमुख असतात, तर पंतप्रधान हे कार्यकारी प्रमुख असतात.

जिल्हाधिकारी हा जिल्ह्याचा प्रमुख प्रशासकीय अधिकारी असतो आणि जिल्ह्यातील कायदा व सुव्यवस्था राखणे, शासकीय योजनांची अंमलबजावणी करणे आणि निवडणुकीचे कामकाज पाहणे ही त्यांची प्रमुख कामे आहेत.

जिल्हाधिकारी हे जिल्ह्यातील शासनाचे प्रमुख असतात आणि जिल्ह्यातील महसूल प्रशासन, कायदा व सुव्यवस्था आणि विकास कामांमध्ये समन्वय ठेवण्याची जबाबदारी त्यांच्यावर असते.

अधिक माहितीसाठी, आपण महाराष्ट्र शासनाच्या वेबसाईटला भेट देऊ शकता: महाराष्ट्र शासन