अभिसरण संस्थेमध्ये रक्ताचे अनेक महत्त्वपूर्ण कार्य आहेत. रक्त हे शरीराच्या विविध भागांमध्ये आवश्यक पदार्थ पोहोचवण्याचे आणि टाकाऊ पदार्थ बाहेर काढण्याचे काम करते. रक्ताची प्रमुख कार्ये खालीलप्रमाणे आहेत:

• ऑक्सिजनचे वहन (Oxygen Transport): फुफ्फुसातून घेतलेला ऑक्सिजन रक्तातील हिमोग्लोबिनद्वारे शरीरातील प्रत्येक पेशीपर्यंत पोहोचवला जातो, ज्यामुळे पेशींना ऊर्जा मिळते.
• पोषक तत्वांचे वहन (Nutrient Transport): पचनसंस्थेद्वारे शोषण केलेली पोषक तत्वे (उदा. ग्लुकोज, ॲमिनो ॲसिड, जीवनसत्त्वे, खनिजे) शरीरातील सर्व पेशींपर्यंत रक्त पोहोचवते.
• टाकाऊ पदार्थांचे वहन (Waste Product Transport): पेशींमध्ये चयापचय क्रियेदरम्यान तयार होणारे कार्बन डायऑक्साइड (फुफ्फुसांकडे), युरिया आणि इतर टाकाऊ पदार्थ (मूत्रपिंडांकडे) रक्ताद्वारे वाहून नेले जातात, जेणेकरून ते शरीरातून बाहेर टाकले जातील.
• संप्रेरकांचे वहन (Hormone Transport): अंतःस्रावी ग्रंथींद्वारे तयार होणारी संप्रेरके (हार्मोन्स) रक्ताद्वारे त्यांच्या लक्ष्य अवयवांपर्यंत किंवा पेशींपर्यंत पोहोचवली जातात, ज्यामुळे शरीरातील विविध कार्यांचे नियंत्रण होते.
• शरीराचे तापमान नियंत्रण (Body Temperature Regulation): रक्त उष्णता शरीराच्या विविध भागांमध्ये वितरित करून शरीराचे तापमान संतुलित ठेवण्यास मदत करते. जेव्हा शरीराला थंड करण्याची आवश्यकता असते, तेव्हा रक्त त्वचेच्या पृष्ठभागावर अधिक उष्णता सोडते.
• रोगप्रतिकारशक्ती (Immunity/Defense): रक्तातील पांढऱ्या रक्तपेशी (श्वेतपेशी) शरीरात प्रवेश करणाऱ्या जीवाणू, विषाणू आणि इतर रोगजंतूंशी लढतात, ज्यामुळे शरीर रोगांपासून सुरक्षित राहते. अँटीबॉडीज देखील रक्ताद्वारे वाहून नेल्या जातात.
• रक्त गोठणे (Blood Clotting/Hemostasis): दुखापत झाल्यास, रक्तातील प्लेटलेट्स आणि प्लाझ्मातील प्रथिने रक्त गोठण्यास मदत करतात, ज्यामुळे जास्त रक्तस्त्राव थांबतो आणि शरीरातील रक्ताचे नुकसान टाळले जाते.
• pH संतुलन (pH Regulation): रक्त शरीरातील आम्ल-आम्लारी (ॲसिड-बेस) संतुलन राखण्यासाठी बफर प्रणाली म्हणून कार्य करते, ज्यामुळे शरीराचा pH योग्य स्तरावर टिकून राहतो.

थोडक्यात, रक्त हे अभिसरण संस्थेचा आत्मा आहे, जे शरीराच्या सर्व प्रणालींना एकमेकांशी जोडून ठेवते आणि शरीराच्या योग्य कार्यासाठी आवश्यक असलेले सर्व कार्य करते.