सण
सणांचा पर्यावरणावर अनेक प्रकारे परिणाम होतो. काही सकारात्मक परिणाम असले तरी नकारात्मक परिणाम अधिक गंभीर असतात.
-
प्रदूषण:
सणांमध्ये मोठ्या प्रमाणात फटाके फोडले जातात. फटाक्यांमुळे हवा आणि ध्वनि प्रदूषण होते. हवेतील नायट्रोजन ऑक्साइड (nitrogen oxide) आणि सल्फर डायऑक्साइड (sulfur dioxide) यांचे प्रमाण वाढते, ज्यामुळे श्वसनाच्या समस्या उद्भवू शकतात.
-
कचरा:
सणांमध्ये प्लास्टिक आणि इतर अविघटनशील (non-biodegradable) वस्तूंचा वापर वाढतो, ज्यामुळे कचरा वाढतो. हा कचरा जलस्त्रोतांमध्ये आणि जमिनीवर साठून राहतो, ज्यामुळे प्रदूषण होते.
-
नैसर्गिक संसाधनांचा ऱ्हास:
decoration साठी वापरल्या जाणाऱ्या नैसर्गिक वस्तू, जसे की झाडांची पाने आणि फुले, मोठ्या प्रमाणात तोडली जातात. यामुळे नैसर्गिक संसाधनांचा ऱ्हास होतो.
-
जल प्रदूषण:
गणेश विसर्जन आणि इतर धार्मिक विसर्जनांमुळे नद्या आणि तलावांमध्ये प्रदूषण वाढते. मूर्ती बनवण्यासाठी वापरलेले रासायनिक रंग पाण्यात मिसळतात आणि जलचर प्राण्यांसाठी ते हानिकारक ठरतात.
-
ऊर्जा वापर:
सणांमध्ये रोषणाईसाठी मोठ्या प्रमाणात विजेचा वापर केला जातो, ज्यामुळे ऊर्जा वापर वाढतो आणि कार्बन उत्सर्जन वाढते.
-
पर्यावरण সচেতনता:
काही सण, जसे की होळी, पर्यावरणाबद्दल जागरूकता वाढवण्यास मदत करतात. काही ठिकाणी इको-फ्रेंडली (eco-friendly) होळी साजरी केली जाते, ज्यात नैसर्गिक रंगांचा वापर केला जातो.
-
नैसर्गिक घटकांचे महत्त्व:
काही सणांमध्ये विशिष्ट झाडे आणि वनस्पतींची पूजा केली जाते, ज्यामुळे त्यांचे संरक्षण करण्यास प्रोत्साहन मिळते.
एकंदरीत, सणांचा पर्यावरणावर नकारात्मक परिणाम अधिक होतो. त्यामुळे, पर्यावरणपूरक सण साजरे करणे आवश्यक आहे.
उपाय:
- पर्यावरणपूरक वस्तूंचा वापर करणे.
- कमी प्रदूषण करणारे रंग वापरणे.
- कचरा कमी करणे आणि पुनर्वापर करणे.
- ऊर्जा वाचवणे.
नागपंचमी आणि गोकुळ अष्टमी हे दोन्ही सण भारतीय संस्कृतीत विशेष महत्त्व असलेले आहेत. या सणांचा कवितेतून व्यक्त होणारा संदर्भ अनेक प्रकारे आपल्याला दिसतो.
नागपंचमी हा सण नाग देवतेची पूजा करण्याचा दिवस आहे. या दिवशी स्त्रिया नागाची पूजा करून त्याला दूध आणि लाह्यांचा नैवेद्य दाखवतात.
- कवितेतून संदर्भ: नागपंचमीच्या दिवसाचे वर्णन करताना कवी नागाच्या प्रति आदर व्यक्त करतात. उदाहरणार्थ, नागाला 'सर्पांचा राजा' किंवा 'भूलोकाचा स्वामी' असे संबोधले जाते.
- कवितेतील भावना: नागपंचमीच्या कवितांमधून श्रद्धा, भक्ती आणि निसर्गाबद्दलची कृतज्ञता व्यक्त होते.
गोकुळ अष्टमी हा भगवान कृष्णाच्या जन्माचा दिवस आहे. या दिवशी कृष्णभक्त उपवास करतात आणि रात्री कृष्णाचा जन्म झाल्यावर आनंद व्यक्त करतात.
- कवितेतून संदर्भ: गोकुळ अष्टमीच्या कवितांमध्ये कृष्णाच्या बाललीलांचे वर्णन असते. उदाहरणार्थ, 'यशोदेच्या बाळ', 'गोकुळचा राजा' अशा शब्दांनी कृष्णाचे गुणगान केले जाते.
- कवितेतील भावना: गोकुळ अष्टमीच्या कवितांमधून प्रेम, आनंद आणि भक्तीचा संगम दिसून येतो.
काही कवितांमध्ये नागपंचमी आणि गोकुळ अष्टमी या दोन्ही सणांचा एकत्रित उल्लेख आढळतो.
- साम्य: दोन्ही सण निसर्गाशी आणि देवतेशी संबंधित आहेत. नागपंचमीला नागाची पूजा केली जाते, तर गोकुळ अष्टमीला कृष्णाची.
- कवितेतील अर्थ: या सणांच्या माध्यमातून कवी आपल्याला निसर्गाचे आणि देवाचे महत्त्व सांगतात.
अशा प्रकारे, नागपंचमी आणि गोकुळ अष्टमी हे सण भारतीय संस्कृतीत खूप महत्वाचे आहेत आणि ते अनेक कवितांमधून वेगवेगळ्या प्रकारे व्यक्त होतात.
निदानात्मक चाचणी: भाषा विकास
उद्देश: विद्यार्थ्यांच्या भाषा विकास सत्रातील अडचणी ओळखणे.
विभाग १: आकलन (Comprehension)
-
परिच्छेद वाचा आणि प्रश्नांची उत्तरे द्या.
एका गावात एक शेतकरी राहत होता. तो खूप गरीब होता, पण तो खूप प्रामाणिक होता.
- शेतकरी कसा होता?
- शेतकरी कोठे राहत होता?
विभाग २: व्याकरण (Grammar)
-
खालील वाक्यांमधील व्याकरणिक चुका शोधा.
मी शाळेला जातो आहे.
-
कंसातील योग्य शब्द निवडून वाक्य पूर्ण करा.
तो (खेळतो / खेळते) आहे.
विभाग ३: शब्दसंग्रह (Vocabulary)
-
समान अर्थाचे शब्द लिहा.
सूर्य = ?
-
विरुद्ध अर्थाचे शब्द लिहा.
गरिब x ?
विभाग ४: लेखन (Writing)
-
एका विषयावर लघु निबंध लिहा.
माझी आवडती खेळणी
सूचना:
- सर्व प्रश्न अनिवार्य आहेत.
- प्रत्येक प्रश्नाला पुरेसा वेळ द्या.
भारतामध्ये, विशेषत: महाराष्ट्र राज्यात, दिवाळी पौर्णिमेला प्रत्येक घरी बहुधा पूजा करतात. या पौर्णिमेला त्रिपुरारी पौर्णिमा म्हणूनही ओळखले जाते.
त्रिपुरारी पौर्णिमेच्या दिवशी सायंकाळी घरासमोर दिवे लावले जातात. तसेच या दिवशी सत्यनारायणाची पूजा किंवा कथा करण्याची पद्धत आहे.
टीप: पौर्णिमा वेगवेगळ्या प्रदेशात वेगवेगळ्या प्रकारे साजरी केली जाते आणि प्रत्येक कुटुंबाच्या श्रद्धा व परंपरेनुसार प्रथा बदलू शकतात.
- ध्वनी प्रदूषण: अनेक सणांमध्ये मोठ्या आवाजात संगीत वाजवणे, फटाके फोडणे, यामुळे ध्वनी प्रदूषण होते.
संदर्भ: केंद्रीय प्रदूषण नियंत्रण मंडळ
- वायु प्रदूषण: दिवाळीमध्ये फटाक्यांच्या धुरामुळे हवा दूषित होते.
संदर्भ: टाइम्स ऑफ इंडिया
- जल प्रदूषण: गणेश विसर्जन, दुर्गा विसर्जन यांसारख्याevent मध्ये मूर्ती पाण्यात टाकल्याने जल प्रदूषण होते.Plaster of Paris (POP) च्या मूर्ती पाण्यात विरघळत नाहीत आणि त्यामुळे नदी, तलाव दूषित होतात.
संदर्भ: महाराष्ट्र टाइम्स
- कचरा: सण-उत्सवांमध्ये मोठ्या प्रमाणात कचरा निर्माण होतो, उदा. प्लास्टिक, कागद, निर्माल्यामुळे प्रदूषण वाढते.
संदर्भ: महाराष्ट्र प्रदूषण नियंत्रण मंडळ
- नैसर्गिक साधन संपत्तीचा ऱ्हास: लाकडी सरपण वापरल्याने जंगलतोड वाढते आणि नैसर्गिक साधन संपत्तीचा ऱ्हास होतो.
हे काही दृश्य परिणाम आहेत जे भारतातील सण-उत्सवांमुळे पर्यावरणावर होतात.